Gülden Çoktan – Rusya ile Ukrayna savaşıyla başlayan besin krizini aşmaya yönelik kıymetli bir adım atıldı. Ukrayna limanlarında mahsur kalan milyonlarca ton tahılın Karadeniz üzerinden ihracatının yine başlatılmasını içeren muahede, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres ile Rusya ve Ukrayna heyetlerinin iştirakiyle İstanbul’da imzalandı. Cumhurbaşkanlığı Dolmabahçe Ofisi’ndeki merasimde, ‘Tahıl ve Yiyecek Unsurlarının Ukrayna Limanlarından Emniyetli Sevki Teşebbüsü Belgesi’ni Türkiye ismine Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar, Rusya ismine Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Ukrayna ismine Altyapı Bakanı Aleksandr Kubrakov ve imza merasimine tanıklık eden BM ismine Genel Sekreter Guterres imzaladı.
‘Gurur duyuyoruz’
Cumhurbaşkanı Erdoğan, merasimdeki konuşmasında global besin krizinin tahlilinde büyük rol oynayacak teşebbüse vesile olmaktan ötürü büyük bir gurur duyduklarını belirtti. Erdoğan, şöyle devam etti: “Bugün üzerinde mutabakata varılan metinle Afrika’dan Ortadoğu’ya, Amerika’dan Asya’ya tüm dünyada milyarlarca insanı bekleyen açlık tehlikesinin önünün alınmasına birlikte katkı sağlayacağız. Tarım ve besin eserlerinde dünya arz güvenliği temini pek çok bakımdan değerlidir. Bu adımla yaşanan sıcak hava dalgası ve kuraklığın sebep olacağı randıman kaybının yol açacağı mümkün ek fiyat artışlarının önüne geçilecektir. Global sorun haline gelen besin enflasyonunun denetimine de yardımcı olacaktır. Elbette bu noktaya bir anda gelmedik. Ukrayna depolarında bekleyen tahılın Karadeniz üzerinden ihracı için Ukrayna ve Rusya makamları ile ve BM yetkilileri ile ağır ve meşakkatli bir süreç yürüttük. Her iki ülkenin bu hassas süreç ile ilgili beklenti ve tasalarının giderilmesi için kapsamlı istişareler gerçekleştirdik. BM Genel Sekreteri Sayın Guterres ve grubunun birinci taslağını hazırladıkları plana verdikleri katkılar takdire şayandır. Bu vesileyse Sayın Putin ve Sayın Zelenskiy’e sergiledikleri liderlik ötürü teşekkür ediyorum.”
‘Yeni bir nefes borusu’
Karadeniz’de gemi trafiğinin önümüzdeki günlerde başlayacağını vurgulayan Erdoğan, şunları kaydetti: “Gemi trafiği ile Karadeniz’den dünyanın birçok ülkesine yeni bir nefes borusu açmış olacağız. Gemilerin çıkışından inançlı bir formda intikaline ve varacağı limana ulaşmasına kadar tüm süreçler üzerinde mutabakat tesis edildi. Bu son derece değerli planın icrası ve kontrolü İstanbul’da kurulacak müşterek uyum merkezi tarafından gerçekleştirilecek. Planın muvaffakiyet ile uygulanmasında milletlerarası toplumun takviyesi de elbet büyük ehemmiyet taşıyor. Başından beri bu savaşın kazananı olmayacağını, yalnızca tarafların değil tüm dünyanın kayba uğrayacağını tabir ediyoruz. Bugün Rusya ve Ukrayna tarafıyla İstanbul’da atmakta olduğumuz bu müşterek adımın barışa yönelik umutları canlandıracak yeni bir dönüm noktası olmasını canı gönülden diliyorum. Yerdeki gelişmeler ne tarafta seyrederse seyretsin savaş nihayetinde müzakere masasında sonlanacaktır.”
Akar, CNN Türk’e konuştu: ‘Ülkemiz için gurur kaynağı’
Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, tahıl koridoru muahedesinin imzalanmasının akabinde CNN Türk’e konuştu. Müzakerelerin başladığı İstanbul Kalender Kasrı’nda Uğur Önver’in sorularını yanıtlayan Akar, şunları söyledi: “Birincisi özetlemek gerekirse kuvvetli ve uzun bir süreçti. Arkadaşlarımız ağır çalışma yaptılar. Sonuçta bu noktaya geldik. 25 milyon ton tahıldan bahsediyoruz. Deniz yoluyla emniyetli formda nakli koridor muhtaçlığı kelam konusu. Bizim Ukrayna limanlarında 3 limanımız var; Odessa, Çernomost ve Yazni. 3 gemimiz var. Uyum merkezine muhtaçlık olduğuna karar verilmişti. Hızla seçtikleri işçisi merkeze göndermelerini bekliyoruz. Müşterek bir uyum merkezi olacağı için rota belirleyeceğiz. İntikali mümkün olacak. Ülkemiz için gurur kaynağı. İnsani bakımdan da memnunluk duyuyoruz. Ülkemiz bütün dünyanın takdirini topluyor. Bizim tarihimizde kıymetlerimiz ve nüfusumuzla, iktisadımızla büyüklüğümüzü biliyorduk dünya da farkına vardı diyelim. İlerleyen günlerde değerli yerlere geleceğimizi söylemek mümkün.”
