AKP iktidarının adrese teslim ihaleleri 2018 yılında yapılan bir değişiklik ile “ihalesiz, denetimsiz” harcamaların kapısını açtı. Tayyip Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı seçilmesinden sonra ihalesiz istisna alımları yapılmasını düzenleyen husus tekrar düzenlendi. Erdoğan’ın da bu alımlara karar vermesinin yolu açılınca kamu kaynakları ile yapılan savunma maksatlı harcamalar bir anda patladı. 5 yıllık harcama toplamı 85 milyar TL’ye dayandı.
BirGün’den Nurcan Gökdemir’in haberine nazaran, kamuoyunun dikkatlerinin üzerinde ağırlaştığı örtülü ödenek harcamaları Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı seçilmesiyle geçmiş cumhurbaşkanlarının tümünün harcama toplamlarını katladı. Hem oransal hem de fiyat olarak geçen yıl sonunda 1,7 milyar TL’ye, bu yılın birinci altı ayının sonunda da 2,1 milyar TL’ye çıkan harcamalar, bir diğer harcamanın yanında mütevazı kaldı.
Bakanların yetki alanına da girdi
Tayyip Erdoğan 2018 yılı Haziran ayında Cumhurbaşkanı seçildikten sonra 2 Temmuz’da yayımlanan 703 sayılı KHK ile Kamu İhale Kanunu’nun en fazla oynanan iki hususundan biri olan ve istisnaları düzenleyen 3’üncü unsuru değiştirildi. Geçmişte bakanların tek başına aldığı şu karar için Cumhurbaşkanı da yetkilendirildi:
“Savunma, güvenlik yahut istihbarat alanları ile alakalı olduğuna yahut zımnilik içinde yürütülmesi gerektiğine bakanlık tarafından karar verilen, özel güvenlik önlemleri alınması gereken yahut devlet güvenliğine ait temel çıkarların korunmasını gerektiren hallerle ilgili olan mal ve hizmet alımları ile imal işlerinin istisna kapsamında ihalesiz olarak alınabilmesi.”
2008 yılında çıkartılan bir öteki kanunla genişletilen ve denetlenemeyen bu alım yolu, Erdoğan da yetkilendirildikten sonra hem fiyat hem alımlar içindeki oranı prestijiyle arttı.
Alım ‘gizli’ ise ihalesiz yapma yetkisi
İlk formunda “… kapalılık içinde yürütülmesi gerektiği, her bir ihale için ihale yetkilisince onaylanan; uçak, helikopter, gemi, denizaltı, tank, panzer, roket, füze üzere araç, silah, silah materyal ve teçhizatı ve sistemleri ve harp gereçleri ile bunların araştırma-geliştirme, eğitim, üretim, modernizasyon, yazılım ve mühimmat ihaleleri ile bunlarla ilgili sefer stokları, bakım, işletme ve idameye yönelik mal ve hizmetler, devlet güvenliği ve istihbaratı kapsamındaki hizmet, materyal, teçhizat ve sistem alımları…” diye sınırlanan alımların evvel kapsamı genişletildi. “… Zımnilik içinde yürütülmesi gereken” denilerek bakana “gizli” olduğu sav edilen her alımı ihalesiz yapma yetkisi verildi.
Denetlenmesinin de yolu kapatılan bu alımlar için daha sonra Cumhurbaşkanı da yetkilendirildi.
Dev harcama
Yetkinin 2018’de Erdoğan’a geçmesiyle 3-b kapsamında yapılan alımlar bir yılda yüzde 30 dolayında artarak 7,3 milyar TL’den 10,2 milyar TL’ye çıktı. 2019’da 8,9 milyar TL’ye gerileyen harcamalar 2020’de 10,3 milyar TL, 2021’de 12,9 milyar TL, 2022’nin birinci altı ayında da görülmemiş bir artışla 17,8 milyar TL’ye ulaştı.
Sadece altı ayda geçen yılın toplamından daha fazla istisna kapsamında alım yapıldı. 34 milyar TL’lik ihalesiz alımların yüzde 52’si olan 17,8 milyar TL’lik alım 3-b kapsamında Cumhurbaşkanı kararıyla yapıldı.
723 alımdan 552’sini büyük kısmı içeriği bilinmeyen mal alımları oluşturdu. 132 hizmet alımı, 32 üretim işi, 7 de danışmanlık alımı yapıldı. Mal alımlarına 14 milyar TL, üretim işine 2,1 milyar TL, hizmet alımına 1,6 milyar TL, danışmanlık alımına da 7 milyon TL harcandı.
Bu kapsamdaki alımlardan önümüzdeki günlerde yapılacak ve EKAP’ın sitesinde yayımlananlardan kimileri şöyle:
- İnsansız Hava Amacı Hizmet Alımı (Milli Savunma Bakanlığı)
- Arama Kurtarma Ekipman Grubu (Emniyet Genel Müdürlüğü)
- Yangın Materyali Alımı (Milli Savunma Bakanlığı)
- Kamuflaj Yazlık Kışlık Elbise (Emniyet Genel Müdürlüğü)
- Sıg Sauer SIG516 Piyade Tüfeği Yedek Kesim (Emniyet Genel Müdürlüğü)
- Keskin Nişancı Fişeği (Emniyet Genel Müdürlüğü)