Türkiye’deki son Keldani köylerinden olan Beytüşşebap’a bağlı Kovankaya’da (Meer) yaşayan Hurmüz (71) ve Şimuni Diril (65) çiftinin 6’sı kız, 5’i de erkek olmak üzere 11 çocuğu var. 1989’da 80 haneyken boşaltılan köye 1992’de dört aile dönüş yaptı. Köy, korucu olmayı kabul etmediği için ‘güvenlik’ gerekçesiyle 1994’te tekrar boşaltıldı. Köyün boşaltılması sürecinde, köye yakın bir bölgede Diril ailesinden; 12 ile 16 yaşındaki İlyas ve Zeki Diril isminde iki çocuk ‘faili meçhule’ karıştı. Akabinde yörede yaşayan kimi aile Türkiye’de diğer vilayetlere yerleşirken bazıları yurtdışına gitti. Diril çifti ise çocukları ile birlikte bir gün ‘geri döneriz’ umudu ile İstanbul’da yaşamaya başladı.
Geri dönüş başladı
Umudunu kaybetmeyen Diril çifti, doğdukları topraklara 2010 yılında yine dönüş yaptı. Evvel bir hafta, daha sonra bir ay kalan çift; yaz aylarının tümünü köylerinde geçirmeye başladı. Gelip gitmelerle topraklarına karşı duydukları hasreti gideremeyen Diril çifti, tahlil süreci ile birlikte de 2013 yılında doğdukları topraklara kesin dönüş yaptı.
Yeniden inşa ettiler
Diril çifti; konutlarını, kiliseyi, köprüyü, köy yolunu dahil her şeyi kendi elleriyle yine inşa etmeye başladı. Köye tekrar hayat veren Diril çifti; hayvan otlatır, tarla sürer ve arıcılık yapıyordu. Bir yıl sonra Hurmüz Diril’in dayısı olan Apro Diril de köye geri döndü. Bir periyot yüze yakın hanenin olduğu ve 700’den fazla kişinin yaşadığı köyde artık yalnızca iki konut vardı. Çiftin çocukları, akrabaları ve köyün öteki sakinleri ise daha çok yaz aylarında köye gelip-gidiyordu. Köyün etrafındaki yaklaşık 10-15 kilometrekarelik alandaki başka köyler de 90’larda yaşananlardan nasibini almıştı. Bununla birlikte etraftaki köylere yalnızca yazın gidiş-gelişler oluyordu. Çift, yerleşimin olduğu en yakın köy olan Kovankaya’ya 25 kilometre uzaklıkta tam bir yalnızlık içinde hayatlarını sürdürüyordu.
Şans yapıtı öğrenilen ‘kayıp’
Çiftin oğullarından Bedri Diril‘in 7 Ocak 2020 tarihinde akşam saatlerinde annesi ile yaptığı telefon görüşmesi, çift ile kurulan en son bağlantı oldu. Konutu Diril çiftinin meskenine çok yakın olan Apro Diril’in daha sonra vereceği sözlerde ise Diril çiftini en son 11 Ocak’ta sabah saatlerinde gördüğünü söyleyecekti. Çiftin kaybolduğu öğrenilmesi büsbütün baht yapıtı. Yeniden çiftin oğullarından İstanbul Keldani Kilisesi Papazı Remzi Diril’in (40) Avrupa’dan gelen iki akrabasıyla 12 Ocak’ta köye gitmesiyle anne ve babasının kaybolduğunu fark edecekti. Kilitli olan konuta pencereden içeri giren Remzi Diril ve yanındaki iki kişi konutun dağıtılmış olduğuna şahit olacaktı.
Çelişkili ifadeler
Diril çifti ile daha evvel kimi köy bahislerinde hasımlık yaşayan Apro Diril; köye giden Remzi Diril ve yanındaki iki bireye, “Bir yere kadar gittiler gelecekler” dedi. Daha sonra ise çifti kaçıran şahısları gördüğünü ve bu şahıslara Diril çiftini niçin kaçırdıklarını sorduğunu ve bu bireylerin kendisini de tehdit ettiğini söyledi. Akabinde Apro Diril’in verdiği tabirlerle de kendisiyle çeliştiği ortaya çıktı. Savcılık, Apro Diril’in olayın içinde olduğuna yönelik karar vererek tutuklattı. Hakimliğin itirazına karşı Apro Diril tam 4 kere özgür bırakıldı; şu an tutuklu.
995 gündür ‘kayıp’
Tek gayeleri; yeni bir ömür kurdukları köylerinde kuşu, ağacı, çiçeği sevmek olan çiftten Şimuni Diril’in evvel kıyafetleri akabinde cansız vücudu, 20 Mart 2020’de köye bir buçuk kilometre uzaklıktaki Hezil Çayının kenarında çiftin çocuklarından Kemal Diril tarafından bulundu. 70 gün sonra çıplak ve azap edilmiş halde bulunan Şimuni Diril, sırtından silahla vurulmuştu. Hurmüz Diril’e ise 995 gündür ulaşılamadı. Hurmüz Diril; yıllarca, 90’larda ‘faili meçhul bir halde kaybedilen’ aile fertlerini aradı ve artık ise kendisi birer ‘kayıp.’
