Fatma Aliye Topuz, hukukçu ve tarihçi Ahmed Cevdet Paşa ile Rabia Adviye Hanım’ın en büyük kızı olarak, 22 Ekim 1862’de İstanbul’da dünyaya geldi. ağabeyi Ali Sedat Beyefendi için lisan bilgisi, kozmografya, astronomi öğretmesi ismine tutulan Mustafa Efendi’nin derslerini dinleyerek, kendini geliştirdi. Babasının resmi vazifeleri hasebiyle Halep, Yanya, Şam ve Beyrut vilayetlerinde bulunan müellif, Fransızca ve Arapçayı yeterli derecede öğrendi.
Yazar Topuz, kardeşi Emine Seniye ile yazı hayatına atılarak, İstanbul’da 1895-1906 yılları ortasında yayımlanan bayan mecmuası “Hanımlara Mahsus”ta ve periyot mecmualarında “Bir Hanım” imzasıyla yazılarını kaleme aldı.
Fransızcadan çevirileri ve tarih alanında araştırmaları bulunan Topuz, 1866’da babasının tayini sebebiyle gittikleri Halep’te hayatına şahit olduğu udi bir bayanın kıssasını “Udi” romanında ele aldı. Eser 1899’da yayımlandı.
Fatma Aliye Topuz’un babası Ahmed Cevdet Paşa, 1878’de Suriye Valiliğine atanınca, aileyle çocukların öğretmeni İlyas Matar Efendi Şam’a gitti. Fatma Aliye Hanım, Osmanlı haremini görmek isteyen ve bunun için konutlarını ziyaret eden gezgin eşlerine refakat ederek, çevirmenlik yaptı.
FATMA ALİYE TOPUZ’UN TORUNU KİMDİR?
Topuz, 17 yaşındayken 1877-1878 Osmanlı Rus harbindeki Plevne Savunması ile ünlü Gazi Osman Paşa’nın yeğeni Kolağası Faik Beyefendi ile 1878’de evlendi ve Hatice, Ayşe, İsmet, Nimet isminde dört kızı oldu. Nimet Selen’in Hüsamettin Selen ile evliliğinden doğan Suna Selen İstanbul Devlet Tiyatroları oyuncusudur. Birçok sinema sineması ve dizide rol almıştır.
Topuz, evliliğinin birinci 10 yılında eşinden bilinmeyen olarak kitap okuduktan sonra eşinin bu bahisteki tavrının değişmesinin akabinde çeviriler yapmaya başladı. Topuz, bir taraftan çocuklarını yetiştirirken öteki taraftan yazı hayatına ağır biçimde devam etti.
İlk olarak “Bir Kadın” takma ismiyle George Ohnet’in “Volonte” romanını, “Meram” ismiyle Fransızcadan Türkçeye çeviren Topuz, Servet’te ve Tercüman-ı Hakikat gazetesinde bu çeviri hakkında birtakım yazıların çıkması sebebiyle edebi çevreler ile okuyucuların büyük ilgisini çekti.
FATMA ALİYE TOPUZ’UN ESERLERİ
Çevirisiyle babasının da dikkatini çeken müellif, babasından da eğitim alarak, edebiyat müzakereleri yapmaya başladı. Daha sonra Ahmed Midhat Efendi, Tercüman-ı Hakikat gazetesinde Topuz’dan övgüyle bahsederek, kendisini manevi kızı kabul etti. Topuz hakkında, “Bir Muharrire-i Osmaniyye’nin Neş’eti” isimli yapıtı de kaleme alan Ahmed Midhat, Osmanlı toplumunda bir bayan muharririn hayatını anlatan birinci monografiyi kaleme aldı.
Fatma Aliye Topuz, Tercüman-ı Hakikat gazetesinde, “Meram” ismiyle yazılar yazdı. “Sürat: Eiler’in Prensese Yirmi Birinci Mektubu” başlıklı yazısında Fatma Aliye imzasını kullanarak, 8 Ekim 1890’da yayın dünyasında birinci defa gerçek kimliğiyle yer aldı.
