Demans, travmatik beyin hasarı, Parkinson, ALS ve inme üzere beyin hastalıkları sonucunda bilişsel, dilsel, iletişimsel zahmetler, konuşma bozuklukları, ses ve yutma bozuklukları görülebileceğini kaydeden Ayşegül Yılmaz, “Dil ve konuşma alanında afazi, dizartri ya da konuşma apraksisi olarak isimlendirilen bozukluklar ortaya çıkabiliyor” dedi.
Afazinin beynin lisandan sorumlu alanlarının hasarlanmasından kaynaklanan edinilmiş bir lisan bozukluğu olduğunu kaydeden Ayşegül Yılmaz, “Bu duruma sahip olan bireylerde konuşma, manaya, tekrarlama, isimlendirme, okuma ve yazma ile ilgili hünerler etkilenmektedir. Dizartri lisan, dudak, yumuşak damak, yüz, gırtlak üzere konuşmada kullanılan kasların ve yapıların güçsüzlüğü ve uyumundaki bozulmalar sonucu konuşmanın anlaşılırlığını etkileyen konuşma bozukluğudur. Dizartride teneffüs, fonasyon, rezonans, sesletim ve konuşmanın prozodik özellikleri etkilenir” diye konuştu.
Konuşma apraksisi ise konuşma seslerinin üretimini sağlayan yapılarda rastgele bir bozukluk olmamasına karşın konuşma üretimini gerçekleştiren hareketlerin açığa çıkmasını sağlayan komutların plan yahut programlamasındaki hasarlanma ile istemli olarak seslerin üretilmesindeki zahmet olarak ortaya çıkar.
Kişiye özel konuşma terapisi uygulanabiliyor
Ortaya çıkan bu bozukluklarda ayrıntılı bir lisan ve konuşma değerlendirmesi yapılarak bireye özel konuşma terapisi yaklaşımları ile müdahale programı uygulandığını belirten Yılmaz, bu programlarla kaybedilen marifetlerin kazanılması ve kişinin irtibatının artırılmasının hedeflendiğini söyledi. Yılmaz, “İyileşmenin seviyesi hasara ve buna bağlı olarak etkilenen hünerlere nazaran değişiklik gösteriyor” yorumunu yaptı.
Dil hünerlerinin geliştirilmesi hedefleniyor
Bu bozuklukların tedavisine ait yollardan de bahseden Uzman Lisan ve Konuşma Terapisti Ayşegül Yılmaz, şunları da ekledi:
“Afazi terapisinde etkilenen lisan hünerlerinin geliştirilmesi için manaya, konuşma, okuma ve yazma hünerleri destekleniyor. Sözel irtibatı olmayan ya da hudutlu olan bireylerde hayata iştiraki ve şahıslarla bağlantısı artırmak için jest, mimik kullanımı yahut alternatif ve destekleyici irtibat usulleri kullanılarak irtibatı sağlamak amaçlanıyor.
Amaç bozulmuş konuşma üretiminin düzeltilmesi
Dizartri terapisinde bozulmuş konuşma üretimini düzeltmeyi amaçlayan, irtibat stratejilerinin kullanılmasını artıran ve alternatif irtibat sistemlerinin kullanıldığı sistemler yer alıyor. Bu hedeflerle konuşma suratının düzenlenmesi, lisan, dudak ve yüz kaslarının güçlendirilmesi ve uyumun sağlanması, teneffüs antrenmanları, konuşma anlaşılırlığının artırılması ve kişinin ve aile üyelerinin bağlantı kurmasına yardımcı olacak stratejiler üzere teknikler kullanılıyor. Konuşma apraksisi terapisinde konuşma üretimi ve anlaşılırlığı güzelleştirmeyi amaçlayan yaklaşımlar, motor planlamanın tekrar oluşturulmasına yönelik yaklaşımlar ve alternatif irtibat stratejileri kullanılıyor. Edinilmiş lisan ve konuşma bozukluklarının tedavisinde lisan ve konuşma terapisi ile eş vakitli olarak Transkranyal Manyetik İhtarım (TMU) tedavisi yahut Transkranyal Hakikat Akım (tDCS) tedavisi de uygulanabilmekte ve terapininin tesirliliğini artırıyor.”
‘Hastanın hikayesi hakkında bilgi edinilmeli’
Bu hastalara yaklaşımın değerine de işaret eden Uzman Lisan ve Konuşma Terapisti Ayşegül Yılmaz, “Bu hastalara yaklaşırken şahsî özellikleri, bozukluk ortaya çıkmadan evvelki durumu, eğitim seviyesi hakkında bilgi sahibi olunmalı, kişinin istekleri dinlenmeli ve terapi planlanırken göz önünde bulundurulmalı. Vazifeler kolaydan zora planlanmalı, ağır, kâfi ve tekrarlı uyaranlar verilmeli ve kişinin karşılıkları hakkında geribildirimde bulunulmalı” tabirlerini kullandı.
Ailelere tavsiyeler
Uzman Lisan ve Konuşma Terapisti Ayşegül Yılmaz, hasta yakınlarına da değerli tavsiyelerde bulundu:
“Aileler bu bozukluklara sahip şahıslarla bağlantıya geçmeden evvel şahısların dikkatlerinin onların üzerinde olduğundan emin olmalılar ve göz temasını sürdürmeliler. Konuşma ortamında öteki bir sesli uyaran olmamasına dikkat etmeliler. Konuşma esnasında karşı tarafın daha âlâ anlayacağı fikriyle seslerini yükseltmemeli, bunun yerine kullandıkları lisanı daha kolay tutmalılar. Açık uçlu sorular yerine evet-hayır soruları tercih edilmelidir. Konuşma esnasında karşı tarafın sözcükleri bulup tabir etmesi için vakit tanımalılar. Sözel üretimin sağlanamadığı anlarda bireylerden çizmek, yazmak, el hareketleri ile anlatmak üzere irtibatı devam ettirmeyi sağlayan ögeleri kullanmalarını isteyebilirsiniz. Yanılgılı üretimler olduğunda her vakit düzeltmeyin. Kişinin konuşma bozukluğuna sahip olmasının onları günlük hayattan uzaklaştırmasına müsaade vermeyin. Aile içindeki sohbetlere, kıymetli kararların alındığı ortamlara dahil etmeye çalışın.”