Ekonomik krizin tesiriyle seçmen takviyesini kıymetli ölçüde kaybeden iktidar, son devirde EYT meselesini yine gündeme aldı.
İktidara yakınlığıyla bilinen Sabah gazetesinden Hazal Ateş’in haberine nazaran, primi yetmeyenler için “halk”, vakıf, sandıklar aracılığıyla “iş emekliliği”, aylığın aşikâr bir ölçüsünün kesilerek daha erken emekli olma imkânı sağlayan “kısmi erken yaşlılık emekliliği, kesintili erken emeklilik”, müddet tamamlanması üzere seçenekler pahalandırılacak.
Şu soruların karşılıkları yer aldı:
– Emeklilikte Yaşa Takılanların meselelerinin tahlili için nasıl bir formül bulunacak?
EYT konusunda AK Parti kümesi ve bakanlıkça iki koldan çalışma yürütülüyor. Yıpranma hakkı olmayan ağır işlerde çalışanlara, emekliliğine 3-4 yılı kalanlara her yıl için yüzde 4-5 üzere bir oranda kesinti yapılarak erken emeklilik sağlanması seçenekler ortasında bulunuyor. Ayrıyeten 50 yaş ve üstü çalışanlara iş imkânı için vergi, prim teşviki sağlanması, 9 bin gününü dolduran her 360 gün karşılığı dörtte birinin yaştan düşülmesi formüllerinin her biri teknik olarak bedellendiriliyor.
– Kesintili, kısmi emeklilik nedir, dünyada uygulamaları var mı?
Kısmi emeklilikle 3600 gününü tamamlayan bayanların 50, erkeklerin de 55 yaşında emekliye ayrılması öngörülüyor. Müddet tamamlanmasında da bayanlarda 7 bin 200, erkeklerde 9 gün sigortalılık gününü bitirenlerin yaşa bakılmadan emekli edilmesi kelam konusu.
Bazı Avrupa ülkelerinde uygulanan bu modelde yaşı dolduranlar muhakkak bir kesinti ölçüsünü kabul etmeleri durumunda kısmi erken yaşlılık emekliliğine hak kazanabiliyor. Almanya, Finlandiya üzere ülkelerde uygulanan kesintili emeklilik modeli de tartışılan seçenekler ortasında yer alıyor.
Emeklilik için kay yıl kaldıysa her yıl için belirli oranda aylıktan kesinti yapılıyor. Örneğin Almanya’da 63 yaşını dolduranlar yıllık yüzde 3.6 oranında kesinti ile erken emekliliği talep edebiliyor. Emekliliklerine 3-4 yıl kalanlara her yıl için yüzde 4-5 üzere oran üzerinden erken emeklilik kesintisi yapılarak emeklilik imkânı verilebilir.
– Prim günü dolmayanlar için bir tahlil olacak mı?
Prim tamamlama da EYT çalışmalarında konuşulan başlıklardan biri. Buna nazaran, Eylül 1999’dan evvel işe girenler için birinci sigortalı oldukları tarihe nazaran 5 bin ile 5 bin 975 prim günü isteniyor. Bunu tamamlayanların yaşı dikkate alınmadan böylelikle emeklilik imkânı doğuyor. Eksik prim günleri borçlanarak tamamlanabilir.
Doğum borçlanmasında her bir çocuk için 720 güne kadar borçlanma hakkı var. Eksik prim günleri isteğe bağlı sigortayla tamamlanması durumunda ödenecek prim günü sayısının mutlaka 1260 günü geçmemesi gerekiyor.
– Emeklilikte yaşa takılan kaç kişi var, bu kapsamda olanlar ne istiyor?
Belirli yaşın doldurulması, hizmet mühleti ya da prim gün sayısı şartlarından rastgele birini tamamlayamayıp emekli olamayanların sayısı 1 milyon 800 bini buluyor. Bunlardan ikisini tamamlayanların sayısı ise 5 milyonun üzerinde. Bu kriterlerden rastgele birini ya da ikisini birden taşımayanların sayısı da 6.5 milyonu geçmiş durumda.
8 Eylül 1999’da bayanlar için 20, erkekler için 25 yıllık sigortalılık müddeti ve 5 bin günlük prim ödeme gün sayısı olan emeklilik şartları değişti. Bu tarihten evvel işe başlayan bayanlar için 40-58 ile erkekler 44-60 yaş ortasında değişen kademeli geçiş mühleti geldi. Bu tarihten sonra işe girenler için de emeklilik yaşı bayanlarda 58, erkeklerde 60’a, prim gün sayısı da 7 bine yükseldi.
– EYT düzenlemesi 1999’dan sonra işe başlayanları kapsayabilir mi?
Sigorta başlangıç tarihi 1999 yahut sonrasında olanlar için şu anda geçerli olan emeklilik şartları değişmeyecek görünüyor. EYT ile ilgili düzenlemenin bu tarihten evvel sigorta başlangıcı olan yaş kuralı dışındaki emeklilik koşullarını tamamlayanların yararlanması bekleniyor.
– Yıpranma seçeneği nasıl işletilebilir?
Ağır işlerde, vücut gücüyle çalışanlar için emeklilikte 57-58 yaş şartının yüksek olduğu sıkça lisana getiriliyor. Bilhassa yıpranma hakkı bulunmayan ağır işlerdeki çalışanlara erken emeklilik sağlanabilir. Kimi meslek kümeleri için yaş aşağı çekilebilir. Yaşı bekleyenlere prim ödemeden sağlıktan yararlanma imkânı sağlanabilir.