Merve Küçüksarp
“Yaralar vardır hayatta, ruhu cüzam üzere yavaş yavaş ve yalnızlıkta yiyen, kemiren yaralar,” diye muharrir Sadık Hidayet, ‘Kör Baykuş’ isimli kült romanında. Evsizliğin, aidiyetsizliğin nasıl bir sızı verdiğini anlatmak ister bize bu cümlesiyle… Kimi yaraların insan ruhunu müebbeden mühürlediğini de… Malum hayatımız boyunca tekraren yaralanırız. Kimi yaranın acısı acilen geçer, kiminin acısı ise bir ömür uzunluğu kalır. Değme unvanlar, afili muvaffakiyetler dahi unutturamaz sızısını. Ve en çok da, çocuklukta aldığımız yaralar sınar bizi bu hayatta. Ortadan kırk yıl geçse bile taravetini koruyan, kırk kat kalınlaşsa da derimiz kabuğu tıpkı kalan, kırk diyar gezsek de prangasından kurtulamadığımız, dönüp dolaşıp kurcaladığımız, kurcalarken kanattığımız yaralardır çocukluktan bizlere kalan. Kolay kolay iflah olmayanlardır.
Polat Özluoğlu, ‘Annem, Kovboylar ve Sarhoş Atlar’ ismini verdiği son hikaye kitabında ailenin, insanın ömrü boyunca sızısını hissettiği yaraların nasıl membaı haline geldiğini anlatıyor. Aile mefhumunun karanlık odalarına, girift labirentlerine, metruk bahçelerine ışık tutuyor. Kitaptaki hikayelerin birçok her gün gazetelerde okuduğumuz, hatta kimilerimizin şahsen şahit olduğu gerçek bir hayatın içinden alıyor demini. Cehalete senalar düzercesine görmezden geldiğimiz ibret kıssalarına ve özellikle bayana yönelik şiddete dikkatimizi çekiyor. Bir yandan da bizim coğrafyamızda ailenin etrafını saran kutsal sırı kazıyor. Baba figürü ekseninde birey ve iktidar ilişişini yine düşünmemizi sağlıyor. Polat Özluoğlu’yla hikayelerinin yazım serüvenini, temel sorunu olan aile ve baba mefhumunu, bu minvalde iktidar ve birey ilgisini konuştuk.
Kitaptaki hikayeler nasıl bir ortaya geldi? Yazım sürecinden bahseder misiniz?
Annem Kovboylar ve Sarhoş Atlar, Polat Özlüoğlu, İthaki Yayınları, 152 syf., 2022. Önceki kitabım ‘Peri Kızı Af Buyrun’un yayımlanmasından sonra yavaş yavaş bu kitaptaki hikayeler birikmeye başladı. Aile denen cenderenin öbür bir yüzüne dair hikayeler yazmak istedim. Yaşadığım kimi olaylar sonucunda kendimi aile, erk, iktidar, baba ile ilgili öykülerin içinde buldum. Özellikle çocukların yaşadıklarına, baba-oğul, baba-kız ilgilerine, mutsuz ve huzursuz ailelere dikkatimi çevirdim. Yazdığım birinci hikayelerden biri ‘’Unutmanın Huzursuz Bahçesi’’ ydi. Gözaltında kaybolan kızının akabinde hissettiklerini daha fazla içinde tutamayan bir babanın (Cumartesi Babası’nın) öyküsünü kendi ağzından anlattım. Öbür hikayeler de bu minvalde gelişti. Yazma ritüelimde bir bahse dair düşünmeye başladığımda akabinde gelen hikayeler genelde birebir mevzu etrafında oluşuyor ve tematik bütünlükten kolay kolay uzaklaşamıyorum.
Öykülerde aile mefhumunu mercek altına alıyorsunuz. Gerçekten daha evvelki hikaye kitabınızda da aile, hikayelerdeki kurucu ögeydi. Bu sıkıntı şahsî gündeminize nasıl girdi?
Gündemimden hiç çıkmadı ki! Bir evvelki kitapta ailenin sömürülen, şiddete ve tacize uğrayan tarafının yani bayanların ağzından anlatmıştım her şeyi. Direniyordu bayanlar, isyan ediyor, avaz avaz haykırıyordu yaşadıklarını. Bu sefer ise toplumun, dinin, devletin kutsallaştırdığı çürümüş aile kurumunun otopsisini yapmak istedim. Kapalı kapılar gerisinde, perdeleri örtülü konutlarda yaşananları hikayelere taşıdım.
