Eskişehir’de, milattan evvel 3 binli yıllara dayanan Anadolu’nun birinci kent yapılanmasının gün yüzüne çıkarıldığı Küllüoba Höyüğü’ndeki hafriyatlarda, 4 bin 500 yıl önceye ilişkin içinde ağrı kesici ilaç saklandığı belirlenen kaplar bulundu. Hafriyat Lideri Doç. Dr. Murat Türkteki, çift kulplu içecek kabındaki tahlillerde, çeşitli ağrı kesicilerin yapılmasında ve içilmesinde kullanıldığını gösteren bilgilere ulaştıklarını söyledi. Doç. Dr. İsmail Tarhan da kapta biyokimyasal inceleme yapıldığını belirterek, ağrı kesicinin etken hususu olan salisilik asidi, bu kaplarda tespit ettiklerini aktardı.
Seyitgazi ilçesi Yenikent Mahallesi’nde, birinci Tunç çağına ait yürütülen Küllüoba hafriyatları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün müsaadesiyle 1996’da başladı. Geçen vakitte, hafriyat alanında birinci Tunç çağının kültürel özelliklerini ortaya çıkaran pek çok buluntu saptanırken, birebir vakitte 5 bin yıl evvel Anadolu’daki kentleşmeyi gösteren ispatlar gün yüzünü çıkarıldı. Ayrıyeten hafriyatlarda radyokarbon bilgilerinin milattan evvel 3 bin 200’e dayandığını belirlenen 100’ün üzerinde mezar, çok sayıda gömü tespit edildi.
Bu yıl da sürdürülen hafriyatlarda, Bilecik Pir Edebali Üniversitesi (BŞEÜ) öncülüğünde, Hacettepe Üniversitesi Antropoloji Kısmı Batman ve Konya Selçuk Üniversitesi öğretim üyeleri ve öğrencilerinden oluşan 30 kişilik grup yer alıyor. Arkeolojik hafriyatlarda gün yüzünü çıkarılan kaplar ise ayrıntılı incelemeye alındı. Kapların birinde 4 bin 500 yıl evvel ağrı kesici olarak kullanılmış ilaç kalıntısına rastlanıldı.
‘Kaplar, ritüel çukurunda bulundu’
BŞEÜ Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi ve Küllüoba Höyüğü Hafriyat Lideri Doç. Dr. Murat Türkteki, mezarlık çalışmalarının yanı sıra alanda bilhassa yerleşmenin 4 bin 500 yıl evvelki milletlerarası bağlantılarını, bölgelerarası bağlarını anlayabilmek için ağır çalışma yürütüldüğünü söyledi. Bu çalışmalarda bilhassa bölgelerarası ticaretle ilgili birtakım buluntulara ulaştıklarını belirten Doç. Dr. Türkteki, “Yine bu ticaretle yayılan bir diğer olgu da ritüel çukurları, merasim çukurları ya da adak çukurları olarak isimlendirdiğimiz çukurlardı. Bu çukurlar içerisinde çeşitli eşyalar buluyoruz lakin buluntular içerisinde bilhassa çift kulplu bir içecek kabı diyebileceğimiz ‘depas formu’ da saptanan formlar ortasında. Bu form üzerinde yapmış olduğumuz birtakım tahliller, bize bunların çeşitli ağrı kesicilerin tüketilmesinde kullanıldığını gösteriyordu” dedi.
Arkeolojik hafriyatın, yalnızca yerdeki çalışmalarla hudutlu olmadığını ve bilhassa hafriyat meskeninde ve laboratuvarlarda ayrıntılı çalışmalar yürütüldüğünü anlatan Türkteki, şunları kaydetti:
“Hayvan ve insan kemikleri, botanik örneklerinin incelenmesi yanında kimyasal tahliller de arkeolojik çalışmalarda uzun müddettir kullanılıyor. Bu kapsamda yaptığımız kimi organik kalıntı tahlil çalışmaları da var. Bunlar bize hem yeme içme alışkanlıkları ile ilgili bilgi veriyor, hem de tüketilen başka eserleri bu çalışmalarla anlayabiliyoruz. Bilhassa bu ritüel çukurları içerisinde hayvan kemikleri, mesela bu sene çıkan buluntular içerisinde kızıl geyik boynuzlarını sayabiliriz. Domuz, keçi, koyunun da bu çukurlar içerisine konulduğunu biliyoruz. Bunlarla birlikte birtakım içeceklerin de tüketilmesinde kullanılan kapların tekrar bu çukurlar içerisine bırakıldığını söyleyebiliriz. Yaptığımız tahlillerde ağrı kesicinin bulunduğunu saptadığımız depas formu, bilhassa İç Batı Anadolu’da ve ağır olarak Eskişehir bölgesinde milattan evvel 2 bin 500’lerden itibaren ağır olarak görülen bir form bu periyotta. Bir taraftan Orta Anadolu’nun güney teması ile Suriye’ye ulaşıyor, öteki taraftansa Kuzeybatı Anadolu’ya, Troya’ya ve Ege dünyasına da ulaşan bir form sonrasında orada çok tanınan olmuş bir form. Lakin köken bölgesi Eskişehir yahut İç Batı Anadolu, diyebiliriz. Bugüne kadar saptadığımız örnekler Eskişehir Arkeoloji Müzesi’nde sergileniyor.”
‘İlk defa Küllüoba’da keşfetmiş olduk’
Kazı takımındaki Konya Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Biyokimya Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. İsmail Tarhan, bulunan kap ve içindeki ağrı kesici kalıntılarına birinci defa rastlanıldığını söyledi. Bu sonucun ayrıntılı tahlillerle ortaya çıktığını belirten Tarhan, şöyle konuştu:
“Arkeolojik hafriyatlarda en çok bulunan eserler seramik eserler. Bu seramik eserler gözenekli bir yapıda olduğu için içinde taşınan ya da koruma edilen eserleri bir halde gözeneklerine hapsedebiliyorlar. Bu halde bu molekül kalıntıları toprak altında binlerce yıl dursa bile bozulmadan kalabiliyor. Biz de sahip olduğumuz biyokimyasal tekniklerle bu seramik yapıtlarda hapsolmuş molekülleri tahlil edebiliyoruz ve neler olduğunu yorumlayabiliyoruz. Bu moleküllerden yola çıkarak da bu kaplarda neler taşınmış olabileceğini ya da nelerin koruma edilmiş olabileceğini tespit edebiliyoruz. Küllüoba’da ele geçen bu 4 bin 500 yıllık depas kaplarında da tahlillerimizi gerçekleştirdik ve çok enteresan sonuçlar bulduk zira günlük kullanımdan çok daha çok tıbbi maksatlı diyebileceğimiz moleküller tespit ettik. Bu moleküllerde bilhassa yeşil yapraklı bitkilerden gelen haşhaştan, zeytinyağından gelen biyomoleküller ağırlıktaydı. Hatta bunlardan çok meşhur bir ağrı kesicinin etken unsuru olan salisilik asidi bile bu kaplarda tespit ettik.”
Eski yazılı kaynaklar da şifalı otların şifalı yağlarla karıştırılıp ilaç, merhem formunda kullanıldığının bilindiğini lakin fizikî ispat olmadığını kaydeden Tarhan, diye konuştu.
Uluslararası mecmuada yayımlandı
Öte yandan Küllüoba Höyüğü’ndeki arkeolojik hafriyatlarda, 4 bin 500 yıl evvel içinde ağrı kesici ilaç saklandığı belirlenen kaplara ait ayrıntılı bilimsel çalışma, milletlerarası hakemli mecmuada de yayımlandı.