Ayşe Sayın | BBC Türkçe, Ankara
Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki AKP, birinci defa girdiği Kasım 2001 seçimlerinde tek başına iktidar oldu.
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan, milletvekilleri, parti teşkilatlarından katılacağı kutlama programında partinin, 20 yıllık iktidar sürecine ait sinema gösterimi de yapılacak.
Kurulduğu 14 Ağustos 2001’den yaklaşık 1 yıl sonra, 3 Kasım 2002 seçimlerinde tek başına iktidara gelen AKP, iktidarları devrinde 2 cumhurbaşkanı, 4 başbakan çıkardı.
Türkiye’nin 2018’de “Türk tipi başkanlık” olarak da nitelenen sistemine geçişinden sonra Erdoğan, cumhurbaşkanı seçildi.
İktidarının birinci yıllarında demokratikleşme adımları ile dikkat çeken ve “Kürt probleminin tahlil sürecini” başlatan AKP iktidarı, 15 Temmuz 2016’daki darbe teşebbüsü sonrasında ise geçmişte güvenlikçi olarak nitelediği siyasetleri öne çıkarmakla eleştirildi.
Son 20 yılında Türkiye’yi yöneten iktidar partisinin siyasetteki kıymetli dönüm noktalarını derledik:
Seçim zaferleri
Recep Tayyip Erdoğan, Bülent Arınç, Abdullah Gül üzere isimler kapatılan Fazilet Partisi’nin akabinde AKP’yi kurdu
‘Hiçbir şey eskisi üzere olmayacak’
Recep Tayyip Erdoğan, Bülent Arınç, Abdullah Gül’ün de ortalarında bulunduğu Fazilet Partili pek çok isim, partinin 2001’de kapatılmasının akabinde Ulusal Görüş çizgisinin devamı niteliğinde kurulan Saadet Partisi’ne katılmadı.
Kamuoyunda “Yenilikçiler” olarak isimlendirilen küme, Ulusal Görüş çizgisinden ayrılıp, daha liberal bir parti kurma kararı aldı ve Recep Tayyip Erdoğan Erdoğan liderliğindeki AKP, 14 Ağustos 2001’de kuruldu.
Bilkent Otel’de partinin kuruluşu nedeniyle yaptığı konuşmada Erdoğan, “lider oligarşisini çökerten, kolektif aklın temsilcisi olan bir anlayışı” hâkim kılacaklarını belirtip, “Ve bugünden sonra Türkiyemizde artık hiçbir şey eskisi üzere olmayacak” kelamlarıyla iktidar gayesini açıkladı.
İki partili parlamento, tek başına iktidar
2001 ekonomik krizinin akabinde 3 Kasım 2002’de gerçekleştirilen erken genel seçimde, iktidardaki koalisyon baraj altında kaldı.
Demokratikleşme, Avrupa Birliği, vesayet, yolsuzluk, yoksulluk ve yasaklar ile uğraş vaadinde bulunan AKP yüzde 34,28 oy oranıyla tek başına iktidar olabilecek çoğunluğu elde etti.
Seçimden ikinci parti olarak çıkan Deniz Baykal liderliğindeki Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) de ana muhalefet misyonunu üstlendi.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Başkanlığı periyodunda 1997’de okuduğu şiir nedeniyle 10 ay mahpusa mahkum edilen ve bu nedenle siyasi yasaklı olan Erdoğan, partisi iktidara gelmesine rağmen başbakan olamadı.
58. Hükümet, Abdullah Gül’ün başbakanlığında kuruldu. Lakin ana muhalefet önderi Baykal, Erdoğan’ın siyasi yasağının kaldırılmasını ait anayasa değişikliğine takviye verdi.
Erdoğan, 3 Mart 2003’te yenilenen Siirt seçimlerinde milletvekili seçildi.
15 Mart 2003’te, 59. Hükümeti kurdu ve başbakanlık koltuğuna oturdu.
Tüm seçimlerden birinci çıktı
AKP, 2002’den bu yana katıldığı tüm seçimlerden birinci parti olarak çıkmayı başardı. Kurulduktan sonra da seçmen dayanağını gözle görülür halde artırdı.
Yüzde 34’lerle başlayan oy desteği yüzde 49,5’e kadar yükseldi.
Genel seçimlerin yanısıra, 2004 lokal seçimlerinde de başta Ankara, İstanbul olmak 11’i büyükşehir 1950 belediye kazanan AKP; 2007 genel seçimlerinde ise Tunceli dışındaki bütün vilayetlerden milletvekili çıkardı.
Parlamento çoğunluğunu kaybetti
Gül’ün vazife müddetinin dolmasının akabinde Erdoğan, 10 Ağustos’ta cumhurbaşkanı seçildi. Yapılan Anayasa değişikliği doğrultusunda Erdoğan, halk tarafından seçilen birinci cumhurbaşkanı oldu.
AKP Genel Başkanlığı ve Başbakanlık koltuğuna ise Ahmet Davutoğlu oturdu.
Davutoğlu liderliğindeki AKP Haziran 2015’teki genel seçimlerde yüzde 40,8 oy oranıyla birinci parti çıkmasına rağmen, parlamentoda tek başına hükümet kuracak çoğunluğu sağlayamadı.
MHP’nin koalisyona yanaşmaması, CHP ile yürütülen koalisyon görüşmelerinin sonuçsuz kalması üzerine Erdoğan, 1 Kasım 2015’te erken seçime gitmek üzere “seçim hükümeti”ni görevlendirdi.
Çözüm süreci kapsamında Dolmabahçe’de yapılan görüşmeye devrin İçişleri Bakanı Efkan Ala (solda), Başbakan Yardımcısı Yalçın Akdoğan (ortada) ve HDP İstanbul Milletvekili Sırrı Süreyya Başkan (sağda) katıldı.
Çözüm süreci sona erdi
7 Haziran seçimleri sonrasındaki en kıymetli gelişmelerden birisi 2009 yılında “Oslo görüşmeleri”nde temeli atılan, Kürt sorunu konusundaki “çözüm süreci” de noktalandı.
Seçimlerden sonra PKK, yol kesme ve şantiye basma hareketlerine başladı.
Çözüm sürecinin sona ermesinin akabinde Türkiye, intihar ataklarına maksat oldu, bu hücumlarda yüzlerce insan hayatını yitirdi.
IŞİD’in 5 Haziran’da HDP’nin Diyarbakır’da düzenlediği mitinge yönelik bombalı akınında 5 kişi öldü.
20 Temmuz’da ise Şanlıurfa’nın Suruç ilçesinde Kobani’ye yardım göndermek için toplanan Sosyalist Gençlik Dernekleri Federasyonu (SGDF) üyelerinin basın açıklaması yaptığı sırada intihar saldırısı düzenlendi.
Suruç saldırısından 2 gün sonra, 22 Temmuz’da ise Şanlurfa’nın Ceylanpınar ilçesinde iki polis konutlarında başından vurularak öldürüldü.
Türkiye Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), Kamu İşçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK), Türk Tabipleri Birliği (TTB), Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB), HDP ve çok sayıda sivil toplum örgütünün iştirakiyle 10 Ekim’de Ankara Garı’nın önünde düzenlenen “Barış Mitingi” intihar taarruzlarına gaye oldu.
IŞİD’in gerçekleştirdiği belirlenen hücumda 102 kişi ömrünü yitirdi.
1 Kasım’da tekrar iktidar
“Güvenlik ve terörle mücadele” üzerine kurduğu kampanyası sonrası Davutoğlu liderliğindeki AKP, 1 Kasım 2015’te düzenlenen erken seçimi yüzde 49,5 oyla kazandı ve tekrar tek başına iktidar çoğunluğu elde etti.
Krizler ve gerilimler
367 krizi ve e-muhtıra
Ahmet Necdet Sezer’in misyon müddetini doldurmasının akabinde 11. Cumhurbaşkanı adayı Abdullah Gül oldu.
TBMM’de 27 Nisan 2007’de yapılan seçimde Gül, oylamaya katılan 361 milletvekilinin 357’sinin oyunu almasına karşın, birinci çeşitte seçilmek için gerekli 367 sayısını bulamadı.
CHP, 367’nin yalnızca karar kâfi sayısı değil, tıpkı vakitte toplantı kâfi sayısı olduğu teziyle Meclis’te yapılan birinci çeşit oylamanın iptali için Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu.
Aynı günün akşamı Genelkurmay Başkanlığı internet sitesine, daha sonra “e-muhtıra” olarak anılacak bir basın açıklaması konuldu.
Açıklamada, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin (TSK) “laikliğe aykırı” olduğunu belirttiği olaylar sıralandı ve cumhurbaşkanlığı seçiminde laikliğin tartışılmasını “endişeyle izlediği” belirtildi ve Genelkurmay’ın laiklik konusunda taraf olduğu vurgulandı.
Askerlerin Gül’e itirazlarının en değerli nedenlerinden birisini de Gül’ün eşinin başörtülü olması oluşturuyordu.
Dönemin Hükümet Sözcüsü Cemil Çiçek tarafından kamuoyuna duyurulan açıklamada, Genelkurmay Başkanlığı bildirisinin “hükümete karşı bir tutum” olarak algılandığı vurgulanarak, Başbakanlığa bağlı bir kurum olan Genelkurmay Başkanlığının, rastgele bir mevzuda hükümete karşı bir tabir kullanmasının demokratik bir hukuk devletinde düşünülemeyeceği vurgulandı.
Dönemin Hükümet Sözcüsü Cemil Çiçek
MHP desteği
AKP Cumhurbaşkanının seçilememesi üzerine erken seçim kararı aldı ve 27 Haziran 2007 seçim tarihi olarak belirlendi.
İktidar partisi genel seçimi oyların yüzde 47’sini alarak kazandı. Parlamentoya giren MHP; cumhurbaşkanlığı seçiminde iktidara takviye kararı aldı ve Abdullah Gül, TBMM’de 448 millevtekilinin katıldığı seçimde 339 oy alarak 28 Ağustos 2007’de cumhurbaşkanı seçildi.
Kapatma davasından kurtuldu
367 krizini seçimle aşan AKP, yaklaşık 1 yıl sonra ise kapatma davası ile karşı karşıya kaldı.
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, laikliğe ters aksiyonları münasebet göstererek, AKP’nin kapatılması, Gül ve Erdoğan’ın da ortalarında bulunduğu 71 bireye siyaset yasağı getirilmesini talep etti.
İddianameyi kabul eden Anayasa Mahkemesi’nin 6 üyesi “kapatma” istikametinde oy kullanırken, 5 üye ret oyu kullandı.
Ancak oylamada nitelikli çoğunluk sağlanamadığı için kapatma istemi reddedilmiş oldu.
Hakan Fidan ve Recep Tayyip Erdoğan
7 Şubat MİT krizi
İktidara geldiği birinci yıllarda AKP ile kendisine dayanak veren Fethullah Gülenciler ortasındaki iktidar çatışması, 2010’daki Anayasa değişikliği sonrasında belirginleşmeye başladı.
Yargıda hâkim olan Gülenciler, Balyoz, Ergenekon operasyonlarının akabinde, MİT Müsteşarı Hakan Fidan’ı da gaye aldı.
Dönemin İstanbul Cumhuriyet Savcısı Sadrettin Sarıkaya, Fidan’ın aralarında bulunduğu istihbarat vazifelilerinin 7 Şubat 2012’de söze çağrıması büyük krize yol açtı.
Bu teşebbüs daha sonra hükümetin “Fethullahçı Terör Örgütü (FETÖ)” olarak isimlendirdiği eski müttefikleri Gülenciler ile AKP ortasındaki en değerli kırılma noktası oldu.
MİT krizi, hükümet tarafından bir darbe teşebbüsü olarak görülürken, AKP, Meclis’ten geçirdiği maddeyle, MİT vazifelilerinin soruşturulması müsaadesini Başbakanlığa bağladı.
17-25 Aralık operasyonları: Gülenciler’le kopuş
Dönemin İstanbul Cumhuriyet Başsavcı vekili Zekeriya Öz’ün koordine ettiği yolsuzluk operasyonu kapsamında periyodun İçişleri Bakanı Muammer Güler’in oğlu Barış Güler, İktisat Bakanı Zafer Çağlayan’ın oğlu Salih Kaan Çağlayan, Etraf ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar’ın oğlu Abdullah Oğuz Bayraktar, Halkbank Genel Müdürü Süleyman Aslan, iş insanları Ali Ağaoğlu, Reza Zarrab ve Fatih Belediye Lideri Mustafa Demir’in de ortalarında yer aldığı 89 kişi gözaltına alındı.
Soruşturmanın ikinci dalgası ise 25 Aralık 2013’te devrin İstanbul Cumhuriyet Savcısı Muammer Akkaş’ın Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın oğlu Bilal Erdoğan’ı kuşkulu sıfatıyla söze çağırmak istemesiyle yaşandı.
Söz konusu operasyonların Gülen yanlısı savcılarca gerçekleştirildiğini savunan ve bunun iktidarını gaye alan siyasi bir operasyon olduğunu belirten Erdoğan, Gülencilere açık tutum koydu.
Erdoğan, başlangıçta kendisine dayanak veren Gülencileri “Paralel yapı” olarak nitelendirdi. Başta emniyet olmak üzere, devlet içinde Gülen yanlısı takımları vazifeden alarak etkisizleştirdi.
Sonraki yıllarda operasyonu başlatan Öz’ün de ortalarında bulunduğu savcılar ise yurtdışına kaçarken, çok sayıda Gülen yanlısı “FETÖ’cü” oldukları gerekçesiyle tutuklandı.
Gezi Parkı protestoları
Taksim Meydanı’ndaki Seyahat Parkı’nda Topçu Kışlası’nın tekrar inşa edilmesi hedefiyle Seyahat Parkı’nın Asker Ocağı caddesine bakan duvarın 3 metrelik kısmı 27 Mayıs 2013 gecesi yıkıldı, 5 ağaç da yerinden söküldü.
Bunun üzerine Taksim Dayanışması kümesinin üyeleri iş makinalarının önüne geçerek daha fazla yıkım yapılmasını engelledi.
Ardından bu kümeden 50 kişi parkta çadır kurarak sabaha kadar nöbet tuttu. Polisin müdahalesi üzerine Seyahat aksiyonlarına takviye artarken, Erdoğan’ın 29 Mayıs’ta “Ne yaparsanız yapın. Orası için karar verdik. Yapacağız” açıklamasının artından, toplumsal medya üzerinden yapılan paylaşımlarla protestolar ülke çapına yayıldı.
Erdoğan’ın “çapulcu” diye reaksiyon gösterdiği protestolar, polisin sert müdahalelerine rağmen günlerce sürdü.
Eylemlere katılan Ali İsmail Korkmaz, Mehmet Ayvalıtaş, Abdullah Cömert, Ethem Sarısülük, Berkin Elvan’ın da bulunduğu 8 sivil yurttaş ile 2 polis memuru hayatını kaybetti. 10 bine yakın kişi yaralandı.
Yaklaşık 1,5 ay süren protestolar polisin sert müdahalesiyle son buldu ve çok sayıda kişi gözaltına alındı, tutuklandı.
15 Temmuz darbe girişimi
Tarih 15 Temmuz 2016’yı gösterdiğinde Türkiye, tarihinde görülmemiş bir darbe teşebbüsüyle karşı karşıya kaldı.
15 Temmuz akşamüzeri İstanbul Boğazı ve Fatih Sultan Mehmet köprüleri askerler tarafından trafiğe kapatılırken, ilerleyen saatlerde askeri jetler TBMM, Cumhurbaşkanlığı Külliyesi, Ankara Emniyet Müdürlüğü, Özel Harekat Başkanlığı ve TÜRKSAT’ı bombaladı.
Dönemin başbakanı Binali Yıldırım ekranlardan bunun bir darbe teşebbüsü olduğunu açıkladı.
Daha sonra CNN Türk’e bağlanan Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Milletimizi, vilayetlerimizin meydanlarına, havalimanlarına davet ediyorum” daveti yaptı.
Dönemin Genelkurmay Lideri Hulusi Akar’ın da ortalarında bulunduğu isimler darbeci askerler tarafından kelepçelendi.
Gece boyunca süren çatışmaların akabinde darbe teşebbüsü bastırıldı, 179’u sivil, 246 kişi hayatını yitirdi.
Darbe teşebbüsünün akabinde, Türkiye’de “olağanüstü hal” ilan edildi. Darbe teşebbüsüne katılanlar tutuklanırken, kimileri da firar etti.
Demirtaş tutuklandı, belediyelere kayyum atandı
OHAL sürecinde, yalnızca darbe teşebbüsüne katılan FETÖ’cüler değil, muhalif olarak görülen birçok aydın, akademisyen ve siyasetçi tutuklandı.
İktidar, tahlil sürecinin sona ermesinin akabinde, HDP’ye tavrını sertleştirdi.
Önce CHP’nin de dayanağıyla milletvekilliği dokunulmazlığının kaldırılmasına dönük süreksiz Anayasa değişikliği yapıldı.
Darbe teşebbüsünden sonra ise 4 Kasım 2016’da, ortalarında eski HDP Eş Genel Liderleri Selahattin Demirtaş ile Figen Yüksekdağ’ın da bulunduğu çok sayıda milletvekili tutuklanarak cezaevine gönderildi.
Sonraki yıllarda siyasilere yönelik operasyonların devamı geldi. HDP’li çok sayıda belediye lideri tutuklandı, yerlerine kayyum atandı.
Bahçeli, başkanlık sisteminin yolunu açtı, ittifak ortağı oldu
MHP Genel Lideri Devlet Bahçeli, geçmişte sert sözlerle eleştirdiği ve bilhassa 17-25 Aralık yolsuzluk savları nedeniyle amaç aldığı AKP ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’a, darbe teşebbüsü sonrasında tam dayanak verdi ve akabinde da Türkiye’de hükümet sistemi değişikliğinin yolunu açtı.
Bahçeli, cumhurbaşkanı olarak parti ile bağları kesilmesine rağmen OHAL periyodunda, Bakanlar Kurulu’na başkanlık etmeye başlayan Erdoğan’a, 11 Ekim 2016’da “fiili duruma hukuksal boyut kazandırmak gerek” diyerek, başkanlık sistemi teklifini Meclis’e sunma daveti yaptı.
AKP ve MHP milletvekilleri, “cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi” olarak isimlendirdikleri sistem değişikliğine ait anayasa değişikliği teklifini Ocak 2017’de Meclis’e sundu.
Meclis’te referandum aralığında kabul edilen Anayasa değişikliği önerisi, 16 Nisan 2017’de yapılan halk oylamasında ise yüzde 51,4 oranında “evet” oyu aldı.
Bahçeli 8 Ocak’ta, kendilerinin cumhurbaşkanı adayı çıkarmayacağını ve aday olması halinde Erdoğan’ı destekleyeceğini açıkladı.
Sistem değişikliğinin akabinde Bahçeli’nin erken seçim talebi AKP’de karşılık buldu.
Seçim yasası değişikliği ile siyasi partilerin “ittifak” yapmaları yasal hale getirirldi.
MHP ile kurulan “Cumhur İttifakı” ile birlikte Erdoğan, yüzde 52,6 oy oranıyla Türkiye’nin yeni sisteminin birinci cumhurbaşkanı oldu.
Anayasa değişikliği doğrultusunda partisine döndü ve yine AKP Genel Lideri oldu.
Büyükşehirleri kaybetti
AKP, başkanlık sistemine geçilmesinin akabinde 31 Mart 2019’da yapılan mahallî seçimlerde birinci büyük kaybını yaşadı.
MHP ile lokal seçimlerde 51 vilayette ittifakını sürdüren AKP, Ankara, İstanbul’un da ortalarında bulunduğu birçok büyükşehir ve belediyeyi CHP’ye karşı kaybetti.
CHP, UYGUN Parti, Saadet Partisi ve Demokrat Parti’den oluşan “Millet İttifakı” da en kıymetli seçim muvaffakiyetini kazandı.
AKP’nin İstanbul seçimlerine itiraz etmesi üzerine 23 Haziran’da yenilenen İstanbul büyükşehir belediye başkanlığı seçimlerini CHP’nin adayı Ekrem İmamoğlu, açık orta farkla bir kere daha kazandı.
Partiden kopuşlar başladı
Başkanlık sistemine geçilmesinin akabinde, uygulamaları ve aldığı kararlarla muhalefetin “tek adam” olarak nitelendirdiği Erdoğan ile parti kuruluşunda birlikte hareket kimi isimler partiden koptu.
Erdoğan hükümetlerinde Başbakanlık misyonunda bulunan Ahmet Davutoğlu, Gelecek Partisi’ni kurarken, eski bakanlardan Ali Babacan da Demokrasi ve Atılım Partisi’ni kurarak, muhalefet cephesine geçti.
AKP için en kritik seçim: 2023
20 yıl iktidarda kalmayı başaran AKP için en kritik seçimlerden birisi ise 2023’te yapılacak seçimler oluşturacak.
Zira AKP’nin karşısındaki muhalefet bloğu, AKP’den kopan Babacan ve Davutoğlu’nu da kapsayacak halde birleşti.
2019 lokal seçimlerinde batı vilayetlerinde aday çıkarmayarak, muhalefete dolaylı takviye veren HDP, 6’lı masada yer almasa da AKP ve MHP ittifakına karşı tavrıyla biliniyor.
Cumhurbaşkanlığına tekrar aday olacağını açıklayan Erdoğan’ın karşısına muhalefetin kimi aday çıkaracağı şimdi netleşmiş değil.
2 yıllık pandemi sürecinin akabinde ağır bir ekonomik krizle karşı karşıya kalan AKP iktidarının, geçen Aralık ayında kur krizi ile başlayan yüksek enflasyon ve hayat pahalılığının önüne geçememesi, seçimlere dönük en kıymetli açmazını oluşturuyor.