Ekonomilerin COVID-19 salgınından toparlanmaya başlaması sonrası arzın güç talebindeki artışa yetişememesi sonucu geçen yıl eylül prestijiyle kendini hissettirmeye başlayan güç krizi, Rusya’nın Ukrayna’da başlattığı savaşın akabinde boyut değiştirdi.
Mevcut arz-talep dengesizliğine ek olarak Batılı ülkelerin savaş nedeniyle Rusya’ya uyguladığı yaptırımlar ve Rusya’nın bilhassa Avrupa’ya gaz arzını evvel kademeli olarak, son olarak da süresiz bir halde kesmesi güç krizini tırmandırdı.
Geçen yıl eylülün başında Avrupa’da en fazla derinliğe sahip Hollanda merkezli doğalgaz ticaret noktası TTF’de süreç gören vadeli kontratların fiyatı megavatsaat başı fiyatı 30 euro düzeyindeyken, fiyatlar bir yıl boyunca daima artış gösterdi ve yüzde 1000 artışla geçen hafta megavatsaat başına 346 euroyu gördü.
Doğalgazın megavatsaat başı fiyatı savaşın başlamasından evvelki gün olan 23 Şubat’ta ise 87 euro düzeyindeydi. Doğalgazın Avrupa’nın elektrik üretimindeki hissesinin yaklaşık yüzde 25 olması nedeniyle, yüksek gaz fiyatları elektrik üretim maliyetlerine de artış olarak yansıdı.
Kömür fiyatlarının da bu süreçte rekor düzeye ulaşması ve arz telaşları nedeniyle Avrupa’nın gösterge elektrik piyasalarından Almanya’da ağustosta elektrik fiyatları birinci kere megavatsaat başına 700 euroyu geçti. Bu sayı 6 ay evvel 128 euro, 1 yıl evvel 82 euro, 2 yıl evvel 35 euro düzeyindeydi. Böylelikle, elektrik fiyatları da güç krizinin başından beri yaklaşık yüzde 755 arttı. Avrupa elektrik fiyatlarındaki artışlar, siyaset yapıcıları elektrik piyasasına müdahale etme konusunda harekete geçirdi.
Gaz fiyatı mart-ağustos periyodunda yüzde 370 yükseldi
Londra merkezli fikir kuruluşu Ember Kıdemli Güç ve İklim Analisti Sarah Brown, güç krizinin kısmen salgın sonrası arz-talep dengesizliği nedeniyle oluştuğunu lakin Rusya’nın atılımlarının savaştan öncesinde de Avrupa Birliği’ndeki (AB) gaz fiyatlarındaki artışa yol açtığını belirtti. Gazprom’un stratejik davranarak AB’deki gaz depolarını doldurmadığını lisana getiren Brown, şu bilgileri paylaştı:
“Rusya, gaz talebi arttığında AB’ye doğalgaz akışını da artırmadı. Temmuz-Aralık 2020’de megavatsaat başı ortalama 11 euro olan TTF fiyatı Temmuz-Aralık 2021 periyodunda ortalama 70 euroya yükseldi. Bu artış savaş nedeniyle değildi ancak savaş gaz krizini ağırlaştırdı. Mart ayında megavatsaat başı 216 euroya kadar çıkan TTF fiyatı temmuz ve ağustosta yeni rekor düzeylere ulaştı. Bu artışlar Kuzey Akım üzerinden gaz akışının evvel yüzde 20’ye kadar düşürülmesi ve Rusya’nın gazın büsbütün kesileceğine ait tehditleri sonrası meydana geldi. TTF fiyatları Mart-Ağustos 2022 periyodunda megavatsaat başı ortalama 136 euro oldu. Bu sayı geçen yılın tıpkı periyodunda megavatsaat başı ortalama 29 euroydu. Yani bu periyotta ortalama fiyatlar üzerinden yüzde 370 artış yaşandı. Avrupa gaz fiyatlarının en az 2025’e kadar megavatsaat başına 100 euronun üzerinde kalması bekleniyor. Bu düzeydeki fiyatlar, elektrik üretiminde doğal gaz kullanılmaya devam ettiği sürece elektrik için de yüksek fiyat manasına geliyor.”
‘AB’nin temel siyaset yanlışı ithal gazı geçiş kaynağı olarak görmesi’
Brown, Avrupa’nın güç krizinden çıkış yolunun yenilenebilir kaynaklar olduğunu söz ederek, “Avrupa’nın son 10 yılda güç siyasetindeki temel kusur ithal ettikleri doğalgazı geçiş kaynağı olarak görmesi ve ucuz ve pak olan yenilenebilir kaynakları daha süratli devreye almaması. Ama şu anda yanlışlardan ders çıkarıldığını düşünüyorum ve üye ülkeler elektrik tedarikinde pak kaynakları daha fazla kullanmak için acil adımlar atıyor. Savaş ve güç krizi, yenilenebilir güce dönüşümü hızlandırdı” diye konuştu.
AB’nin REPowerEU planında bu amaçların yer aldığını kaydeden Brown, 2035’e kadar elektrik üretiminin pak kaynaklardan sağlanmasına yönelik maksadın başarılmasının elektrik faturalarını aşağı çekeceğini, güç güvenliğine katkı sağlayacağını ve emisyonları düşüreceğini anlattı.
Brown, şu an alınan süreksiz acil tahlillerin AB’yi iklim amaçlarından saptırmaması gerektiğine işaret ederek, “AB bu maksatlardan sapmayacaktır da. Şu anda toplam gaz tüketimini gelecek 7 ayda yüzde 15 düşürmek için değerli adımlar atılıyor ve fosil yakıtlara olan talebi düşürme gayretleri bu kış sonrasında da devam edecek. Bu adımlara ek olarak daha süratli halde güneş ve rüzgar kapasitesi oluşturulması, güç krizinin çözümü” dedi.
‘Talebi ve gaz kullanımını azaltmak için somut adımlar gerekli’
Enerji İktisadı ve Finansal Tahlil Enstitüsü (IEEFA) Avrupa Analisti Ana Maria Jaller-Makarewicz de güç krizini tetikleyen arz-talep sıkıntılarına dikkati çekerek, “Aşırı hava olayları nedeniyle güç talebinin artması ve nükleerden elektrik üretiminde yaşanan sıkıntılar da krizin öbür faktörleri ortasında yer alıyor. Gaz ve elektrik fiyatlarının önümüzdeki 1-2 yıl daha çok yüksek kalabileceğini ve sonrasında biraz olsun düşüş yaşanmasına karşın gelecek 5 yılda yüksek fiyatların bizimle olacağını düşünüyorum” öngörüsünde bulundu.
AB’nin REPowerEU planında güç krizini çözmek için tezli maksatlar belirlediğini anımsatan Jaller-Makarewic, ülkelerin birlikte hareket etmemesi durumunda bu amaçların uygulanmasında sıkıntılar yaşanabileceğini lisana getirdi.
Jaller-Makarewic birebir vakitte ülkelerin doğal gaz altyapısını genişleterek doğal gaz tedarik sıkıntılarına tahlil bulma ihtimalinin de bir risk oluşturduğunu belirterek, şunları kaydetti:
“Hükümetler şimdiden başlayarak doğal gaz ve elektrik talebini düşürmek ya da gazın hissesini azaltmak için somut tahliller sunmalı. Bunlardan birisi geniş çaplı bir programla ısı pompalarının yaygınlaştırılması olabilir.”