Türkiye’nin Rusya’ya olan doğal gaz borçlarını 2024 yılına ertelemek istediği sav edildi. Uzmanların bir kısmı bu iddiayı seçime yönelik yeni bir atak olarak kıymetlendirdi. CHP İstanbul Milletvekili Özgür Karabat’ın da dahil olduğu birtakım isimler, Türkiye’nin ‘moratoryum’ yaşadığını öne sürdü.
Türkiye’nin doğal gaz borcunu 2024’e ertelemek istemesinin ekonomik ve siyasi sonuçlarını akademisyen Oğuz Demir ve ekonomist Barış Soydan’la konuştuk. Her iki isme nazaran hükümet, seçim öncesi doların üst gerçek atak yapmasının önüne geçmeye çalışıyor.
‘SEÇİM ÖNCESİ DÖVİZ TALEBİ AŞAĞIYA ÇEKİLMEYE ÇALIŞILIYOR’
Türkiye’nin Rusya’ya yönelik doğal gaz borcu ile ilgili birinci sinyaller, birkaç hafta evvel gerçekleşen Şanghay İşbirliği Örgütü 22’nci Devlet Liderleri Zirvesi’nde gündeme gelmişti. Burada bir ortaya gelen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, iki ülke ortasında tahıl ticareti, doğal gaz çizgisi ve Akkuyu Nükleer Santrali ile ilgili görüştüklerini açıklamıştı. Putin, Rus gazının Türkiye’ye sevkiyatında ödemelerin yüzde 25’inin Rus rublesi olarak yapılmasıyla ait muahedenin da yakında yürürlüğe gireceğini söz etmişti.
Oğuz Demir Türkiye doğal gaz gereksiniminin yüzde 40-45’ini Rusya’dan karşılıyor. Kalan kısım ise İran, Libya ve ABD üzere ülkelerden ithal ediliyor. Doç. Dr. Oğuz Demir, Türkiye’nin güç ithalatçısı bir ülke pozisyonunda olmasına dikkat çekerek “Türkiye’ye gelen her varil petrol, her metreküp gaz için dövizle ödeme yapmak zorundayız. Bu döviz bir biçimde iç piyasadan çıkmak zorunda. Bugüne kadar Merkez Bankası, BOTAŞ’a dövizi direkt verdi. Artık Merkez Bankası rezervleri ekside. BOTAŞ bir noktada piyasadan döviz almak durumunda kalırsa dövizde üst hakikat bir hareket olabilir” diyor.
Hükümetin, borcu erteleyerek BOTAŞ’ın içeriden ya da dışarıdan döviz bulmak zorunda kalmasının önüne geçmeye çalıştığını tabir ediyor. Demir’e nazaran seçim öncesi döviz talebi aşağıya çekilmeye çalışılıyor.
‘TÜRKİYE MORATORYUMA GİDİYOR’ DEMEK HAKİKAT DEĞİL’
Borçlanıcının, ödeme gücünü kaybetmesi nedeniyle borçlarının bir kısmını ya da hepsini ödemeyeceğini ilan etmesi manasına gelen ‘moratoryum’, durumu tanımlamak için toplumsal medyada kullanılan kavramlardan biri oldu. Demir, Türkiye’nin moratoryuma uzak olduğunu belirterek bu kavramın dikkatsiz bir biçimde kullanılmasına reaksiyonlu. Demir “Bunu lisana getirenler tabiri caizse saçmalıyor” diyerek Türkiye’nin tarihinde borcunu daima ödediğinin altını çiziyor. Borçların taksitlendirilebileceğini hatta ertelenebileceğini söyleyen Demir, asıl probleme dikkat çekiyor: “Hazine borçlanıyor, ödüyor, asıl sorun olan döviz sıkıntısı…”
“İşlerin hiç bu noktaya gelmemesi gerekiyordu” diyen Demir, “İçinde bulunduğumuz durumda hükümet dövizin sıçramasını seçim öncesi engelleyerek bundan bir siyasi sonuç elde etmeye çalışıyor. Durum bundan ibaret. Hakikat olan bu değil ancak bunu alıp ‘Türkiye moratoryuma gidiyor’ demek de gerçek değil.”
‘KENDİ YAPTIKLARI KUSURLARIN BEDELİNİ BİR DİĞER BEDELLE ÇÖZMEYE ÇALIŞIYORLAR’
Hükümet, geçen yıl dövizde yaşanan sıçrama sonrası konuttaki güç faturalarına takviye vermeye başladı. Buna nazaran 100 liralık doğal gaz faturasının 80 lirasını devlet ödüyor. Demir, bunun uygunluk olarak gözükse de bir bedeli olduğunu vurguluyor: “Bu, devletin bize yaptığı bir uygunluk değil, geçtiğimiz sene kurdaki sıçramanın bedeli… Kur bu kadar sıçramasaydı biz çok daha düşük faturalar ödeyebilirdik. Şu anda kendi yaptıkları yanılgıların bedelini bir diğer bedelle çözmeye çalışıyorlar.”
