Açgözlülük yaşam alanımızı tüketiyor

Akademisyen, gazeteci ve muharrir Dr. Fatoş Karahasan, pandemi sürecini odağına aldığı Kırılma Noktası kitabından sonra, “Dalgaları Aşmak, Yeni Dünya Sistemi için Bakış Açıları ve Tahlil Önerileri” başlıklı kitabı, Doğan Kitap etiketiyle e-kitaplar ortasında yerini aldı. Kitap, pandemi sonrası yeni dünya sistemine odaklanıyor. Kitapta ayrıyeten Karahasan’ın yanı sıra; Akan Abdula, Sibel Asna, İclal Aydın, Prof. Dr. Uğur Batı, Feride Edige, Necla Zarako ve Sevil Wittman üzere kıymetli isimlerin bakış açıları yer alıyor.

Pandeminin birinci aylarında en çok kullanılan kavramlardan birisi “Yeni Normal”di. Ama kısa bir mühlet içinde bir yeni olağanın olamayacağı, tam bilakis daima güncellenen bir sistem içinde yaşanacağı anlaşıldı. Hayatın her alanında eşi görülmemiş bir dönüşüm yaşanıyor. Oluşan belirsizlik ve kaos ortamında ilerleyebilmek için yol haritalarına gereksinim var. Araştırmaların ve global analistlerin yorumları yanında Türkiye’den 100’ü aşkın fikir başkanının bakış açılarını bir ortaya getiren “Dalgaları Aşmak” kitabı, keskin ve süratli bir değişim sonrasında, “Ne oldu?”, “Ne değişti?”, “Bizi nasıl bir dünya bekliyor?”, “Nasıl bir dünyada yaşamak istiyoruz?”, “Neler yapılıyor ve neler yapılmalı?”, “Nasıl yapılmalı?” sorularına karşılık arayan okurların hamasetini ve uğraş gücünü arttıracak kapsamlı bir çalışma olarak karşımıza çıkıyor. Fatoş Karahasan ile Dalgaları Aşmak kitabını konuştuk.

İki yılı aşkın bir müddettir, bilim kurgu sinemalarında gördüğümüz çeşitten global bir salgının pençesinde savruluyoruz. Aslında baktığımızda ikinci dünya savaşından sonra insanlığın yaşadığı en büyük global krizi tahminen geride bıraktık. Eskisi üzere kaldığımız yerden “yeni normal”e döndük. Öncelikle yaşanan bu krizden ders aldık mı, alacak mıyız?

Pandemi büyük bir kırılma noktası oldu. Sıhhat krizi olarak başlayan problemler kısa müddet içinde tüm ülkeleri, kesimleri, elhasıl hayatın her alanını değiştirdi. Kapitalizmin yarattığı devasa eşitsizlikler daha da su yüzüne çıktı. Toplumsal gerginliklerin biriktiği fay çizgileri süratle kırılıyor. Dijitalleşme, kapsayıcılık, çeşitlilik, sürdürülebilirlik üzere alanlarda ödevini yapmamış olan ülkeler ve kuruluşlarda sıkıntılar domino tesiriyle büyümeye devam ediyor. Son iki yılda ortaya çıkan toplumsal, ekonomik ve çevresel krizler; insanı ve doğayı merkeze almayan kâr odaklı yırtıcı kapitalizm periyodunun gezegenin sonunu getirdiğini ve önümüzdeki yıllarda hayatın her alanında krizlerin süreceğini kavramak zorunda bıraktı. Pandeminin birinci aylarındaki olumlu birliktelik havası, süratle yerini çatışmalara ve adaletsizliklere bıraktı. Fakirler daha fakir, gelişmekte olan ülkeler daha perişan, işsizlik yüksek, şiddet ve enflasyon süratle artmaya devam ediyor. Bu türlü bir dünyada barış ve sürdürülebilirlik projeleri ne yazık ki hayal seviyesinde kalmaya devam ediyor.

YENİ NORMALLER ARAMAYA ÇALIŞMALIYIZ

Aslında pandeminin birinci aylarında en çok kullanılan kavramlardan birisi “Yeni Normal”di. Yaşadığımız pandeminin seyrine, hem de bundan sonra pandemilerin daha sık görüleceği telaffuzuna dair görüşleriniz nelerdir?