Aile, birçok muharririn üzerinde durduğu bir mesele… Keza bir yanda büyük yollar aşmak, büyük maksatlara varmak için aile ve meskenden uzaklaşılması gerektiğini salık veren Kafka var; öteki yanda ise insanın aileden alacağı dayanak ve müdafaaya muhtaç olduğunu söyleyen Bachelard üzere yazarlar… Siz bu kitapta aile mefhumuna nasıl yaklaştınız?
Elbette her iki görüş de manalı benim için. Lakin bu hikayelerde aile denen kurumun iltihaplı tarafını ortaya çıkarmak kıymetliydi. Kitapta birtakım hikayeler o cenderenin içinde sıkışan, kırılan, yaralanan savunmasız çocukların gözünden, kimileri ise şahsen iktidar tarafından yani babanın gözünden aktarılıyor. Dört duvarın içinde, kapalı kapılar arkasında neler yaşanıyor, nelere maruz kalıyor o beşerler bilelim istedim. Duvarların lisanı olsa denilen yerden, tam da o suskunluktan yola çıktım.
Diğer değerli bir bahis ise baba ile kurulan ilişki… Doğusunda Şehname, Batısında ise Kral Oedipus anlatısının tam ortasında bulunan topraklarımızda baba iktidarı temsil etmesi bakımından değerli bir sembol. Hikayelerde yer alan baba figürlerinden ve onların kurdukları iktidar alakalarından bahseder misiniz?
Malum baba, “kutsal” aile kurumunun yapı taşı üzere, aile içi iktidarın sahibiymiş üzere anlatılır, dayatılır bizlere. Fakat kitapta kıssa edilen baba figürlerinin ortak tarafları olduğu üzere ayrışan noktaları da var. Hepsi saf berbat, saf zalim ya da zorba değil. Kabahatli olduğunu bilen, pişman, aciz, iktidarını kaybetmiş babalar da var hikayelerde. Mesela evlat acısını yaşamış bir babanın nasıl dağılıp paramparça olduğunu, yasını nasıl tuttuğunu da anlattım. Babanın nasıl yaralayan, silinmeyen izler bırakan, eksik, yarım çocuklar yaratan bir figür olduğunu da… Keza günün büyük çoğunluğunu meskenin dışında geçirdiği için aile bireylerine yabancı olan baba figürünün meskenin içinde yarattığı dehşet atmosferini de dillendirdim.
Kadına şiddet, neredeyse her hikayede değinilen bir mesele… Bayana şiddet gün be gün artıyor, her ay onlarca bayan katlediliyor. Buna karşın, neden iktidar şiddet faillerini koruyor ve durmadan kutsal aile güzellemesi yapıyor?
İktidarın ömrünü sürdürebilmesi için aile içindeki eril iktidara gereksinimi var. Bu yüzden ailenin kutsallığını yüceltiyor. İktidar ister ki, aile bireyleri belleksiz, kaygıya teslim olan insanlardan oluşsun. Ne yaşarlarsa yaşasınlar ailenin kutsal olduğuna inansınlar… Bu türlü bireyler yetişti mi ailede, onları manipüle etmek kolaydır. Hakikaten bugün belleği zayıf bir toplum yaratmak isteniyor. O denli de oluyor. Düşünün ki, her ay onlarca bayan cinayeti, yüzlerce bayana şiddet olayı, çocuk istismarı, LGBTİ bireylere karşı işlenen nefret cinayetlerini okuyoruz. Lakin bir kaç gün sonra kimse hatırlamıyor olanları. Bu dünyada yaşayan bir canlı olarak elimi vicdanıma koyduğumda bir şeyler yapmak istiyorum. Unutuşu geciktirmek, okuyanı silkelemek, sarsmak, rahatsız etmek için yazıyorum. Edebiyat düzgünleştirir mi bilmiyorum ancak en azından kısacık bir an için bile olsa okuyanı durup düşündürür, diğerinin yerine kendini koyma dürtüsü verirse ne keyifli bana.
