Nazi işgali altındaki Polonya’da 3 milyonu Yahudi altı milyona yakın Polonyalı hayatını kaybetmişti. Savaşın birinci büyük kurbanı olan Polonya şu anda AB içindeki en değerli ortağı olan komşusundan tazminat almakta ısrarlı. Almanya şimdilik alttan alıyor.
Çok uzun vakittir dillendiriyordu bunu Polonya idaresi ancak birinci kere önemli olarak teşebbüste bulundu. İkinci Dünya Savaşı’nda ülkeye verdiği ziyanlardan dolayı Almanya’dan 1,1 trilyon dolar savaş tazminatı istiyor.
Haklı bir istek. Zira Nazi işgali altındaki Polonya’da 3 milyonu Yahudi altı milyona yakın Polonyalı hayatını kaybetmişti. Hasebiyle savaşın birinci büyük kurbanı olan ülke şu anda AB içindeki en kıymetli ortağı olan komşusundan tazminat almakta ısrarlı. Mevzunun bir kaç yıllık geçmişi var. Polonya’nın sağcı hükümeti bu mevzuda hazırlıkları olduğunu daha evvel duyurmuştu.
Almanya ödemeye başlamıştı
Polonya’nın ziyanı hususun birinci lisana getirildiği 2004 yılındaki döviz bedellerine nazaran toplam 640 milyar dolar olarak varsayım ediliyordu. Almanya’nın 2012’den başlayarak Polonya başta olmak üzere savaş mağdurlarına toplam 89 milyar dolar ödediği ABD basınında yer almıştı.
Ancak Polonya hükümeti Nazilerin Polonya dahil farklı ülkelerde yol açtığı tüm ziyanları giderdiklerini söyleyen Almanya’nın tez ettiği üzere ülkelerinde yol açtığı ziyanı tazmin etmediğini ileri sürüyor. Eski Almanya Başbakanı Angela Merkel’in sözcüsü Ulrike Demmer, geçtiğimiz yıllarda yaptığı açıklamada “Almanya, siyasi, ahlaki sorumluluğu gereği Polonya da dahil olmak üzere genel savaş hasarı için kıymetli tazminatlar ödedi, hala Nazilerin yaptığı yanlışlar için tazminat ödemeyi sürdürüyor” demişti.
Konu trajik elbette. Nazi ilerleyişini durdurmak maksadıyla 1944’de patlak veren Varşova Ayaklanması başarısız olmuş, Nazi Almanyası’nın ülkeyi işgali engellenememiş, Varşova’da 200 bine yakın insan hayatını kaybetmişti. Polonya hükümeti bir kaç yıl evvel işte bu ayaklanmanın yıldönümünde Almanya’dan tazminat talebini lisana getirmeye başlamıştı.
1953’de Polonya’nın sosyalist idaresinin Almanya’dan istenecek tazminattan feragat ettiği biliniyor. Şimdiki Polonya hükümeti bunun Sovyetler Birliği’nin baskısı sonucu alınmış bir karar olduğu için yasadışı sayıldığını savunarak, 1990’larda iki Almanya’nın birleşmesinin akabinde bahsin tekrar incelenmesi gerektiğini de ileri sürüyor.
Şimdilik ölçülü seyrediyor
Konu iki ülke ortasında hala çözülmüş değil. Şimdilik, bilhassa Almanya, hatası da üstlendiği için, alttan alıyor. Diplomatik olarak da ölçülü bir söylemi var. Almanya hükümetinin Alman-Polonya işbirliğinden sorumlu yetkilisi Dietmar Nietan 1 Eylül’ün (1939’da Polonya’nın işgal edildiği gün) Almanya için bir suçluluk, bir utanç günü olmaya devam ettiğini, bu tarihin Almanya’nın işlediği cürümlerin unutulmamasını tekraren hatırlattığını söyledi örneğin. Nietan “tarihimizin en karanlık bölümü” olarak nitelediği Nazi aksiyonlarının ülkelerle ikili ilgileri hala etkilediğini de belirterek, artık uzlaşmak gerektiğini söylüyor. Polonya’ya yönelik bu davetin “Birleşik bir Avrupa’da ortak bir gelecek” oluşturma eforunun tabiri olduğu belirli.
Tabii Polonya’da sağcı hükümetin bu bahiste samimi olmadığını düşünenler var. Bunlardan biri muhalif milletvekili Grzegorz Schetyna. Schetyna, teşebbüsün ‘bir iç siyaset oyunu’ olduğunu belirterek ülkesinin Almanya’yla âlâ alakalar kurması gerektiğini vurguluyor.
Tazminat isteği, hükümetin sağcılığı bir yana, haklı bir istek. O nedenle muhalif milletvekilinin Almanya ile âlâ geçinme uğruna tarihî trajedinin görmezden gelinmesini savunması gerçek gelmiyor bana. Şayet istenen tazminat alınırsa, bunun “bir iç siyaset oyunu” olsa bile sonuçları açısından oldukça uygun bir “oyun” olduğu da ortaya çıkacak.
Ancak Schetyna’nın da kelamlarında haklılık hissesi var; AB’nin fiili başkanı durumunda olan Almanya Polonya’nın ticari ortağı olduğu üzere NATO’daki müttefiklerinden de biri. Tazminat talebi, en azından istenen ölçü, kimi sıkıntılara yol açabilir AB içinde.
AB’nin Polonya’yı sık sık AB maddelerinin dışına taşan tavırlarından dolayı uyarması boşuna değil. AB içindeki en tutucu ülke olan Polonya’nın AB anayasasının Hıristiyan temelli olması gerektiğini söylemesi de reaksiyon çeken tavırlarından.
Ancak tazminat talebi elbette yanlışsız.
Bakalım ne olacak?
İstenen ölçü çok çok büyük.
Almanya bile sarsılabilir.