Tercüme çalışmaları yanında telif yapıtlara de imza atan Fatma Aliye Hanım, mektuplaştığı Ahmed Midhat Efendi ile 1891’de “Hayal ve Hakikat” isimli romanı kaleme aldı. Akabinde Avrupalı bayanlara, Müslüman Osmanlı aile hayatına dair gerçek bilgiler vermek gayesiyle, şahsen görüştüğü bireylerle yaptığı konuşmaların anılarına dayanan “Nisvan-ı İslam” isimli yapıtı okurla buluşturdu.
Başarılı muharrir, 1892’de “Muhadarat” isimli birinci romanını kendi ismiyle yayımladı. Yapıtlarında bayan gözüyle evlilik, eşler ortasındaki ahenk, aşk ve sevgi kavramı, birbirini tanıyarak evlenmenin değeri üzere mevzuları işleyen Topuz’un başka romanları “Ref’et”, “Enin” ve “Levayih-i Hayat” isimlerini taşıdı.
Romanlarında bireyleşme uğraşında olan, çalışan, para kazanan, erkeğe muhtaçlık duymayan bayan kahramanları ele alan Topuz, bayan meseleleriyle ilgili de makaleler yazdı.
Yardım kampanyaları başattı ve bayan haklarını savundu
Mahasin, Ümmet ve İnkılab isimli gazete ve mecmualarda de yazan Topuz, İslamiyet’in aydınlık devrinde olduğu üzere bayanların hak ettiği pozisyona gelmesini, bayan erkek ayrımı yapılmadan bilimden herkesin yararlanmasını, İslamiyet’te bayanın eğitimini engelleyici bir buyruk bulunmadığını savunan yazılar yazdı.
Yazar Topuz, birebir vakitte bayanlara özel konferanslar da verdi. Konferanslarda, eğitimin okullarda tertipli bir biçimde yapılmasının gerekliliğine değinen usta edebiyatçı, kadın-erkek eşitliğini ve bayanların eğitilerek çalışma hayatına katılıp üretken olmaları hakkında konuşmalar yaptı.
Dönemin çeşitli toplumsal faaliyetleri içinde yer alan Fatma Aliye, 1897 Türk-Yunan Savaşı’ndaki şehit ve gazilerin ailelerine yardım maksadıyla Cem’iyyet-i İmdadiyye derneğini kurarak, bir yardım kampanyası başlattığı için 2. Abdülhamid tarafından bir beratla takdir edildi.
Topuz, Hilaliahmer Cemiyeti’nin birinci bayan mensubu olarak Trablusgarp ve Balkan Savaşı şehitlerinin aileleriyle savaş malullerine yardım toplanması çalışmalarında gösterdiği muvaffakiyet hasebiyle da bir madalyayla ödüllendirildi.
Düz yazının yanı sıra şiirler de kaleme alan Topuz, sevgi, vatan uğruna fedakarlık, vatan sevgisi, terbiye ve Allah sevgisi üzere temaları şiirlerinde işledi. Yapıtları ve yazıları, yurt içinde olduğu kadar yurt dışında da ilgi uyandıran muharririn birçok yapıtı yabancı lisana çevrildi.
FATMA ALİYE TOPUZ’UN ÖLÜMÜ
Tiyatro ve sinema oyuncusu Suna Selen’in anneannesi olan Topuz, sıhhatinin bozulması sebebiyle 1924’ten itibaren yazmayı bıraktı, hayatının son günlerine kadar sanat ve edebiyat çalışmalarını takip etti. 13 Temmuz 1936’da İstanbul’da ölen muharrir, Feriköy Mezarlığı’na defnedildi.
Romanları ve öteki çalışmaları ile Avrupa ve Amerika basınında kendisinden kelam ettiren Fatma Aliye’nin kimi yapıtları Fransızca ve Arapçaya çevrildi. Müellifin biyografisi ve yapıtları, 1893’te Chicago’daki Dünya Bayan Kütüphanesi Standı ve Kataloğunda yer aldı.
Vefatının akabinde Fatma Aliye Hanım’ın ismi, Beyoğlu’nda ve Çankaya’da birer sokağa verildi. Ayrıyeten 2009’da dolanıma çıkan 50 Türk lirası banknotların art yüzüne resmi işlendi.