Öykülerinizin birtakım yerlerinde, “Bu kadar da olmaz” dedirtecek olaylar var lakin aslında her gün oluyor bunlar. Bizler neden başımızı niçin çeviriyoruz bu insanlara? Toplumsal belleğimiz neden bu kadar ölümlü?
’Bu kadar da olmaz’’ ları o kadar çok yaşıyoruz ki kanıksadık, olmaz dediklerimiz oldu, oluyor. Buna karşın günümüzde insanların değerli bir kısmı sadece görmek istediklerini görmeye, gerçeklerden uzak kalmaya alışmışlar. Mutsuzluktan, acıdan, kederden köşe bucak kaçan, yoksulluğa, savaşa ve şiddete gözlerini kapayan beşerler var. Güya acı bir hastalıkmış, bulaşıcı bir şeymiş üzere acı çeken insanlardan uzaklaşıyorlar… Çağımızın hastalığı olsa gerek! Bellek tutulması yaşıyoruz ne yazık ki.
Öykülerinizde bellek problemi de diğer bir kurucu öge. Bellek de aslında bizim konutumuz; vakit zaman döndüğümüz ya da kurtulmaya çabaladığımız… Hikayedeki şahısların bellekle nasıl bir imtihanı oluyor?
Kitaptaki hikayelerde kendi ferdî takvimlerindeki travmaları unutamayan, unutmaya çalışan lakin beceremeyen aile bireylerinin kıssasına tanıklık ediyoruz. Bellek pek çok odası olan bir konuta benziyor, sizin de dediğiniz üzere. O odalara yerli yersiz girip çıkan bizler hatıra parçacıklarına tutunuyoruz, kimilerini unutmaya, kimilerini hatırlamaya çabalıyoruz. Hikayelerdeki bireyler de içine düştükleri derin çukurlardan, travmalardan, kayıplardan, yaslardan sonra bellekleriyle baş başa kalıyorlar. Unutamamak, hatırlamak insan için bir ceza oluyor, son kertede. Münasebetiyle karakterler bellek imtihanında sınıfta kalıyor çoğunlukla. Anlatarak unutmaya çalışmak mümkün mü bilmiyorum lakin hikayelerdeki karakterler anlatarak kurtulmaya çalışıyorlar yaşadıkları acıdan.
Öyküleri kaleme alırken “ben” anlatıcı seçiminizin sebebi nedir? Ben anlatıcı olması metinleri daha samimi yapıyor lakin bir uzaklık sorunu da ortaya çıkabiliyor, özellikle bu türlü duygusal metinlerde. Bu arayı ve lisanı konumlandırırken nelere dikkat ettiniz?
Ben anlatısı hikayelerde resen ortaya çıktı. Bir sıkıntısı vardı kahramanın, anlatmak istediği bir acısı, içinde tutamadığı bir sırrı, kaybı, ölüsü vardı. Tek kurtuluşu lisana dökmesiydi içindeki acıyı. Kime anlattığı değerli değildi. Aslında bir yabancıya aktarmak nasıl kolaysa, kahraman karşısında biri varmış üzere dillendirdi içindeki öyküyü. Yani okuru seçti, sana anlattı. Muharrir olarak seviyorum ‘‘ben anlatısı’’ ile kurgulanan kıssaları. Daha samimi, okurla müellif ortasındaki arayı sıfırlayan, okuru metnin içine çeken, inanmayı, kahramanla empati kurmayı kolaylaştıran bir anlatıya imkan veriyor. Buna rağmen epey güç bir tekniktir. Metni bozabilir, kıssanın inandırıcılığını yok edebilir.
Öykü tipinde sizi cezbeden nedir? Bundan sonra da hikaye çeşidiyle mi yazarlığınıza devam etmeyi düşünüyorsunuz?
Öykünün duygusal yoğunluğunu, kısacık aralıkta kat edilen o kocaman arayı seviyorum. Bir kaç sayfada koca bir ömrü ya da ufacık bir anı anlatma olacağı bence muazzam bir his. Hikaye okuyanı daha kolay içine çeker ve orada meblağ. Ben muharririn tipler açısından sonlandırılacağına da inanmıyorum. Farklı çeşitlerde de metinler yazmak istiyorum.