Aslı Örnek
İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) tarafından bu yıl 17’ncisi düzenlenen İstanbul Bienali basın tanıtımı için salı günü yerli ve yabancı bir küme gazeteci, sanatçı ve küratörle buluşuyoruz. Yüzler gülüyor, yeni eserler kadar yeni fikirlerle tanışacak olmanın verdiği bir coşku var. Biz üç arkadaş Sibel Oral, ben ve Aslı Uluşahin Zeytinburnu Tıbbi Bitkiler Bahçesi’ndeki açılıştan sonra istikametimizi bienal yerlerinden Barın Han olarak belirliyoruz.
Mekana taksiyle ulaşmak istiyoruz lakin taksici bizi malum nedenden beğenmiyor. Biz de vazgeçmiyor, tramvayla Çemberlitaş durağında inip, tramvay görevlisine soruyoruz. Misyonlu bilmiyor fakat çok ilgili, navigasyonla ikinci sokaktan sağa dönmemizi söylüyor. O da ne? Ben birinci gidenler ortasında olduğumuzu düşünürken içerisi ve dışarısı epeyce kalabalık, yabancı basının ilgisi de büyük. Bu ortada Barın Han’ın atölyesinde blues kesimler çalınıyor. Herkes sevinçli. Çabucak bir görevliye 17’sinden itibaren de kümenin müzik yapıp yapmayacağını soruyorum; performansları devam edecek diyor. Ne de olsa müzik ruhun gıdası…
BİENALİN TEMASI YOK MU?
Mekana girip, üç arkadaş kendimiz turlamaya başlıyoruz lakin çeşit rehberiyle gezmek başka doğal. Çabucak isteğimi iletiyorum; genç tıp rehberimiz Reyhan, (kendisinin birinci çeşidiymiş ancak işinde çok güzel, giderseniz onu bulun) güler yüzüyle bizlere kulaklık veriyor, çünkü ortam gürültülü. Reyhan, bağırmayan şık bir kız; kendisini duymamız güç olabilir. Derken başlıyor beş katlı binayı anlatmaya… Lakin öncesinde aklıma bir şey takılıyor; bu yılki bienalde slogan ya da bir tema neden yok?
Reyhan sakin sakin başlıyor anlatmaya; “Evet diyor, bu durum belirsizlik yaratabilir fakat bir şeye isim verebilmemiz için o şeyin başlamış ve bitmiş olması gerekiyor. 17. İstanbul Bienal’inde ise bundan kelam edemiyoruz. Zamansal ve kamusal olarak bir daireye hapsolmadığımız için özgürleşiyoruz. Burada sanatkarları ve yapıtlarını tanıyacağız fakat buradan çıktıktan sonra sokaklara karışıp, kaybolacağız. Pandemi hepimizin hayatında değişikliklere neden oldu, bu bienal bize göremediklerimizi hayal ettirmek istiyor.”
ZEMİN KATTA BAYANLAR SES YÜKSELTİYOR
Sergiyi gezmeye en alt kattan başlıyoruz. Yer kat ‘Hem yer hem zaman’ projesine ayrılmış. Fakat bu bahis başlığı farklı yerlerde da görülebilecek farklı işlerin ortak başlığı. Küratör Çağla Özbek ve Merve Elveren, Nepal Fotoğraf Kütüphanesi ve Türkiye’den Bayan Yapıtları Kütüphanesi’yle işbirliği yapıyorlar.
Önemli isimleri kendi arşivlerine davet ederek feminizmin bir anlatısını oluşturmaya çalışıyorlar. Daha çok kıyıda köşede kalmış şeylere dayanarak bir bütünlük sağlamayı hedefliyorlar. Dilek Winchester ses, kelamlı tarih, harf inkılabı üzere mevzulara değinirken, 19. yüzyıldan kalma Türkçe Ermenice metinlere de yer alıyor. Bu ortada duvarlarda 8 Mart 1995’te Ayşe Tütüncü, Deniz Türkali ve Sumru Ağıryürüyen’in de verdikleri konser fotoğrafları yer alıyor. Yüzler gülüyor, bayan olmanın ve birbirine dayanak olmanın nasıl hoş göründüğüne bakakalıyorum.
BARIN HAN’IN ÖNEMİ
Bir üst kat müzisyenlerinde ilerisinde konuşlandığı atölyede tıp rehberimiz Reyhan anlatmaya başlıyor tekrar. Bu defa Barın Han’ın tarihini öğreniyoruz… Çemberlitaş Cağaloğlu’na bulunan Barın Han, 1800’lerden beri yazmanın ve basının bir merkezi olarak hayatına devam ediyor. Ama 2000 yılındaki turizmleşme sürecinde tarihi dokunun bir modülü olan buradaki baskı meskenleri, daha endüstriyel yerlere taşınıyor ve Barın Han da bundan nasibini alarak 19 yıl boyunca boş kalıyor. Son üç yıldır kültür snaat aktifliklerine mesken sahipliği yapan, bu bağımsız sanat alanını yine sanat dünyasına kazandıran kişi ise eşi Necla Barın. Artık bienal, hanın tüm katlarına yayılıyor.
