ABD idaresi, ağustosta onaylanarak yürürlüğe giren Çip ve Bilim Yasası’nın akabinde, Çinli üreticilerin ileri çip teknolojilerine erişimine yönelik kısıtlamalarla Pekin’in bu daldaki teknolojik kabiliyetine set çekme niyetini açıkça ortaya koydu.
ABD Ticaret Bakanlığına bağlı Sanayi ve Güvenlik Ofisi (BIS), 7 Ekim’de yayımladığı duyuruda, ortalarında Çin’in en büyük hafıza çipi üreticisi Yangzte Memory Technologies, en büyük yarı iletken donanım üreticisi Naura Technology Group’un bulunduğu 31 şirket ve kurumun İhracat Denetim Listesi’ne alındığını bildirdi.
Amerikan menşeli eser ve teknolojilerin ulusal güvenliğe muhalif emeller için kullanımını önlemeyi amaçlayan denetim listesindeki şirketler, Washington’ın kontrol kaidelerini yerine getirmediği takdirde “kara liste” olarak isimlendirilen İhracat Yasağı Listesi’ne alınacak.
ABD idaresi daha evvel Çinli telekomünikasyon donanımları üreticisi Huawei ile mikroçip imalatçısı Milletlerarası Yarı İletken İmalat Şirketi’ni (SMIC) İhracat Yasağı Listesi’ne almıştı. Washington ayrıyeten Amerikan çip üreticileri Nvidia ve AMD’ye, makul ileri teknoloji çiplerin Çin’e ihracatı için lisans kaidesi getirerek bu bölümde kısmi bir kısıtlamaya gitmişti.
TEKNOLOJİ SEDDİ
Yeni kısıtlamalar tüm bölümü kapsayan bütüncül bir kuşatma teşebbüsü olarak görülüyor. Yeni getirilen lisans kaideleri ile 16 nanometre, 14 nanometre ve daha küçük boyutlu işlemci devreleri, 18 nanometre ve daha küçük RAM bellek çipleri ile 128 ve daha fazla katmanlı NAND flash bellek çipleri kontrole tabi olacak. Ayrıyeten çip üretimi için gereken materyal, makine ve donanımın Çin’e ihracatı için de lisans kuralı getirilecek.
Yarı iletken mikro devrelerde boyutun küçülmesi, süreç kapasitesinin artması ve güç gereksiniminin azalması manasına geliyor. Böylelikle yüksek kapasiteli çipleri entegre eden işlemcilerle daha gelişmiş akıllı aygıt ve donanımlar üretilebiliyor.
Çin’in gelişmiş mikro çiplerle yapay zeka ve üstün bilgisayarlar geliştirmesini, askeri alanda kullanılabilecek yüksek kapasiteli entegre devreler imal etmesini önlemeyi amaçlayan kısıtlamalar, ABD’nin bu alandaki teknolojik üstünlüğünü koruma etmeyi hedefliyor.
ABD VATANDAŞLARININ ÇİN’DE ÇALIŞMASI MÜSAADEYE TABİ OLACAK
Öte yandan yeni kısıtlamalar ABD vatandaşlarının Çin’de çip sanayisinde çalışmasını müsaadeye tabi kılıyor. Çin’de ileri teknoloji çiplerin üretildiği şirketlerde çalışan Amerikalılar, ABD dışında nükleer ve biyolojik silahlar ile füze geliştirme programlarında çalışanlar üzere kontrollere tabi tutulacak.
Küresel çip sanayisinin yıllar içindeki entegrasyonu ve çok sayıda ABD şirketinin üretimlerini Çin’de yapmasıyla çok sayıda Amerikalı bilim insanı ve mühendis iş gücünün değerli modülü haline gelmişti.
Yeni düzenlemenin akabinde Amerikan vatandaşlarının Çin’deki işlerini bırakmak zorunda kalacağı öngörülüyor. İhracat denetim listesinde yer alan Yangzte Memory Technologies ve Naura Techology Group’un Amerikalı çalışanlarına vazifelerini bırakmalarını bildirim ettiği bildiriliyor.
Çin’in memleketler arası insan kaynağına erişimine sekte vurması beklenen düzenlemenin, çip sanayisinde inovasyonu baltalayacağı varsayım ediliyor.
ABD, TEKNOLOJİK ÜSTÜNLÜĞÜNÜ KAPTIRMAK İSTEMİYOR
ABD, öncüsü olduğu çip sanayisini Çin ile teknolojik rekabetteki “kırmızı çizgisi” olarak görüyor, 5G irtibat altyapısında olduğu üzere üstünlüğünü kaptırmak istemiyor.
Bugün yaygın kullanılan çip ve entegre devreler birinci sefer 1970’li yıllarda Silikon Vadisi’nde üretilmeye başlandı. ABD, başlangıcından itibaren tasarım, üretim ve satış alanlarında başkan ülke pozisyonundaydı. Ülke hala tasarım ve satış alanlarında dünyada en büyük hisseye sahip.
Küresel çip ekosisteminin bütünü göz önüne alındığında ABD hala sanayinin en büyük aktörü pozisyonunda. Başta Intel, Qualcomm, Micron, Nvidia ve AMD olmak üzere dünyanın önde gelen çip geliştiricileri ile Applied Materials, Lam Research ve KLA üzere önde gelen çip imalatı donanımlarının üreticilerinin birçok Amerikan şirketleri.
