Yağmur Yıldırımay Bayrakçı
Günay Çetao Kızılırmak’ın İrtibat Yayınları tarafından çıkan kitabı ‘Köstebek Yolları’, bu yazının başlığını koymama vesile olan hislerin hikayelerinden mürekkep; yuvarlanmaların, koşmaların, durmaların… Hikaye bireylerinin etrafında, kendilerini rahatsız eden, üzerlerinde otoritesini hissettiren birçok şey var: İşsizlik, terk edilme, yas, erkek tahakkümü… Ama tüm bunların yanında, hayatın olağanlığı içinde, gerçek üzüntülerini yanına alan insanların yeşil bir bayırda koşması ya da bir düşte kendini seyretmesi de var. “Elleri ceplerinde, başı omuzlarının içine kaçmış gezeleyen” bu beşerler, düştükleri yerden kalkmıyor; kaldıkları yerden aşağıyı boylamıyor. Hayat karşısında tahtadan bir kukla değiller tahminen lakin bir ipin kendilerini bir o yana bir bu yana hareket ettirmediğini söylemek de gerçek olmayacaktır.
Öykülerin “bir zerre neşeye” vâsıl olan tarafı da bu, kaçmanın çok makul bir plan olduğu gerçeğine sırt çevirip durmak fakat bu planı cepte taşımak; karnavala katılmak, ölçmek-biçmek, fakat dünyanın alelade bir yer olduğunu da unutmamak… Velhasıl, yaşamak için gün ışığına muhtaçlık duymadan sıcaklığı hissedebilmek, dar ve karanlık yollarda.
DERİNLEMESİNE KAZIP AYA TIRMANMAK
On bir hikayeden oluşan ‘Köstebek Yolları’nın birinci hikayesi “Uzak”, hikaye karakteri Selin’in “beter ve dönüşsüz bir şekilde” kaybolduğu, zihninin bulandığı bir seyahati anlatıyor. Bu seyahatte Selin, acısını dindirmek için yaşadığı ülkeden ayrılıyor ve “gerçek” ile “o anki” Selin’in panoramasını çiziyor. Herkes kadar riyakâr, herkes kadar zavallı olduğunun şuurunda bu “ben yaratma” yolunda. Keyif veren taraf, kendini yabancılayabilmesi. Yeterli taraflarını da berbat taraflarını da görüyor. Eski ülkesinin insanlarını özlüyor fakat olduğu yerin lisanını öğrenmeye çalışarak bir arpa uzunluğu yol almayı garipsemiyor. Bitimsiz bir aşk ile lanetlendiğini düşünerek klişeleri çiçek dürbününe döküyor; çevirdikçe boş uğraşlarını gördüğü lakin yeşermekten de vazgeçmediği.
“Ev” hikayesi de bu garipsememe halinin bir diğeri. “Ben bir meskenim. Onlarca çarşafım ve havlum var, buram buram iç kokuyorum,” diye başlıyor hikaye. İçinde bir aile yaşıyor, dışarıdan gelen amca Muhsin ile. Muhsin, bu hikayenin garipsemediğimiz tarafı. İşsiz, ağabeyinin konutuna süreksiz olarak gelmiş. İnsanların damdan düşer üzere kendini anlattığı, hiçbir meraka ve gizeme mahal vermeden konuştukları dünyada sessiz biri. Konutun sessizliğine, mazisine, içinde kırılan birçok hayale ortak oluyor Muhsin, anlatıcısı “ev” olan bu hikayede. Ve biz, “ev”in neresi olduğunu sorgulamaya başlıyoruz. İçeride olmak ile içinde olmak birebir şey mi?
Köstebek Yolları, Günay Çetao Kızılırmak, 87 syf., Bağlantı Yayınları, 2022. ‘DÜNYANIN OPTİK İLLÜZYONLARINI TANIYACAK KADAR UZUN MÜDDET YAŞADIM’
Aranan en büyük hakikat kimde? Ya da nedir bu hakikat? ‘Köstebek Yolları’nda bunun yanıtını bulmak güç. Zira bir şey bulmak, yanıt vermek; bulunduktan kısa mühlet sonra unutulan -insanlık hali-, insanı kendine döndüren, hayatı imkânsızlaştıran, sonra tekrar arayışa sokan bir şey. Gardınızı alsanız da sabaha onların yerinde yeller esebilir lakin siz dünyanın illüzyonlarını gereğince tanımışsınızdır, bu sebeple üzülmek, bu türlü “entipüften” şeylere takılmak yok. “Elinden geleni yapıp gerçek bir noktada pes etmeyi bilmenin ferahlığı” içinde olan insan, baştan almak ister ve baştan almalar birçok vakit bir düş dünyasına açılır. “Her Şeyin Tam Tersi” hikayesi bu düşün ilmek ilmek işlendiği, hudutların muğlaklaştığı, bazen zulmete bazen vahdete varan bir hikaye.