Giriş katında Emin Barın ve öğrencilerinin işleri yer alıyor. Hanın en özel ortamlarından biri Prof. Emin Barın’ın odası… Türk yazı sanatının çağdaş öncüsü sayılan Barın’ın işleri saymakla bitmiyor. Ulusal Eğitim Bakanlığı tarafından madeni paraları yazmakla görevlendirilen Barın, Anıtkabir’de mozole girişinin her iki yanındaki kabartma oyulan Atatürk’ün gençliğe hitabı ile 10’uncu Yıl Nutku’nun yazılarını hazırlayan da kişi. Bienal kapsamında odasına giriyoruz. 29 Aralık 1987’de vefat eden sanatkarın o günden günümüzde kadar dokunulmayan masası hepimizi etkiliyor.
Masada çalışma kalemleri, cetvelleri hatta gözlüğü duruyor. Odayı gezerken bir yazı gözüme çarpıyor, Emin Barın’ın ağzından ‘Gerek İslam aleminde gerekse Batı’nın çağdaş sanatkarları, Arap harflerinden yeni çizgisel tertip çıkararak soyut anlatımın değişik örneklerini yapmaktadır. Lakin bunların hiçbiri kusur sanatının klasik sırları ile teknik ve kurallarını bilmedikleri için harflerin anatomisini bozarak okunmaz hale sokmaktadır. Ben klasik kuralları bildiğim için harfleri bozmaya elim varmaz. Lakin onların genel istif ve kompozisyonu üzerinde çalışırım. Onun için yazdığım yazılar ekseriyetle okunur. Ayrıyeten hür kreasyon olarak yazdığım yazılarda gerek gördüğüm değişikliği yapabilirim. Benim özelliğim buradan kaynaklanır.’
KATLAR ORTASI KÜLTÜREL YAKLAŞIMLAR
Katlar ortasında gördüğüm farklı ülkelerden, farklı konulara yer verildiği ve gelenleri incelemeye ve düşünmeye sevkettiği… Göçmen sanatçı Peter Schumann’ın Barın Han’daki çarşaf fotoğrafları bir arada gezdiğimiz basının ilgisini çeken işlerden biri oluyor. 1963 yılında eşi Elka Schumann’ın da ortalarında bulunduğu sanatçı, dansçı ve müzisyen arkadaşlarıyla Bread and Puppet Tiyatrosu’nu kuran sanatçı, maske ve dev kuklalarla toplumsal adaletsizliklere dikkat çekerken salgın devreye giriyor. COVID 19 pandemisiyle birlikte otel ve hastanelerden bağışlanan eski çarşaflara büyük ölçekli fotoğraflar yapan Peter Schumann, yakın vakitte ölen dostları ve insanlığın geleceğine dair süregelen telaşlarını çarşaflara yansıtıyor. Tuval yerine çarşaf kullanmasını ileri dönüşüm sayıyor, çarşaf fotoğraflarına hayrana kalıyorum.
İSTEYEN ANKETE KATILIYOR
Bienal kapsamında Açık Radyo’nun kuruluşundan bugüne yaşananları anlatan işler de muhalif işler yapmaya, düşünmeye, üretmeye çalışanların geldiği yeri düşünmek konusunda sağlam bilgiler sunuyor. Bu ortada gezerken Konda Araştırma şirketinin dizayn ettiği odada da dikkat çekiyor. Konda şirketinin bu bienalde yer alma nedeniyse iştirakçilerin toplumdaki toplumsal, siyasal değişiklikleri anlamak… Nicel ve nitel metotlarla araştırmalar yapan şirketin öngörüsü toplumdaki kutuplaşmanın nedeninin katı ve değişmez fikirler değil, akışkan bir gündemde gelişen ve ihtilale giren fikirler olduğu tarafında. Bu bağlamda kendileri bir anket oluşturarak interaktif bir işle iştirak sağlıyorlar. İsteyenler bienalin birçok noktasından bu ankete katılabiliyor.
NAKAMURA YUTA TÜRK MİMARİSİNİ OYUNLA DÜŞÜNDÜRÜYOR
Benim dikkatimi çeken işlerden biri de Nakamura Yuta ve Taut üzerinden tartışmaya açtığı işleri oldu. Nazizmin yükselişiyle birlikte hem Japonya’da hem de Türkiye’de sürgünde yaşayan Yuta, çalışmış Alman modernist mimar Bruno Taut’un hayatını ve mirasını araştırıyor. Türkiye’de pek çok kamu binasının dizaynını yapan Taut’un en bilinen işlerinden biri Mustafa Kemal Atatürk’ün naaşının yerleştirildiği katafalkı tasarlamış olması… Taut’unun vefat tarihi farklı zira kendisi de Atatürk’ün cenazesinden yalnızca bir ay sonra ölüyor. Nakamura Yuta, Almanya ve Japonya’dan hareketle yola çıkarak bu bienalde varsayımsal bir sorunun peşine düşüyor ve soruyor: ‘Bu katafalk ütopik bir mimari eser olarak görülebilir mi?’
Nakamura, heykelsi yapıtlarla Türkiye’nin çağdaşlaşma sürecini tıpkı yıl Tokyo Camisi’nin açılışı için inşa edilen yeşil tak ve İstanbullu oyuncakçı Dündar’ın oyun bloklarını bir ortaya getiriyor. Enteresan biçimde oyuncakla mimari iç içe geçiyor. Barın Han’ın son katında hem sanal, hem de basılı işler de üreten bir bienal var. Günün sonunda farklı kulvarlarda, farklı işlerin var olmasıyla, muhakkak bir temadan çok her disipline hitap eden usulüyle handaki işler bana hem gizemli geliyor hem de huzur veriyor.