Türk-İş’in çalışmasına nazaran Eylül ayında besin fiyatları aylık %5,15, yıllık yıllık %130,01 arttı. Çalışmada, tıpkı ayda açlık sonunun 7.245,18 TL (önceki 7.245,76 TL), yoksulluk sonunun ise 23.599,93 TL (önceki 22.442,20 TL) olduğu belirtildi.
Türk-İş, “Eylül’de besin fiyatları aylık %5,15, yıllık yıllık %130,01 arttı” dedi ve devam etti 👇
TL bedel kaybediyor, fiyatlar doludizgin artıyor, alım gücü süratle düşüyor. Sabit gelirliler istikrarlı, kâfi ve sağlıklı beslenebilmekten bile mahrumluk duyuyorlar.
Talepten maliyete ve beklentilere kadar enflasyonun her türlüsü tüm varlık, mal ve hizmet fiyatlarını bozarken, bu süreksiz mahrumluk ön görülebilir gelecekte kalıcı yoksulluk haline dönüşme tehlikesi barındırıyor.
“İnsan evvel karnını doyurmak, sonra barınma ve öbür temel gereksinimlerini karşılama muhtaçlığı içindedir. Açlık, insani pahaları törpülerken toplumun istikrarını sarsar.”
Yaz şimdi biterken besin fiyatlarındaki bu şiddetli artışın en temel sebebi TL’deki bilhassa son bir yılda oluşan yüksek paha kaybıdır. Üretimden tedariğe girdilerde ithal bağımlılığı yüksek hâle gelmiş olan Türkiye iktisadı, dünyada enflasyonun yükselmeye başlaması ve başta FED olmak üzere hem gelişmiş hem gelişmekte olan ülkelerin peşi sıra faiz artırımları yoluyla mali sıkılaşmaya gitmeleri karşısında klasik iktisadi öğretiden farklı bir yol izliyor. Bu tutum, yüksek enflasyonist ortamın oluşmasının en kıymetli nedeni oldu. 2021 Eylül ayından başlayarak bu aya kadar siyaset faizini %19’dan %12’ye çeken iktisat idaresinin gayesinin üretimi arttırmak, bilhassa ihracat yolu ile cari açığı düşürmek, büyümeyi yüksek bir düzeyde sürdürmek olduğu belirtilmişti.
“Bu gün dünyada hiç bir ülkede enflasyon ile faiz ortasındaki makas Türkiye’deki kadar açık değil ve enflasyon artarken gelen faiz indirimleri ile yıl içinde riskler çok süratli biçimde yükseldi.”
Kur baskılanmasına karşın TL Dolar karşısında %100’den fazla paha kaybederken Türkiye, iç karışıklıklarla boğuşan Zimbabve, Lübnan, Suriye, Sudan, Venezüella’dan sonra resmi datalarla dünyadaki en yüksek 6. enflasyona sahip ülke pozisyonuna geldi.
“Dış ticaret açığı geçen 1 yılda 25,5 milyardan 62,1 milyar dolara çıktı. Döviz kurlarını tutmak için döviz satarak müdahale eden TCMB’nin rezervlerinden milyarlarca dolar eksildi.”
KKM hesaplarında, bir gün çözülecek olan 1,3 trilyon TL para birikti ve bunun Hazine’ye maliyeti -şimdilik- resmi açıklamaya nazaran 76,5 milyar TL oldu. İlgili kanun ile KKM’yi şirketlere cazip hâle getirmek için milyarlarca liralık vergi gelirinden vazgeçildi.
Diğer yandan artan oranlı gelir vergisi sebebiyle bir çalışan hâlâ ocak ayında aldığı fiyatını aralık ayında alamıyor. Ekonomi 2022’nin 2. çeyreğinde %7,6 büyüdü lakin işgücü ödemelerinin ulusal gelirdeki hissesi yılın birebir periyodunda 2021’e kıyasla artmak bir yana %7,2 azaldı. Vatandaşın devlete olan borcuna %30 gecikme faizi uygulanırken, vatandaşın devletten alacağına uygulanan faiz %9’da kaldı.