TARİH ÖNCESİ YABANİLİK
Başkarakter gazetede çalışıyor ve bir yazısı dizisi hazırlamak için seyahate çıkıyor. Gittikten kısa sonra gazete iflasını açıklıyor ve karakteri işten çıkarıyor. “İnsanların yoksulluk dinlemeyen arsız gereksinimleri,” vardır diyor karakter, bu türlü bir ortamda işsizler ordusuna girmek canını sıkıyor. “Karşı kıyıya” atıyor kendini, yaşadıklarının tam zıddının yaşandığı, hayal ettiği o kıyıya. Bu kıyıda konuttan taşınmasını isteyen babası yok, bölümden tanıdıklarının kapısını aşırdırma yok. “Tarih öncesi bir yabaniliğin tadını çıkarmaktır” ümidi. Ormanda yürür; yeşil yeterlidir. Lakin olağan bir insanın otuzundan sonra buhrana girmesinin de imkânsız olduğunu bilir. “Hayatının içtimai ve insani bakımdan içinde döndüğü girdap daimi” görünür, gerçekliği yitirdiğimiz nokta tam da burasıdır. Hangisinin hayal hangisinin gerçek olduğuna okurun kendisinin karar vermesini ister muharrir.
KİMİNE VEFAT KİMİNE KALIM PROBLEMİ: YAS
“Doktor ve Ben” ile “Ölenin Ardından” hikayelerinden yas süreci, iki bayanın yaşadığı hayatın türlü taraflarının irdelendiği hikayeler. Birincisiyle başlayalım. “Doktor ve Ben”, savaştan kaçmış ve vefatın kendisi dışında bir şeyi hatırlamayan bayanın hayatını anlatıyor. Kim olduğunu bilmeyen bayan, savaşın son yılında bir hekimle tanışıyor ve “bulutların leylak rengi gök kubbeden yavaşça akıp gittiği bir akşamüzeri” evleniyorlar. Buraya kadar her şey hoşmuş üzere; savaştan kurtulmuş, evli, memnun bir bayan var ama bayan bu durumdan rahatsız.
Unuttuğu şey “her neyse” canını sıkar, eksikliğini hissettiği bir şeyler vardır. Tahminen bir şeyleri unuttuğunu bilmese, bu “tamamlayamadığı yas”ı da yaşamayacaktır. Hatırlayamadıkça üzülmesinin, yas tutamamasının boşluğunu hissetmesinin kendisi bir yerden sonra yas halini alır; tutamadığı yas, bir mevt hali üzeredir zira şöyle der bayan: “Önce çocuğumu doğuracağım, sonra tahminen kendimi doğururum…”
“Ölenin Ardından” ise “Allah’ın buyruğu olması dışında makul bir tarafı olmayan” mevtin, bir “kurtuluş” halini almasını anlatır.
ÖLENİN KURTULDUĞU YER
Başkarakterlerden Mehtap’ın ağabeyi ölür. Mehtap, arkadaşı Esma ile konuşurken ağabeyini sevmediğini, berbat biri olduğunu söyler. Zira ruh hastasıdır. Baba öldükten sonra “evin erkeği” olan ağabey, annesine bile el kaldırmıştır. Hak etmiştir yani. Bu sebeple Mehtap, evdekilerin “yaslı” gününde arkadaşı ile dışarıda olmayı tercih eder, onun için artık bu ağabeyin ölmesi hayattır zira. Şöyle der arkadaşına: “Ölünün gerisinden da ileri geri konuşuyorum lakin esasen meyyitin gerisinden açık açık konuşulabilsin diye ölüyor ölürler…” Bu cümlesiyle mevtin kutsallığını bir kenara itip konutun yasına dahil olmamayı tercih eder. Ölenin kurtulduğu yerde o da kurtulur.
‘Köstebek Yolları’, imkanların yittiği ve nefesin tükendiği insanların hayatlarına değiniyor. Köstebek yolları hanlara da çıkabilir zindanlara da, bilin diyor. Yağmur yağıyor, fakat rahmet, yolları kesmiş olabiliyor. Su tabanının sağır sessizliği kulağınızı delebiliyor. “Başlamanın değil de sürdürmenin güç olduğunu söylerler” ya, sürdürmenin kendisi oluyor bu hikayeler. Oradan oraya savuruyor. Bu “sürgün”ü ceza olarak görmek de sizin elinizde, “körpe bir dal” olarak da.