Guterres: Muahede Erdoğan’ın ısrarı sayesinde oldu
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Guterres, imza merasiminde yaptığı konuşmasında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a Türkçe teşekkür etti. Guterres, şunları söyledi: “Bugün Karadeniz’de bir umut ışığı var, bir mümkünlük ışığı var, bir deva ışığı var. Dünyanın buna her vakitten daha çok muhtaçlığı var. Bunun gerçekleşmesine vesile olan herkese çok teşekkür ederim. Türkiye Cumhuriyeti’ne, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, bu bahiste her vakit ısrarlı yaklaşımınızın sayesinde oldu. Çok teşekkür ediyorum. Rusya Federasyonu ve Ukrayna temsilcilerine hitaben söylüyorum. Bu türlü bir teşebbüsün yolunu açtınız. Herkesin yararına olacak bu teşebbüsün yolunu açtınız. Bu görüşmeler de insanlığın yararı için herkes için değerliydi. Bu mutabakat aslında dünya için imzalanıyor. Kalkınmakta olan ülkelere, açlıkta savaşan bireylere bir imkan sağlayacak. Ayrıyeten global besin fiyatları da rekor düzeylere vardı. Bu açıdan kalkınmakta olan ülkelere de bir fırsat sunacak. Bu muahedeye kolay varamadık.”
Anlaşma nasıl uygulanacak?
Anlaşmayla ihraç edilecek tahıl ve gibisi besin eserlerin nakliyatı Ukrayna’ya ilişkin Odessa, Çernomorsk ve Yujniy limanları üzerinden denizden yapılacak. Birinci olarak BM ve taraflarca belirlenen sayıda temsilci ile İstanbul’da Müşterek Uyum Merkezi kurulacak. Anlaşmayla ihraç edilecek tahıl ve gibisi besin eserlerin nakliyatı Ukrayna’ya ilişkin Odessa, Çernomorsk ve Yujniy limanları üzerinden denizden yapılacak. Birinci olarak BM ve taraflarca belirlenen sayıda temsilci ile İstanbul’da Müşterek Uyum Merkezi kurulacak. Söz konusu limanlara intikal eden, giren ve çıkan gemilerin kontrolü sağlanacak. Gemilerin koridordan intikali taraflarca da uzaktan takip edilebilecek. Türkiye, Türk boğazlarına giriş-çıkış öncesi tüm ticari gemilerin denetimini yapacak. Mutabakat birinci etapta 120 gün boyunca uygulanacak, sonra yenilenecek.
Dünya Türkiye’ye minnettar
ABD: Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Kurulu Stratejik Bağlantı Koordinatörü John Kirby, “ABD, bu adımı memnuniyetle karşılıyor. BM Genel Sekreteri Guterres ve Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan’a bu muahedenin yapılmasındaki diplomatik liderliklerinden ötürü teşekkür ediyoruz” dedi. Kirby, tıpkı vakitte Ukrayna’dan çıkarılan tahıl ve besin unsurlarının Türkiye üzerinden tekrar satışa çıkarılacağına işaret ederek, “Bu güç bir çalışmanın sonucudur ve Cumhurbaşkanı Erdoğan ile BM Genel Sekreteri Guterres’e burada liderlik ettikleri için minnettarız. Bu olumlu bir işaret” dedi.
Avrupa Birliği: AB Dış İlgiler Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, “Avrupa Birliği, Ukrayna’nın tahıl ihracatı için Karadeniz’in önündeki pürüzleri kaldırma mutabakatlarını memnuniyetle karşılıyor. Türkiye’yi bu mutabakata aracılık etme ve uygulanmasını desteklemedeki değerli rolünden ötürü takdir ediyoruz” açıklamasını yaptı.
İngiltere: Dışişleri Bakanı Liz Truss, “Ukrayna’nın tahılının milletlerarası besin pazarlarına ulaştırılması son derece değerlidir. Bu mutabakatın sağlanmasındaki gayretleri için Türkiye’yi ve Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ni alkışlıyoruz” tabirlerini kullandı.
İsveç: Dışişleri Bakanı Ann Linde, “Küresel besin krizini hafifletme gayretleriniz için BM Genel Sekreteri Guterres ve Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan’a teşekkür ederiz” dedi.
Krizin tahlilinde diplomasi zaferi
Rusya ile Ukrayna savaşının başlamasının akabinde Ukrayna limanlarında kalan gemiler nedeniyle tahıl ve başka besin ihracatındaki duraksama, global besin krizi riskini artırdı. Sorunun tahlili için de limanlarda bekleyen tahılların denizden formda sevkine yönelik “koridor” fikri oluştu. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın diplomatik teşebbüslerinin akabinde başlatılan çalışmalar kapsamında Türkiye, Rusya ve Ukrayna savunma bakanları ortasında çok sayıda görüşme gerçekleştirildi. Akabinde “kırmızı hat” olarak nitelendirilen Türkiye ile Ukrayna ve Rusya ortasında direkt temas çizgisi hayata geçirildi. Akabinde yapılan ikili görüşmeler kapsamında birinci adım 21 Haziran’da Moskova’da atıldı. Moskova’da yapılan askeri heyetler toplantısı sonrası “Azov Concord” gemisi, Mariupol’dan ayrıldı. Sonrasında Türkiye, Rusya ve Ukrayna savunma bakanlıklarına bağlı askeri heyetlerle BM heyetleri, birinci dörtlü toplantılarını 13 Temmuz’da İstanbul Kalender Kasrı’nda gerçekleştirdi. Temel prensipler kapsamında mutabakata varılan görüşmenin akabinde dün de tahıl koridoru anlaşması imzalandı.