“Tüm bu olumsuz sonuçların maaşlı, fiyatlı, yevmiyelilere yansıması fiyatlara artırım yapılarak bertaraf edilmeye çalışılıyor.”
Lakin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın beklentileri çıpalayamadığı bir ortamda enflasyon beklentisi gerçekleşen enflasyonla şekilleniyor. Bu da kendi kendini besleyen bir enflasyonist atmosfer yaratıyor. Sonuç olarak Ankara’da taban fiyat alan bekâr bir çalışanın, aylık yaşama maliyetini karşılayabilmesi için 3970 TL daha bulması gerekiyor.
Türk-İŞ Araştırmasının 2022 Eylül ayı sonucuna nazaran, dört kişilik bir ailenin sağlıklı, istikrarlı ve kâfi beslenebilmesi için yapması gereken aylık besin harcaması fiyatı (açlık sınırı) 7.245,18 TL’ye çıktı
Gıda harcamasına eklenen giysi, konut (kira, elektrik, su, yakıt), ulaşım, eğitim, sıhhat ve gibisi muhtaçlıklar için yapılması zarurî başka aylık harcamalarla birlikte ölçülen yoksulluk sonu 23.599,93 TL oldu.
Bekâr bir çalışanın ömür maliyetiyse aylık 9.469,35 TL’ye yükseldi.
“Yeni eğitim-öğretim ve çalışma periyodu başlarken öbür kentlere göçmek zorunda kalan öğrenci ve çalışanların en telaş duydukları husus kira ve konut fiyatları olmakta.”
Yani minimum fiyatla çalışan birisi konut alabilmek için geçen yıla kıyasla bu sene %40,7 daha fazla müddet boyunca çalışmak durumunda kalıyor.
Kira fiyatlarında ise ortalama %160’lık bir artış kelam konusu oldu. Sabit gelirlilerin çıkarlarının bu fiyatlar kadar artmadığı bir ortamda öğrenciler ve çalışanlar daha kalabalık konutlarda kalmayı tercih ediyor, kamu işçileri büyük kentlerden ve kıyı beldelerinden tayin istiyor.
Market markalı (private label) eserlerin satıldığı indirim market zincirlerinin perakende dalındaki hissesinin %79’a çıkmış olması ve kimi giysi perakendecilerinin 2. el kıyafet satışlarına başlamış olmaları da başta dar gelirliler tarafından hayatı idame ettirebilmenin zorluğunu deliller nitelikte.
Mutfak enflasyonu son 12 ay itibariyle %130,01 oranında arttı.
TÜRK-İŞ’in dataları temel alındığında “mutfak enflasyonu”ndaki değişim de Ankara’da yaşayan dört kişilik bir ailenin “gıda için” yapması gereken minimum harcama meblağında hesaplanarak bir evvelki aya nazaran % 5,15 oranında artış gösterdi. Dokuz aylık değişim (yılbaşından bu yana) artış oranı ise % 76,80 oranında oldu.
TÜRK-İŞ hesaplamasında direkt piyasadan derlenen fiyatlara nazaran, besin eserlerinde Eylül 2022 itibariyle değişim, harcama kümelerine nazaran ayrıntılı açıklandı👇
Süt, yoğurt, peynir grubu👇
Ulusal Süt Kurulu son tüketiciye yansıyan süt ve süt eserlerindeki fiyatların yükselmesinin önüne geçmek için çiğ süt fiyatını 15 Mayıs 2022’den bu yana 7,5 TL’de tutmakta. Üretici kazanamazken dar gelirli vatandaş ise süt ve süt eserlerini satın almakta zorlanmakta. Bu durum piyasa dinamiklerini bozmakta ve masraflarını karşılayamayan üreticilerin süt ineklerini kesip piyasayı terk etmelerine hatta birtakım köylerde süt kalmamasına neden olmakta. Süt üretimindeki düşüş eğilimi resmi bilgilerle ortadayken süreksiz olarak fiyatların baskılanması ilerleyen süreçte ithalat ile bile çözülemeyecek pahalılığa hamile bir süt piyasası doğurmakta. Bu ay süt ve peynir fiyatları gerilerken yoğurt fiyatları sabit kaldı.
