Geçen yaz bir ihtimal Sedef Adası’nda bir sofrada yine görüşme ihtimalimiz vardı. Olmadı, haber geldi; hastaydı, hali yoktu. Geçtiğimiz gün Evrim Altuğ’dan hastalığının ağırlaştığı haberini almıştım, sonra da gittiği haberi geldi. Gidişinin akabinde sanatına, bu dünyadaki duruşuna dair ne söylenebilir ya da ben ne söyleyebilir, yazabilirim diye düşündüm. Hepsi Komet’ti işte. Komet ismi tek başına her şeyi anlatmaya yeterdi lakin yeniden de bende bıraktığı an ve anılara dair duygusu devrik cümlelerle yazmak istedim.
***
2015 yılında Teşvikiye Camii’nde bir cenazede, ayakta duran kalabalığın gerisindeki bankın ortasında tek başına oturuyor. Ona yanlışsız yürüyorum çekinerek, beni görünce yer vermek için bankın kenarına kayıyor. Bir şeye gereksinimi olup olmadığını soruyorum, ‘belki su?’ İstemiyor, “Buyurun oturun” diyor. Oturuyorum, konuşmuyoruz. Daha sonra yanından kalkıp ortada uzaktan izlemeye devam ediyorum. Oturuyor, ortada selam verenler oluyor, bir mühlet sonra kalkıp gidiyor. Hiç unutmuyorum o halini.
İki yıl evvel ise Asmalımescit’te atölyesine gittiğimde o cenazede bankta oturuşunu izlememi anlatıyorum. Biraz sessiz kalıyor; “Çok üzgündüm, ölüyorlar, ölüyoruz” işte diyor. ‘Bitmeyen Şiir’ isimli şiirini hatırlatıyorum. Şiir değil fakat şiir üzere… Komet’in şiiri.
MUSTAFA IRGAT, KOMET, MEHMET
‘Bitmeyen Şiir’, Komet’in hayatını etkileyen ve ölen insanların isimlerinden oluşuyor. O gün atölyesine gitme nedenim de tekrar bir mevt aslında. Mehmet (Nâzım) Hikmet’in vefatının akabinde, Mehmet ve Münevver Andaç’la geçirdiği Paris yıllarını konuşmak istiyorum… Belgemde fotoğraflar, notlar, şiirler. Atölyesindeki koltukta yan yana oturup Mehmet’in, Münevver Hanım’ın, periyodun şahitlerinin fotoğraflarına bakıyor, küçük bir defterden notlar okuyoruz; Fransızca olanları Türkçeye çeviriyor. Fotoğraflara bakarken bazen anlatıyor, bazen susuyor, birden fazla vakit da gözleri doluyor.
Mübin Orhon, Mehmet (Nâzım) Hikmet, Komet. Café Gymnase, Paris,1981 (Siyah Beyaz Galeri arşivinden)
Münevver Andaç’la tanıştığı gün hürmetinden elini öpüp alnına koymak istediğini ancak Andaç’ın müsaade vermediğini, Orhan Pamuk’un ‘Sessiz Ev’ romanıyla ilgili Andaç’la konuşmasını, Dino ailesini, Mehmet’le olan yakınlığını, Mübin Orhon’u, Mehmet Güleryüz’ü, Sinan Bıçakçı’yı, Mustafa Irgat’ı anlatıyor… Bilmediğim bir şey öğreniyorum. O yıllarda Mustafa Irgat, Komet ve Mehmet ortak şiir kitabı çıkarmaya karar veriyorlar ancak sonra olmuyor. Anlatırken tekrar üzgün.
‘SADECE SANAT YAPMAK İSTEYEN BİRİYDİM’
Paris yıllarındaki yoksulluktan bahsediyor sonra; bursu bazen geç geldiği ya da erken bittiği için makarnaya ve ucuz şaraba talim etmelerinden… O gün bunları anlatırken kurduğu şu cümleyi hiç unutmayacağımı düşünüyorum: “Hiçbir şeyim yoktu, ben Paris’teki etrafta en yoksul insandım. Yalnızca sanat yapmak isteyen biriydim… ”
‘ŞİİRİN UÇURMA İMKANLARI FÜZELERDEN FAZLADIR’
Paris yıllarından yine şiire uzanıyoruz. 2013 yılında ‘Komet Momet’ kitabı ile ilgili Milliyet Kitap için yaptığımız söyleşi de yanımda. Son halini denetim etmesi için gönderdiğimin sonraki günü “Galatasaray Fenerbahçe maçının heyecanından kimi cümleleri devrik ve yanılgılı yazmışım düzeltebilir miyiz?” diye yolladığı maili hatırlatıyorum, gülüyor. İşte o söyleşiden birkaç soru ve Komet’in karşılıkları:
“Görüyordum/ Doğrusunu söylemek gerekirse/ Hiçbir şey yapmamak için/ Şiirin uçma imkânlarıyla” diyorsunuz… Şiir uçuruyor mu sizi?
Tabii ki şiirin uçurma imkânları değil uçaklardan, füzelerden de çok fazladır. İnsanoğlu ilerledim uçtum zanneder, uzun yolda çok ilerlediğini zanneder ancak halk tabirinde olduğu üzere bir de dönüp bakar ki bir arpa uzunluğu yol almış. Bu şiirin son kısmıyla kitaba başlamamın nedeni, arabayı atın önüne bağlamak istediğim içindir. Birinci kısımda insanın sanatın değil sanatın insanın hizmetinde olması gerektiği söylenirken, hayat pratiklerinin eleştirel parodisi yapılıyor. İlerlemeci niyetin, pozitivizm ve determinist niyetin ve rasyonalitenin eleştirisini yapıyor. Münasebetiyle modernizmin sorgulaması yapılıyor.
“Komet’in fotoğrafta aradığı nedir? sorusuna “şiir” demişsiniz bir söyleşide. Pekala, Komet’in şiirde aradığı nedir?
Yaşadığım çağın tanıklığını, her türlü sorunları düşünsel derinlikleri, şimdiki olayları, acı ve tatlısıyla zapt etmek. Kişiselden toplumsala, toplumsaldan şahsiye giden hafızayı nakşetmek diyebilirim.
‘KOMET İSMİ, KİMLİĞİ REDDETMENİN BİR BAŞLANGICIYDI’
“Ben kim olduğumu bilmiyorum lakin herkes kim olduğumu biliyor.” Bu cümleyi okudukça tekrar edip durdum. Tuhaf bir his uyandırıyor beşerde. Sizdeki duygusu nedir?
Bu cümleyi Sartre üstüne bir TV programında arkadaşlarından birisinin söyleşisinden alıp bir görüntüde kullanmıştım. Benim için isimlendirme, etiketlendirme sıkıntısı değerli. Yani toplum ve iktidar bizi aşikâr biçimde tanımlıyor, kimlik veriyor. Hal bu ki kendimize çıplak baktığımızda ne rütbe ne meslek… 1994’ten beri sergilediğim Komet levha ve fotoğrafları bu etiketlenmeye karşı bir hal idi. Ve kendi kendime koyduğum Komet ismi daha çok genç yaşta bu verilen kimliği reddetmenin bir başlangıcı idi.
BİTMEYEN ŞİİR
İşte 2013’te yaptığımız söyleşiyi ve Paris yıllarından Münevver Hanım’la Mehmet’i, periyodun şahitlerini konuşuyoruz iki saate yakın. Yoruluyor ancak güya fiziken değil de duygusal olarak yoruluyor. Hatırlamak değil de, gidenlerin akabinde üzülmek yoruyor tahminen. Konuşmayı uzatmak lakin daha da kıymetlisi yormak istemiyorum, vedalaşıp çıkıyorum.
Sonrasında konuştuklarımızı, anlattıklarını, gözlerinin dolduğu birtakım anları hiç unutmayacağımı düşünüyorum. Bir de ‘Komet Momet’ kitabındaki ‘Bitmeyen Şiir’ için söylediklerini:
“Benimle şiirsel yakınlığı olan, sevdiğim, hayatımı zenginleştirmiş ve vefatıyla çok şey kaybettiğim beşerler onlar. Beraberce yaşama macerasını yaşadığım. Ben de gidince bitecek bu şiir.”
Komet gitti, şiir bitti.
Not: ‘Bitmeyen Şiir’in bu versiyonu, Komet’in 160. Kilometre Yayınları’ndan çıkan son kitabı ‘Hakikat Vs.’ kitabından (2019 baskısı) alınmıştır. Şiirin farklı bir versiyonu 2013 baskı tarihli ‘Momet’ (Everest Yayınları) kitabında da vardır.