Dr. Mahfi Eğilmez*
Kur muhafazalı mevduat; TL mevduat hesaplarına faize ek olarak kurda oluşacak değişimlerin farkını da eklemek suretiyle yüksek getiri vermeyi amaçlayan bir mevduat çeşididir. İki türlü uygulanıyor: (1) TL mevduatlardan kur muhafazalı mevduata geçenlere bankalar yüzde 17’ye kadar faiz ödüyorlar, kurdaki değişim TL aleyhine olmuşsa ortadaki fark faize ek olarak Hazine tarafından bütçeden ödeniyor. Yılbaşından Temmuz sonuna kadar bu çerçevede bütçeden ödenen ölçü 60,6 milyar TL olmuş. (2) Döviz tevdiat hesabını bozdurarak kur muhafazalı mevduat hesabı açanlara tekrar birebir sistem çerçevesinde ödeme yapılıyor yalnız burada farkı Hazine değil Merkez Bankası (TCMB) ödüyor. TCMB’nin yılbaşından Temmuz sonuna kadar bu hesaplara yaptığı ödeme konusunda yayınlanmış bir data olmamakla birlikte hususa ait varsayım yapanlar ölçünün 80 milyar TL dolayında olduğunu söylüyor.
Bir de ‘opsiyonlu kur kormalı mevduat hesabı’ var. Buna nazaran bankadaki döviz mevduatının yarısını bozdurup TL kur muhafazalı mevduat hesabına yatıran şahsa bu kısım için üstte (2) numaralı seçenekte değindiğimiz üzere ödeme yapılıyor, döviz mevduatı olarak kalan başka yarıya ise yüzde 7,5 faizli üç ay vadeli döviz hesabı açılıyor.
Bu karma karışık hesapların icat edilmesinin tek nedeni faize faiz dememek. Meğer ismine ne dersek diyelim bu ödemelerin tamamı faiz. Değerli olan paranızı bankaya yatırmanız karşılığında size verilen ek meblağ. Bunun ismine ne derseniz deyin bu faizdir. Kimin ödediğinin, niye ödediğinin, nereden ödediğinin tarif açısından hiçbir değeri yok.
Hükümet, kurların daima yükseldiği ve enflasyonu da yükselttiği bir ortamda bankaların verdiği faize ek olarak Hazine yahut TCMB’den kur farkı ödeyerek faizi enflasyona denk getirmeye ve bu yolla dövize dönüşün önünü kesmeye çalışıyor. Halbuki kur muhafazalı mevduat hesaplarının döviz mevduatından gerçekte pek bir farkı yok. Aslına endekslenmiş ya da bir biçimde bağlanmış her şey sonuçta aslı üzeredir.
Bu izlenen yolun çok değerli sakıncaları var: (1) Ulusal parayı yabancı paralara endekslemek ulusal paraya duyulan inancı temelinden sarsmak demektir. Bir ülkenin merkez bankasının vazifesi kendi bastığı paraya prestij sağlamak olmalıdır, bastığı parayı öbür paralara endeksleyen bir merkez bankası ve bunu kullanan devlet her şeyden evvel kendi bastığı paraya güvenmiyor demektir. (2) Bankaların ödemesi gereken faizin değerli bir kısmını hususa hiçbir biçimde muhatap olmaması gereken Hazine’nin ödemesi bütçeye gereksiz yük getirerek bütçe açığının büyümesine yol açıyor. Böylelikle tasarruf sahipleri, tasarrufu olmayanların ödediği vergilerden de ismi faiz olmayan fakat faiz olan bir hissesi almış oluyorlar. Karşımıza gelir dağılımı adaletinin uygunca bozulmasına yol açan bir uygulama çıkıyor. Hazine, bırakın bankalar ismine faiz ödemesi yapması, faiz gelirlerinden vergi alması gereken bir kurum. Bu, devleti, şirket üzere görmenin yarattığı bir optik kırılma örneğidir. (3) Birebir halde bankaların ödediği faize hiçbir formda muhatap olmaması gereken TCMB’nin bu uygulamayla dövizden dönerek kur muhafazalı mevduat hesabı açanlara fark ödemesi gereksiz yere ziyanla müsabakasına yol açıyor. TCMB, yılsonunda bilançosunu ziyanla kapatırsa (ki bugünkü görünüm önemli bir ziyan oluşumunu işaret ediyor) bu ziyanı Hazine karşılayacak (TCMB’nin kârı nasıl Hazine’ye gidiyorsa ziyanını da Hazine karşılamak zorunda.) Bu da yeniden bütçeye gereksiz bir yük getirecek.
İşin buraya kadar olan kısmı hükümetin faiz sıkıntısına baştan beri yaptığı yanlış yaklaşımların sonucu olarak ortaya çıkan yanlış iktisat siyasetinin getirdiği durumu sergiliyor.
Muhalefetin mevzuya yaklaşımı da yanlışsız değil. Muhalefet temsilcileri kur muhafazalı mevduat hesabı olanları tefeci olarak suçlamaya kadar vardırıyor işi. Enflasyonun yüzde 80 olduğu ve dolarizasyonun yaygın olduğu bir yerde TCMB’nin bankaları fonlamada yüzde 14 faiz uygulaması ve bankaların TL mevduat sahibine yüzde 20 dolayında faiz vermesi kasvetin temel kaynağı. Aslında bankalar olağan haline bırakılsa TL mevduata en az enflasyon oranında faiz verecekler. Lakin çeşitli baskılarla mevduat faizleri düşük tutulunca tasarruf sahipleri de kur muhafazalı mevduat hesabı açmaya yöneliyorlar. Bu hesapları açanlar tefeci falan değil, satın alma güçlerini enflasyona karşı müdafaaya çalışan tasarruf sahipleri. Tefeciler, bu faizi beğenmezler.
Ne yazık ki muhalefet de iktidar üzere faizi yanlış ele alıyor. Faiz lobisi üzere aslı olmayan hayali düşmanları onlar da lisana getiriyor. Meğer hepimiz biliyoruz ki kuru ve hasebiyle enflasyonu durdurmanın yolu faizi yükseltmek. ‘İktidara gelince sırf faizi alacaklar’ açıklaması yanlış değil. Fakat faizi enflasyonun bu kadar altında tutmaya devam edecek olan bir idare işin içinden çıkamaz ve bugünkü hükümetin düştüğü faiz tuzağına düşmüş olur.
Yanlış olan faizin ve ek ödemenin seviyesi değil, yanlış olan bankaların ödemesi gereken meblağın kıymetli bir kısmını Hazine’ye ve TCMB’ye ödetmek. Yanlış olan faize faiz dememek için tasarrufu olmayanların vergilerinden tasarrufu olanlara aktarma yapmak.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır.