Wahida Amiri geçen yıl Ağustos ayında Taliban Kâbil’i ele geçirerek yine iktidara geldiğinde sıradan bir kütüphaneciydi. Ama Taliban bayanların kazanılmış haklarını birer birer ellerinden almaya başladığında onlara karşı direnişin önde gelen isimlerinden biri haline geldi. Amiri, BBC’den Sodaba Haidare’ye nasıl gözaltına alındığını ve bırakıldığında neden ülkesini terketmeye karar verdiğini anlattı:
Evin önüne gelen otomobillerin acı frenleri duyuldu. Araçları ve askerleri sayamadım. güya birkaç bayanı değil de bütün köyü tutuklamaya gelmişlerdi. Odaya daldıklarında “Wahida Amiri’yi buldunuz mu?” diye bir ses duydum. “Tamam dedim. Bitti. Öldürecekler beni.”
Wahida Taliban idareye gelmeden evvel kütüphaneciydi
15 Ağustos 2021’den evvel sıradan bir kadındım. 33 yaşındaydım, hukuk okumuştum ve Kâbil’in göbeğinde bir kütüphaneyi yönetiyordum.
Kütüphane en keyifli olduğum yerdi. Bazen kakuleli çayımızı içerken feminizm üzere mevzuları tartışırdık. Afganistan harika değildi ancak özgürdük.
Kitapları seviyordum zira 20 yaşına kadar okumayı öğrenememiştim.
Okula başladığım 1996 ylında Taliban Afganistan’daki birinci hakimiyetini kurdu. Birinci icraatlarından biri kızların okula gitmesini yasaklamak oldu.
Akrabalarımızın hepsi Pencşir vadisine kaçtılar, biz de Pakistan’a göçtük.
Virginia Woolf ile tanışma
Evin bütün sorumlulukları ve işleri benim üzerime kalmıştı. Bütün gün yemek pişiriyor, paklık yapıyor, yerleri ovuyordum. Hayatım bu türlü geçecek diye düşünüyordum.
Sonra 11 Eylül 2001 yaşandı. Televizyonda ikiz kulelerin çöküşünü izledim. Bu olayın bizim üzere sıradan Afganların hayatını ne kadar değiştireceğini daha sonra gördük. Çok geçmeden Taliban hezimete uğradı ve biz Pakistan’dan ayrılıp ülkemize döndük.
Kâbil’e yerleştiğimizde 15 yaşındaydım ve hayat çok değişmişti. Taliban gidince kızlar okula, bayanlar çalışmaya başlamıştı. Lakin benim için bu türlü olmadı. Benim mesken işlerini yapmam ve hizmet etmem eğitim görmemden daha kıymetli görülüyordu. Okula 5 yıl sonra yazılabildim.
Sonunda bir mucize oldu ve hukuk fakültesine kabul edildim. Hala utangaç bir kız çocuğuydum, ta ki hayatıma Virginia Woolf isimli bir bayan ve “Kendine İlişkin Bir Oda” isimli manifestosu girene kadar. Yine doğmuş üzereydim. Okudukça bir bayan olarak gücümün şuuruna vardım.
Kâbil’de Wahida’nın (sağ başta) örgütlediği protesto şovlarından biri
Kâbil’in düşüşü
Sıcak bir Ağustos günü bir vakitler yaşamış olduğum kâbus geri döndü ve Taliban siyah beyaz bayraklarıyla Kâbil’e girdi.
Benimle birebir kaygıları taşıyan bayanları buldum. Taliban’a karşı çıkmanın tehlikelerini biliyorduk fakat tekrar de “Protesto etmeliyiz” dedik. Afganistan’ın Mücadeleci Bayanları Hareketi isimli bir küme oluşturduk.
Taliban çabucak gerçek yüzünü göstermeye başlamıştı. Bayanların işe ve okula dönüşüne müsaade verecekleri yolundaki vaadlerinden geri adım attılar ve içinde tek bayan olmayan bir kabine açıkladılar.
Sokaklarda yürüyüşler yapmaya başladık. Taliban bizi kıstırıyor, göz yaşartıcı gaz sıkıyor, havaya ateş ediyor, hatta kimi bayanları dövüyordu. Sonra protestoları büsbütün yasakladılar. Artık çok tehlikeli olduğu için devam etmeme kararı verdik.
Gözaltına alınış
2022’nin Şubat ayında bir gün öteki bayanlarla birlikte gizlendiğim konut Taliban tarafından basıldı. Kamyonlarla İçişleri bakanlığı’na götürüldük ve 19 gün orada tutulduk.
Gözaltına alınışımızın ikinci günü tutulduğumuz odaya giren bir Taliban elime bir kalem ve kağıt vererek “Sen casussun. Bütün işbirlikçilerinin isimlerini buraya yazacaksın” dedi.
Kadınlar tek tek bırakılıyor ancak bana sıra gelmiyordu. Bir gün ellerinde bir kamera ile gelip kalan birkaç bayana sorular soracaklarını söylediler.
Neden kaydedildiğimizi sorduğumuzda bunun bir formalite olduğunu, bakanlığın arşivine konacağını söylediler.
Önce isimlerimizi söyleyecektik. Akabinde protestolar için ülke dışından buyruk aldığımızı söylemeye zorladılar. Kısa müddet sonra bu kayıtları medyada yayımladıklarını koridordaki televizyondan gördük.
Hepimiz gözyaşları içindeydik. Artık herkes gözaltına alındığımızı biliyordu. Ve protestoları sadece ülkeden çıkışımıza yardım edilsin diye yaptığımızı düşünüyorlardı. Kayıttan iki gün sonra bırakıldık.
Wahida hasret gidermek için vakit zaman Afgan lokantasına gidiyor
Yine sürgün
Her şeyimi kaybetmiştim. Beşerler bayan başına bu türlü işlere giriştiğim için beni kınıyordu. İşimi, özgürlüğümü yitirmiştim.
Bir gün diğer bir bayan protestocu ile isim vermeden yapılan söyleşiyi okudum. Taliban’ın gözaltındayken bizi dövdüğünü söylüyordu. Halbuki dövmemişlerdi. Ailem, bu söyleşiden sonra Taliban’ın öfkeyle tekrar tutuklamalara girişeceğinden korkarak kaçmamı istedi.
Bırakılışımın üzerinden iki ay geçmişti. Küçük bir valize birkaç giysi ve “Kendine İlişkin Bir Oda” üzere sevdiğim kitapları koydum ve ana vatanıma veda ettim.
Yeni bir hayat
Pakistan’da birkaç aileyle birlikte yaşıyorum. Kaçamadığım bir makûs duşun içinde mahsur kalmış üzereyim. Meskenimi, ailemi, kedimi özlüyorum.
Beni ortada bir neşelendiren tek şey yakındaki Afgan lokantasına gitmek.
Yakındaki bir kütüphanede oldukça vakit geçiriyor ve direnen bayanlarla ilgili bir şeyler yazmaya çalışıyorum. Hayatlarımızı ve bunun Taliban ile nasıl değiştiğini.
Bunları bir gün bir kitap haline getirmeyi umuyorum.
Dünyadaki bütün bayanların Afgan bayanlarının teslim olmadığını, çaba ettiklerini, susturulduklarında yine ayağa kalkıp diğer biçimlerde direnmeyi sürdürdüklerini bilmelerini istiyorum.
Fotoğraflar: Munazza Anwaar ve Musa Yawari