Geçen hafta bu köşede enflasyonun Aralık ve Ocak aylarında “baz etkisiyle” düşeceğini, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da bunu “Faiz neden, enflasyon sonuç” teorisinin ispatı olarak göstermek isteyeceğini yazmıştım. Dünya müellifi Alaattin Aktaş evvelki gün baz tesiriyle enflasyonda yaşanacak düşüşün ayrıntılarını ele almış. Aktaş’ın hesabına nazaran az buz değil, enflasyon beş ayda 40-45 puan düşebilir.
Böyle bir düşüş iktidara, “Bakın, enflasyonu bitirmek üzereyiz, bize bir devir daha yetki verin” deme imkanı sağlar. Pekala halk buna inanır mı? Enflasyonda baz tesiriyle yaşanacak düşüş fiyat artışlarının duracağı manasına gelmiyor. Tersine fiyatlar bu kış da tam gaz artmaya devam edecek. Hatta ben yeni bir şok artırım dalgasıyla karşılaşacağımızı iddia ediyorum. Neden bu türlü düşündüğümü anlatacağım fakat evvel baz tesirinin ne demek olduğunu hatırlayalım.
Geçen Aralık ve Ocak’ta, dolardaki fecî yükselişin tesiriyle enflasyon çok yüksek gelmişti. Aralık’ta aylık enflasyon yüzde 13.5, Ocak’ta yüzde 11.1’di. Şu anda ise enflasyon aylık bazda yüzde 3-4 artıyor. Tekrar çok yüksek fakat geçen Aralık ve Ocak’taki kadar yüksek değil. Yıllık enflasyon geçen yılın tıpkı ayına nazaran hesaplandığı için Aralık ve Ocak’ta düşmüş üzere görünecek. İşte buna baz tesiri ismi veriliyor. Biraz evvel gördüğümüz üzere Alaattin Aktaş’ın hesabına nazaran baz tesiri fiyat artışında 40-45 puana yakın düşüşe neden olabilecek.
Oysa fiyat artışları durmayacak. Zira ziraî üretimden çok makus haberler geliyor. Gübre fiyatlarında son bir yılda yüzde 250’ye yakın artış yaşandı. Bu nedenle birçok bölgede çiftçiler üretimi azalttı. Örneğin Çanakkale’de domates ekilen arazinin geçen yılın üçte birine indiği söyleniyor. Domatesin fiyatı bu yaz 20 TL’nin altına inmedi. Yazın 20-25 lira olan domates kışın kaça çıkar? Kilosunun 50 TL’ye çıkmasının şaşırtan olmayacağı söyleniyor. Yazıyla da yazayım: Bu kış domatesi elli liraya yiyeceğiz.
Türkiye İstatistik Kurumu’na nazaran tarımda girdi fiyatlarının son bir yılda ne kadar arttığına bakalım:
Gübre fiyatlarında bir yılda yüzde 234, mazotta yüzde 200, hayvan yeminde yüzde 145 artış var. Gübreye, ilaca, yeme para yetiştiremeyen çiftçi ekim yaptığı araziyi azalttı. Bu da birçok eserin arzında düşüşe neden oldu. Havalar soğuyup da sera mahsulleri piyasaya çıktığında yalnızca domateste değil pek çok eserde fiyatların katlandığını göreceğiz.ü
Hayvancılıkta da tablo çok farklı değil. Çiğ sütte üreticiden alım fiyatı geçen Mayıs’ta 7.5 liraya çıkarılmıştı. Ancak maliyet artışları durmadı. Şu anda üretici sütü litrede 8 liranın üstüne mal ediyor. Yani ziyan ediyor. Bu nedenle hayvanlarını kısma göndermeye başladılar. Besi çiftliklerini satışa çıkaranlar var… Tarımda olduğu üzere burada da maliyetlerdeki artış nedeniyle üretim azalacak. Bu da süt ve peynir fiyatlarının daha da artmasına neden olacak. Yalnızca tarım ve hayvancılık değil, başka bölümlerde de maliyet artışları artırım baskısını artırıyor. Elektrik ve doğalgaza artırım üzerine artırım geliyor. Son olarak bu ayın başında konut elektriğine yüzde 20, sanayi elektriğine yüzde 50 artırım yapıldı. Pekala bitti mi? Güç kesimini yakından izleyen bir kaynağım maliyet artışı nedeniyle şimdiden yüzde 20-25 artırım gereksinimi daha oluştuğunu, şayet artık yapılmazsa yeni yılla birlikte artırım gereksiniminin yüzde 50’ye çıkacağını söyledi. Nereden çıkıyor bu artırım “ihtiyacı” ? Doğalgazdan. Türkiye elektriğinin neredeyse üçte birini doğalgazdan üretiyor. Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle doğalgaz fiyatlarında astronomik artışlar oldu. Bu da Türkiye’nin güç faturasını patlattı.
İktidar tahminen seçim öncesinde konuta yapılması gereken elektrik artırımını bütçeden sübvanse eder. Pekala endüstriye yapılması gereken artırımı da sübvanse eder mi? Onun sandıkla direkt bağı olmadığı için büyük ihtimalle hayır.
Sanayi elektriğine birkaç artırım daha gelir. Endüstrinin maliyet artışı çarşıya pazara çabucak olmasa bile seçimden evvel kesinlikle yansır. Daha hesaba dolarda yaşanabilecek sert bir yükselişi katmadık. Amerikan Merkez Bankası’nın (FED) faiz artırımları nedeniyle dolar, Euro, Sterlin, Yen üzere paralar karşısında son 20 yılın doruğuna çıktı. İngiliz parası geçen Cuma bir günde yüzde 5 paha kaybetti. Türk Lirası ise dolar karşısında diğer paralar kadar kıymet kaybetmedi. Zira Merkez Bankası rezervlerinden piyasaya dur durak bilmeden dolar satılıyor. Düzgün de nereye kadar? FED faiz artırımlarını sürdürdükçe iktisat idaresi düzgünce köşeye sıkışacak. Kış aylarında bir kur atağı yaşanma mümkünlüğü giderek artacak. Bu türlü bir şeyin olmasını dilemiyorum ancak mümkün bir kur atağında şu anda 50 TL’ye çıkacağı öngörülen domates tahminen de 70 TL’ye vuracak. “Baz etkisi” de kurtarmayacak.