Aynı hava fakat arama yok
Aile ve avukatlar, olayın yaşandığı birinci günden beri kâfi bir arama ve kurtarma çalışmasının yürütülmediği kanaatinde. Çiftin kızlarından Gülcan Diril, o periyotta hava muhalefeti münasebet gösterilerek arama yapılmadığını söylüyor. Gülcan Diril, bu noktada, bir yıl evvel birebir günlerde ve tıpkı hava şartlarında hastalanan annesi Şimuni Diril için yetkililerin helikopter gönderdiğini ve bu olaya ait imgeleri propaganda için medyada yayınladıklarını anımsatarak, “Niye birebir hassasiyet kaybolma sürecinde göstermediler?” diye sordu. Anne ve babasının kaybolduğu devirde arama yapılmasını istemeyen bireyler olduğunu kaydeden Gülcan Diril, “Bizim köye en yakın köy olan Düzgeçit köyünde bir küme toplanıyor ve aramaya çıkacakları an da birileri annem ve babamın bulunduğu söyleyerek armadan vazgeçilmesine neden oluyor” dedi.
İki yıl sonra ‘yetersiz’ iddianame
Soruşturma evrakı üzerinde iki yıl boyunca zımnilik kararı verilerek bu müddet zarfında aileye ve avukatlara belgeye dair bilgi verilmedi. Avukatlar zımnilik kararının kaldırılması için onlarca kere verdiği dilekçeye her seferinde, “Bu kapalılık kararı sizin için, tesirli soruşturma yapılıyor” karşılığı verildi. Olaydan tam iki yıl sonra Şırnak Cumhuriyet Başsavcılığı’nın hazırladığı iddianame ise sunulduğu Şırnak 1’inci Ağır Ceza Mahkemesi tarafından “yetersiz”
3. duruşma bugün
Olayla ilgili yürütülen soruşturmanın akabinde Apro Diril, İ.Y. ve B.Ö. hakkında ‘Canavarca hisle yahut eziyet çektirerek öldürme’ ve ‘Tasarlayarak öldürme’ hatalarından dava açıldı. Açılan davanın üçüncü duruşması bugün Şırnak 1. Ağır Ceza Mahkemesi’nde görülecek.
Muhtarlık ve rant iddiası
Çiftin başına gelenlere ait ise farklı görüşler var. Bunlardan birisi Hurüz Diril’in muhtar olmasından kaynaklı olduğu kaydediliyor. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) köy boşaltmalarına ait hak ihlali vermesi üzerine, hükümet tarafından, 90’lı yıllarda köyü boşaltılanlara dönük tazminat ödenmesi için yasa çıkartıldı. Birden fazla şeyde olduğu üzere bu hususta da bir rant kapısı oluştuğu belirtiliyor. Birtakım yerlerde kimi bireyler ve korucu aşiretler, mal varlıklarını olduğundan daha fazla göstermeye çalışıyor. Bu noktada yazılan ölçünün muhtarlık ve jandarma yetkilerinin onayından da geçmesi gerekiyor. Köyün muhtarı olan Hurmüz Diril’in de oradaki kimi rant odaklarına müsaade vermediği bunun bir kısmı rahatsız ettiği kaydedildi. Hurmüz Diril’in kaybolmasıyla muhtarlık vekâleti ise o bölgede güçlü bir hâkimiyete sahip Babat aşiretine geçti.
Hazine iddiası
Çiftin kaybolmasına ait bir öbür görüş ise toplumda azınlıkların hazinesi ve altını olduğuna yönelik niyetin yaygın olması ile ilgili. Çiftin kızlarından Gülcan Diril, babasının da tarihi bir incili yahut hazine bulduğu tarafında bir dedikodu yapıldığı ve Apro Diril’in de bunu etrafına yaydığını söylüyor.
Bir süre sonra duvar örüldü
Yaşanılan olayı, evrakta gelinen son kademeyi aile avukatlarından Şırnak Baro Lideri Rojhat Dilsiz ve çiftin kızlarından Gülcan Diril ile konuştuk. Şimuni Diril’in otopsinin kâfi bir halde yapılmadığını belirten avukat Dilsiz, Şırnak Cumhuriyet Başsavcılığının aktif bir soruşturma yürütmediği fikrinde. Gülcan Diril de savcılığın başta olayın üzerine gittiği lakin bir süre sonra evraka bir duvar örüldüğünü düşünüyor.