Amerikan Yarı İletken Sanayisi Birliğinin datalarına nazaran, 2022’de 555,9 milyar dolara ulaşan global çip satışlarının yüzde 46’sı Amerikan şirketlerince yapıldı. ABD’yi yüzde 21 ile Güney Kore, yüzde 9 ile Japonya ve Avrupa ülkeleri, yüzde 8 ile Tayvan ve yüzde 7 ile Çin izledi.
Fakat ABD’nin üretim alanındaki hissesi giderek azalıyor. 1990’ların başında yüzde 37 olan üretim hissesi bugün yüzde 12 civarına düşmüş durumda. Üretimin büyük kısmı de yurt dışındaki iştiraklerle yapılıyor.
İMALATTA ASYA’NIN HİSSESİ BÜYÜK
Küreselleşmeyle Amerikan şirketlerinin üretimlerini deniz çok bölgelerdeki taşeronlara aktarmasıyla çip dökümhaneleri Asya ülkelerine kaydı. Japonya, Singapur, Tayvan, Güney Kore ve son olarak da Çin imalat alanında değerli güç elde etti.
Piyasa araştırma şirketi Trendforce’un 2022 bilgilerine nazaran, Tayvan şirketleri global üretimde yüzde 66 ile en büyük hisseye sahip. Tayvan’ı yüzde 17 ile Güney Koreli, yüzde 8 ile Çinli ve yüzde 9 ile ABD ve başka ülkelerden şirketler izliyor.
Küresel üretimin yaklaşık 4’te 3’ü coğrafik olarak Tayvan, Güney Kore ve Çin’de ağırlaşmış durumda.
“ÇİP VE BİLİM YASASI”
Washington, son devirde imalat alanındaki hissesini artırmayı, tedarik zincirlerindeki kesintilere karşı global pazarın denetimini sürdürmek açısından hayati görüyor.
ABD Kongresinde 27-28 Temmuz’da, çip üretimi bölümüne 280 milyar dolarlık yardımı öngören “Çip ve Bilim Yasası” kabul edildi.
ABD Lideri Joe Biden’ın 9 Ağustos’ta imzalayarak yürürlüğe soktuğu yasa, ülkede yarı iletken üretiminin artırılmasını hedefliyor.
Yasa, yarı iletken üretimi için yaklaşık 52 milyar dolarlık dayanağın yanı sıra yarı iletken fabrikalarının kurulumunu teşvik etmek için dört yıllığına yüzde 25’lik vergi indirimini içeriyor.
Yasanın, teşviklerden yararlanmak isteyen şirketlere, Çin’deki üretim tesislerinin teknolojik kapasitesini geliştirmeme kaidesi getirmesi, Pekin’in bu alandaki tesirini sınırlama maksadına işaret ediyor.
ÇİN’İN REAKSİYONU NE OLACAK?
Çin, ABD’nin kısıtlayıcı düzenlemelerine karşı şimdi somut harekette bulunmadı. Kısıtlamaların kısa ve orta vadede halihazırda teknolojik olarak daha düşük seviyede üretim yapan Çinli şirketlerin kabiliyetini etkilemesi beklenmezken ülkenin uzun vadede teknoloji alanında kendine kâfi hale gelme maksadına darbe vuracağı fakat öbür yandan bu maksada yönelik motivasyonunu artıracağı öngörülüyor.
Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mao Ning, ABD’nin kısıtlamaları ilan etmesinin akabinde yaptığı açıklamada, ihracat denetimlerinin memleketler arası ticaret kurallarını ihlal ettiğini vurgulayarak, Washington’ın adımını “teknolojik hegemonyasını sürdürme çabası” olarak yorumladı.
Çin’in Washignton Büyükelçiliği Sözcüsü Liu Pıngyu da “ABD teknoloji alanındaki gücünü gelişmekte olan ülkeleri ve yükselen piyasaları boğmak, kalkınmalarını engellemek için kullanıyor. ABD, Çin’in ve gelişmekte olan dünyanın geri kalanının sonsuza dek sanayi zincirinin en altında kalmasını umuyor.” tabirlerini kullandı.
Devlet dayanaklı dal kuruluşu Çin Yarı İletken Sanayi Birliği de hususla ilgili açıklamasında, “keyfi” ve “ayrımcı” olarak nitelediği önlemlerin memleketler arası rekabete alışılmamış olduğunu belirterek geri çekilmesini istedi.
Çin’in şirketlerine yönelik ihracat denetimlerine karşı ABD şirketlerine benzeri yaptırımlar uygulayabilir lakin şimdi bu istikamette işaret görülmüş değil.
Çinli üreticilerin nasıl bir yol izleyeceği şimdi kesin değil. şirketlerin kısa vadede ABD’nin kontrol talebine olumlu karşılık vererek en azından ihracat yasağından kaçınmaya çalışacağı iddia ediliyor. Hakikaten, Naura Technology Group, borsaya yaptığı bildirimde ABD’nin Pekin Büyükelçiliği yetkilileri ile ön görüşmelere başladığını açıkladı.
Devlete ilişkin Yangtze Memory Technologies şirketi ise faaliyetlerini milletlerarası regülasyonlara uygun olduğunu belirterek iş birliği sinyali verdi.
Pekin’in yansısı ne olursa olsun, ABD’nin Çin’e karşı başlattığı “çip savaşının” ilanı niteliğindeki adım, ileri teknolojinin gelecekte iki ülke ortasındaki stratejik rekabetin ana cephe sınırını olacağını gösteriyor.