İnsanlık, felaketleri çok kısa müddette unutabiliyor. O denli olmasaydı savaşlar, çatışmalar biter ve dünya huzurlu bir gezegene dönüşebilirdi. Fakat binlerce yıldır süren arbedeler, bölünmeler, çatışmalar ve felaketlerden ders alınmadı. Silahlanma başta olmak üzere ülkeler ortasındaki acımasız rekabet tüm gücüyle devam ediyor. Ne yazık ki yaşanan tüm can ve mal kaybına karşın dünya siyasetçileri hâlâ birlikte hareket etmeye yanaşmıyorlar. Problemler büyüyor ancak tahliller gecikiyor. Besin üretimi ve gelir dağılımındaki adaletsizlikler, teknoloji ve dijital yatırımlardaki uçurumlar, ülkelerin iç huzurunu ve dünya barışını tehdit eder bir hâl almış durumda. Önümüzdeki aylarda, sıhhat krizi denetim altına alınsa bile, gelecekteki daha büyük krizleri çözmek için tüm ülkeler birlik olmaları gerektiğini fark etmeli ve süratle harekete geçmeliler. İddialar insanlığın sıhhat problemlerinin daha da artacağını ortaya koyuyor. Artan nüfus, besin üretiminde azalma, kuraklık, susuzluk üzere doğal faktörlerin yanı sıra endüstrileşmenin ve dev kentlerin yarattığı etraf kirliliği gezegenimizi yaşanmaz bir hale getiriyor. Yalnızca beşerler değil, bitkiler, hayvanlar ve su kaynakları da yok oluyor. Açgözlülük hayat alanımızı tüketiyor. Öncelikle bundan sonra yeni normaller aramaya alışmalıyız. Dünyamızı anormallikler, beklenmedik olaylar ve krizlerle dolu yıllar bekliyor.

Hayatımızın büyük bir kısmı dehşet, tasa ve korku hisleriyle geçti. Sizin de kitabınızda bahsettiğiniz üzere Kovid-19 birçok kırılmaya neden oldu. Pekala global istikrarlar nasıl olacak?

Küresel istikrarlar pamuk ipliğine bağlı. Çin kararlı bir biçimde büyümesini sürdürüyor. ABD her vakit olduğu üzere yüksek perdeden konuşarak dünyaya biçim verme gayretinden vazgeçmiyor. Afrika, Orta Doğu, Latin Amerika’daki toplumsal krizler ve savaşlara Avrupa’daki Ukrayna-Rusya Savaşı da eklendi. Göçler, yıkılan kentler, yağmalanan kaynaklar önümüzdeki yüzyıla miras olarak aktarılacak. Somut meselelerin yanı sıra ruhsal problemler büyüyecek, mutsuzluk, ümitsizlik, tasalarla dolu bir ortamda siyasetin tekrar tanımlanması gerekiyor. Toplumsal devletlere gereksinim var. Gelir dağılımı adaletsizliği düzeltilmeden ve nüfus artış suratı düşmeden dünyamız için pek bir umut olmayacağa benziyor.

RUH SIHHATİ PANDEMİSİNİ TETİKLEDİ

Pandeminin insanların ruh ve vücut sıhhatini etkilediği de çok aşikâr. Hâlâ tesirlerini sürdürüyor. Yaşadığımız bu durumu unutmamız mı gerekiyor?