‘Kapatılması için çaba’
Dilsiz, HTS kayıtlarının tümünün belgeye eklenmediğini söylüyor. Sanıkların kendi ortalarında yapmış olduğu görüşmelere ait belgede bulunan tape kayıtlarının, evrakın kapatılması İçin ağır bir gayret içerisinde olduğunu gösterdiğini belirten Dilsiz, “Nitekim şahitler da bu hususu teyit ediyor. Sanıkların her kademede verdiği sözler hem kendi içinde hem birbiriyle çelişkiler barındırıyor” dedi.
Karakol kumandanından ‘itiraflar’
Diril çiftinin kaybolduğu günlerde Beytüşşebap Karakol Kumandan Vekili olan jandarma kıdemli üstçavuş Ahmet Taşdemir, çiftin kaybolmasından yaklaşık bir yıl sonra toplumsal medya hesabından “İlçe Jandarma kumandanı ile korucular planladı. Ayın 15’inde konuşacağım. Hürmüz amca bana güvendi onun inancını boşa çıkarmayacağım. Ailemi öldürmekle tehdit ediyorlar” paylaşımında bulundu. Dilsiz, Taşdemir’in açıklamalarının bir itiraf olduğunu kaydederek, “Bu açıklamalar bir manada dehşetli gerçeğe ait bize yol gösteriyor. Bu açıklamaların üzerine gidilmedi. Enteresan bir formda tabiri başta, ‘Soyut ve temelden mahrum olduğu’ savıyla alınmadı. Akabinde ‘itiraftan’ ötürü bir soruşturma açıldı. Bölgedeki kimi korucularla birlikte askerlerin de bu olayda parmağının olabileceğine dair ipuçları veriyor. Mahkeme, taleplerimiz sonucunda tabirine başvurmak için yazı çıkardı. Bugünkü duruşmada dinlenme ihtimali var. Sorularımızı soracağız. Lakin tehdit edildiğini söylemesi nedeniyle bildiklerini söyleyebileceği konusunda kuşkularımız var” tabirlerini kullandı.
‘Bir şeyler gizleniyor’
Çiftin kaybolduğu gün, köyünde içinde bulunduğu bölgede ‘Pençe 3-kartal harekatı’ başlatılmış, köy güvenlik bölgesi ilan edilmişti. Aile avukatı Dilsiz, tüm giriş çıkışların güvenlik görevlilerin denetiminde yapıldığı bölgede iki yaşlı insanın kaybolmasının soru işareti oluşturduğunu vurgulayarak, “Güvenlik vazifelilerden habersiz kuş uçurtulmayan bir bölge. Giriş çıkışların kayıt altına alındığı, köyde üç kişi dışında yaşayamadığı, yalnızca korucuların operasyon devirlerinde gidebildikleri yerde iki yaşlı insan kayboluyor” yorumunda bulunuyor. Dronların ve İHA’ların bölgeden hem harekat öncesinde hem harekat sürecinde ve sonrasında manzaraları olduğunu belirten avukat Dilsiz, istenilen taleplerin kısmen verildiğini söylüyor. “Fakat… Bir şeyler gizleniyor…” diyen Dilsiz, “Özellikle faili, kolluk olan yahut bu biçim evraklarda güya saklı bir el gerçeklerin açığa çıkarılmaması için bir direnç gösteriyor” dedi.
Kamuoyuna çağrı
Dosyanın aşikâr bir kademeye getirilebilmesi için avukatlar olarak iğne ile kuyu kazar üzere gayret ettiklerini vurgulayan Dilsiz, “Türkiye’nin AİHM’de yargılandığı belgelerin çok büyük bir kısmı aktif bir soruşturma yürütülmeyen bu üslup evraklardır. Bu cins evrakların birden fazla cezasızlık siyaseti ile sonuçlanıyor” tabirlerini kullandı. Belgeye kamuoyu ilgisinin kâfi olmadığını belirten Dilsiz, kamuoyuna davette bulunarak şunları söyledi: “Geçmişte yüzbinlerce Asuri, Süryani, Keldani bu gölgede yaşıyordu. Biz bu insanları yaşatamadık. Gittikçe azaldı. Artık onlarla sayılıyor. Kıymetlerimizi ve zenginliklerimizi bir bir yitiriyoruz. Bu usul olaylar bu coğrafyadaki zenginliklerin yok olmasına neden oluyor. Bunun için çok daha önemli bir kamuoyu oluşturulması gerekiyordu. Bu şekil toplumsal evraklarda genelde kamuoyu birinci duruşmada ağır bir iştirak göstermesine karşın sonraki basamaklarda bu ilgi kayboluyor ve unutuluyor. Unutmamalı.”
Görüntülerdeki bireyler Hurmüz (71) ve Şimuni Diril (65) çifti. 2013’te, doğdukları topraklara, köklerine tekrar dönen çift, köylerine tekrar hayat veriyor.