Merve Çay
Arthur C. Clarke, klasik bilim kurgunun Robert A. Heinlein ve Isaac Asimov’la birlikte en kıymetli muharrirlerinden biri. ‘Çocukluğun Sonu’, ‘2001: Bir Uzay Destanı’ ve Rama’yla Buluşma’ üzere kült yapıtlarıyla bilim kurgu tarihine ismini altın harflerle yazdıran muharririn, 1979 yılında yayımlanan ve cinsin en değerli ödüllerinden hem Hugo hem de Nebula mükafatı almış ‘Cennetin Çeşmeleri’ kitabı ferdî romanlarından biri.
‘Cennetin Çeşmeleri’, çok sevdiği Sri Lanka’dan tutun, bilimin uçsuz bucaksız imkanlarına, uzaylılara, insanlığın kendini geliştireceğine dair sarsılmaz bir inanca kadar Clarke’ın nevi şahsına münhasır dokunuşlarının hepsine sahip. Roman, her türlü teknolojik ilerlemenin yaşandığı, hayat standardının ziyadesiyle yükseldiği ütopik bir gelecek öngörüsü sunuyor bize. Bu gelecek tahayyülündeki temeline de bilimin tanınan “uzay asansörü” fikrini alıyor. Romanda da, tıpkı günümüzde olduğu üzere uzaya erişim imkânları verimsiz ve çevreyi kirleten roketlerle hudutlu. Bu da insanlığın Mars’ı ve Ay’ı kolonize ettiği bir periyotta uzayda yayılmanın önündeki en büyük pürüzlerden biri.
TEK YER KUTSAL SRİ KANDA DAĞI
Cebelitarık Boğazı’nı birleştiren köprünün yaratıcısı Vannevar Morgan’ın hayali ise tüm vakitlerin en büyük mühendislik olağanüstüsünü –36 bin kilometre yüksekliğindeki bir asansörü– kullanarak Dünya’yı yıldızlara bağlamak. Nanoteknolojik yeni bir tel sayesinde yerçekimine meydan okuyabilse de Morgan’ın milyonlarca teknik, politik ve ekonomik sorunun üstesinden gelmesi gerekiyor. En büyük sorun ise asansörün yalnızca tek bir yerde, kutsal Sri Kanda Dağı’nın zirvesinde yapılabilir olması.
Cennetin Çeşmeleri, Arthur C. Clarke, Çev: Gökçe Çiçek, 336 syf., İthaki Yayınları, 2022.
TARİH VE BİLİM
İşte tam bu noktada, Clarke öyküyü yalnızca bir mühendislik sorunu olmanın ötesine götürüyor. Muharrir senelerce yaşadığı ve çok sevdiği Sri Lanka’da bulunan, Toprabane isimli kurgusal bir adanın tarihiyle Yörünge Kulesi’nin tasarım ve inşa sürecini harmanlıyor.
Toprabane’nin hükümdarı Kalidasa tüm haşmetiyle devrinin çok ilerisinde teknolojilere sahip kocaman bir saray inşa ettiriyor. Heykelleri, freskoları ve yemyeşil bahçelerindeki çeşme sistemiyle cennetten bir modül yaratıyor. Vannevar Morgan üzere, iki bin yıl öncesinden ilahlara ve tabiata meydan okuyor. Tam da bu yüzden krallığı elinden alınıyor ve tüm mirası yakılıp yıkılıyor. Bu iki karakter roman boyunca insanlığın tutkularının peşinden koşmasının, imkânsızı başarmaya çalışmasının paraleli hâline geliyorlar. Morgan’ın ise Kalidasa’dan çok daha fazlasını yapması, tüm bu tarihe tanıklık eden kutsal Sri Kanda Dağı’nı ve orada yaşayan keşişleri alt etmesi gerekiyor.
BİLİM VE MİSTİSİZM
Clarke bilimsel ilerlemenin karşısına muhafazakârlığı ve dini koyuyor ancak bununla da yetinmeyip öyküyü ‘2001′ ve ‘Rama’yla Buluşma’da gördüğümüze benzeri uzaylı cisim “yıldız planörü”yle daha da kompleks hâle getiriyor. Dünya’nın yakınından geçerken insanlıkla irtibat kuran bu cisim, evrimsel süreçte insanlığın daha da ilerlemesi için bir katalizör vazifesi görmesinin yanı sıra Tanrı’nın varlığına dair yarattığı felsefi tartışmalarla da romana farklı bir derinlik katıyor. Clarke her vakit yaptığı üzere, bilimle mistisizmi kusursuzca bir ortaya getiriyor. Vaktinde Clarke’ın son kitabım dediği ‘Cennetin Çeşmeleri’, merkezine teknolojiyi alan, toplumsal ve felsefi açıdan da insanlığa dair çok şey söyleyen bir kitap.