Kovid-19 yalnızca fiziki bir hastalığı değil, bir “ruh sıhhati pandemisi”ni de tetikledi. Önümüzdeki yıllarda insanlık Post Kovid-19 sendromları ve travmaların tesiriyle gayret edecek. Yaşanan belirsizlikle dolu devir depresyonları ve anksiyeteyi tetikliyor. Ülkeler vücut sıhhati kadar, ruh sıhhati sıkıntılarına da tahliller geliştirmeli. Vatandaşlarına umut aşılamalı. Sıhhat krizinin yarattığı ekonomik ve toplumsal sıkıntılar içinse beklentiler pek olumlu değil. Tüketimdeki azalma ve iş modellerindeki dijitalleşme, işsizlik dalgaları yaratıyor. Kriz global iktisadın zayıf halkalarını birbiri arkasına kopartıyor. Tedarik zincirindeki meseleler ve artan maliyetlerin tetiklediği yüksek enflasyon dünyadaki yoksulluğu daha da derinleştiriyor. Yaşanacak problemlerin nasıl çözüleceği konusunda net bir yol haritası bulunamıyor. Ekonomik, toplumsal ve siyasi krizler içindeki karmaşada, dünya siyasetinin gelecekte nasıl şekilleneceği de öngörülemiyor. Stanford Üniversitesi öğretim üyesi ve ünlü gelecek bilimi teorisyeni Francis Fukuyama yaşanan ortamı, “Dünya, siyasi belirsizliğin bu kadar büyük olduğu öteki bir devir yaşamamıştı” cümlesiyle özetliyor.

Peki yaşadığımız süreci bir imkân olarak da gördük diyebilir miyiz? Tarihteki büyük pandemilerin, uzun vadede kökten değişimler olacağına dair ipuçları verdiğini biliyoruz…

Bir sonraki krize yeniden hazırlıksız yakalanmamak için aksiliklerden nasıl kurtulabileceğimizi sorgulamalı ve hoş bir dünya yaratmak için ne yapılabileceği üzerinde düşünmeliyiz. Gelecekteki tehlikelerden korunmak ve daha sağlıklı bir dünya yaratılması için, son iki buçuk yılda yaşananları tahlil etmeli, uçurumların ve adaletsizliğin azaltılması ismine ortak çalışmalar yürütmeliyiz. Vaktimizin en değerli aydınlarından Noam Chomsky, “Pandemiden sonra ortaya nasıl bir dünyanın çıkacağını kendimize sormamız gerek” diyor. Biz de en çok bu soruya odaklanmalıyız. Daha adil ve yaşanabilir bir gezegen için çalışmalıyız.

Bilinçli tüketim gençler ortasında yükseliyor

Üzerinde uzlaşılan en kıymetli nokta, kapitalizmin mevcut halinin milyarca insanın ve gezegenin sıhhatini bozduğuydu. Toplumsal, ekonomik ve çevresel problemler ihmal edilemeyecek bir boyuta erişmişti. Siz yaptığınız çalışmalar sonucunda neler gözlemlediniz? Hayatımızda neler değişecek daha? Tahlil teklifleri nelerdir?

İki buçuk yılı aşkın bir müddettir travmalarla yaşayan insanların hayata yaklaşımları da doğal olarak değişiyor. İş dünyasından ve markalardan hassas olmalarını ve yararlı işler yapmalarını bekliyor. “Purpose” yani emel kavramı giderek daha fazla ehemmiyet kazanıyor. Bilhassa gençler şirketlerden neleri nasıl yaptıklarından çok, hangi vizyona sahip olduklarını anlatmalarını istiyor. Bütçelerini toplumsal projelere ayırmalarını, olumlu bildiriler vermelerini talep ediyor. Tüketiciler alışveriş kararlarında giderek artan bir oranda şirketlerin etik ve sürdürülebilirlik bedellerine dikkat ediyor. Şirketlerden çalışanlarına karşı etik olmalarını, hayvanlar üzerinde deney yapmamalarını, adil ve sürdürülebilir ticaret sistemleri kurmalarını istiyorlar. Satın aldıkları eser hakkında kendilerini âlâ hissetmediklerinde bunu tüm etraflarıyla paylaşıyorlar. Şuurlu tüketim bilhassa gençler ortasında yükselmeye devam ediyor. Pandemi bize global iktisadın istikrarının ne kadar kırılgan olduğunu kanıtladı. Post-Kovid periyodu evvelki 20 yıla nazaran çok farklı yaşanacak. Uzmanlara nazaran, pandemi periyodunda edinilen alışkanlıklar kalıcı olacak. Örneğin, son iki yıldır pek çok hizmete konuttan erişen beşerler bu konforu bırakmaya pek razı olmayacak. Yeni bir kültürel çağ oluşuyor. Bireyler, kurumlar ve ülkeler konfor alanlarının dışına çıkmalı ve yeni sorular sormalı.

Daha hoş ve adil bir dünya için neler yapılmalı?