Gündeme gelen ‘hükümetin borcu erteleyerek seçim sonrası değişecek iktidara bunu havale etme’ yorumlarıyla ilgili de konuşan Demir “Bütün iktidarlar seçimi kaybetmek değil kazanmak üzerine plan yapar, iktidar da kazanmak için bu atılımları yapıyor” diyor.
Barış Soydan ‘AK PARTİ’YE KARŞI EN ÖNEMLİ MUHALEFETİ İKTİSAT VE DOLAR YAPIYOR’
Halk TV müellifi, ekonomist Barış Soydan da Demir ile benzeri fikirde. “Geçen sene dolar yüzde 44 yükseldi. Yeniden misal bir şey olursa bu bence AK Parti’nin ipini çeker” diyen Soydan, hükümetin dövizi tutmak üzere bir telaşla hareket ettiğini söylüyor.
Doların çok süratli yükseldiği periyotlarda iktidara inançta azalma yaşandığını hatırlatan Soydan, “Bir öbür sebep de dolardan enflasyona bir geçişkenlik olması. Şöyle ki, teorik olarak dolar bir kat arttığında enflasyon da yüzde 50 artıyor. Hasebiyle iktidar bunu istemiyor. Seçim öncesi en berbat senaryo bu olur.”
AK Parti’ye karşı en önemli muhalefeti iktisat ve doların yaptığını belirten Soydan, muhalefetin bu mevzuda güçlü olmadığını vurguluyor.
“Planlar ve stratejiler işlemezse dolar ne olur?” sorumuza Soydan’ın karşılığı şu oluyor:
“Bu bahisle ilgili farklı görüşler var. Milletlerarası Finans Enstitüsü’nün dolar-lira adil bedel yorumu var, 21,5 lira. Önemli bir kuruluş. Lakin 30 lira olur diyen de var. Kestirmek güç. Zira bu türlü devirlerde doların pahası olması gerekenin üzerine çıkabiliyor. Diyelim ki adil kıymeti 21,5 lira sahiden fakat bir panik yaşanması halinde 25 lira da olabilir.”
Böyle bir senaryonun önüne geçebilmek için Merkez Bankası rezervlerinin satılarak doların tutulduğunu anlatan Soydan, “Merkez Bankası’nın net rezervleri 9 milyar dolar. Hasebiyle Rusya için ya para bulacak ya da para çıkışını azaltacak. Ağustosta para bulundu fakat devamı gelmedi, çıkışı azaltmak için de Rusya’ya bu türlü bir teklif yapıldı” diyor.
‘AK PARTİ KAZANIRSA SONUCU FELAKET OLUR’
Seçime kadar doların tutulduğunu, enflasyonun aşikâr bir oranda seyrettiğini varsayarsak şimdiye kadar yürütülen iktisat siyasetlerin geri dönüşü nasıl olur? Soydan, AK Parti iktidarının seçimi kazanması halinde iktisadın geleceği durumu ‘felaket’ olarak tanımlıyor. Soydan, mümkün ‘felaketi’ şöyle açıklıyor: “Türkiye ya IMF’ye gidecek ya da çok kemer sıkma önlemi uygulayacak. Örnek vereyim; doğal gaza yüzde 70 artırım yapılacak bir günde. İğneden ipliğe her şeye vakit gelecek. IMF’ye giderlerse zati benzeri bir şey olacak, gitmezlerse de kendileri yapmak zorunda kalacak. Bunu yapmazlarsa Türkiye Venezuela üzere olacak. Türkiye iflas etmez de enflasyon yüzde 200’e masraf, şirketler batar… Şayet AK Parti kazanırsa Türkiye yaşanmaz bir hale gelir.”
Soydan, mevcut iktidarın değişmesi ve itimat ortamının tesis edilmesi halinde Türkiye’ye yabancı sermaye girişi olacağını ve bunun da önemli rahatlama yaratacağını tabir ediyor. Soydan, son olarak “Yabancı akışı için dünya piyasalarının şartlarının da uygun olması lazım. Bu da Türk Lirası’nın kıymet kazanması demek. TL bedel kazanınca enflasyona yansıyacak. İktidar değişikliğinde işler süratli bir halde toparlanabilir. En azından böylelikle Türkiye bir yıl, iki yıl vakit kazanabilir. Bu süreç, yanlışsız iktisat siyasetleri oluşturmak ve uygulamak için kullanılırsa, çıkış için bahtımız var” sözlerini kullanıyor.