Et, tavuk, balık, yumurta, kuru baklagiller, yağlı tohum eserler grubu👇
Av döneminin açılmasıyla balıketi %15 gerileyerek Ankara’da Eylül ayında ortalama 100 TL’den tezgâhlarda yer buldu. Dana etinin fiyatı geriledi. Bir ayda kuzu eti fiyatı %7, tavuk eti %8, yumurta %11 zamlandı.
Geçen ay küçükbaş üreticileri için tabir ettiğimiz kısma gönderme konusu büyük baş üreticileri için de geçerli olmaya başladı. Düşük süt fiyatları ve yüksek üretim maliyetleri nedeniyle hayvanlarını satan çiftçiler köylerini boşaltırken aile işletmelerinin yerini büyük çiftlikler alıyor, hayvan ve toprak servetleri ailelerden şirketlere geçiyor. Tüketici ise alım gücü düştüğünden kırmızı ete erişmekte çok zorlanıyor. Baklagillerden nohut, kuru fasulye ve kırmızı mercimeğin fiyatları geriledi. Yeşil mercimeğin fiyatı düştü, kırmızı mercimek ve nohutun fiyatı arttı. __Kuru fasulye %21, yağlı tohumların ortalama satış fiyatı %7 yükseldi.
Ekmek ve tahıllar kümesi 👇
Karadeniz’den tahıl ihracının sürmesine ayrıyeten global buğday, pirinç, arpa fiyatlarında gerileme olmasına karşın bu ay Ankara’da tahıllar yeniden zamlandı. Aylık tabanda bulgur %7, makarna %6 fiyat artışı yaşadı. Pirinç ve irmik fiyatları da yükseldi. Un ve ekmek fiyatı -şimdilik- birebir kaldı.
Taze sebze-meyve kümesi 👇
Semt pazarlarında maydanoz, kıvırcık üzere salata yeşilliklerinin ve pırasa, ıspanak üzere yeşil yapraklı sebzelerin fiyatları yükseldi.
Patates fiyatları değişmedi. Soğan ve domates fiyatı geriledi.
Salatalık, biber, patlıcan, kabak fiyatları arttı.
Meyvelerden kavun fiyatı gerilerken elma sabit kaldı. Karpuz ve çilek fiyatları yükseldi. İncir fiyatı düşerken şeftali, erik üzere sert çekirdekli meyvelerin fiyatı artmaya başladı. Ortalama zerzevat kg fiyatı 16,56 TL, ortalama meyve kg fiyatı 17,81 TL oldu. Hesaplamada 26’sı zerzevat ve 12’si meyve olmak üzere toplam 38 eserdeki fiyat değişimi dikkate alındı. Ortalama meyve-sebze kg fiyatı 17,69 TL olarak tespit edildi.
Temel yağ eserleri kümesi 👇
Ayçiçek yağının fiyatı değişmedi. Margarin fiyatı düştü. Zeytinyağı bir ayda %12 zamlandı.
Çay ve ıhlamur fiyatları gerilerken şeker fiyatı sabit kaldı 👇
Raflarda özel şeker markalarındaki çeşitlilik sonlu hâlde ve görece düşük fiyatlı kamu üretimi şekerler de marketlere geldiklerinden kısa mühlet içinde tükeniyor. Son bir ayda bal %27, pekmez %21, reçel %19,yeşil zeytin %27, siyah zeytin %18, baharatlar %9 zamlandı. Salça %51 artışla bu ayın en çok zamlanan besini oldu. Üstelik raflarda salça marklarındaki çeşitlilik de yeni mahsulün üretimden ötürü azalmış durumda.