Prof. Dr. Korkut Boratav Sol Haber’deki bugünkü köşesine IMF’nin Ekim 2022’de yayımladığı raporu taşıdı.
Raporun Türkiye kısmını kıymetlendiren Korkut Boratav, “2023 seçimi sonrasında Türkiye’de bir IMF programı herhalde gündeme gelecektir” dedi.
Korkut Boratav’ın yazısı şöyle:
“Aşağıdaki tablo, Türkiye’nin kimi makro-ekonomik ekonomik değişkenleri için IMF’nin 2022-2027 öngörülerini içeriyor.
İlk dört satırda GSYH ve fiyatlara ait yıllık değişim oranları (%’ler) var. Satır 5 ve 6’da ise cari süreç istikrarının ulusal gelirdeki hissesi ve dar tarifli işsizlik oranı (yine yüzdeler olarak) yer alıyor. Son sütunda bu değişkenlerin 2024-2027 ortası ortalamalarını veriyorum. IMF son dört yıl boyunca iktisatta emsal eğilimlerin süreceğini varsaymış. Yıllık bilgilerin dökümünü bu nedenle gerekli görmedim.
IMF’nin dünya iktisadına ait öngörüleri çoklukla optimist bir sapma içerir. Kullandıkları, dayandıkları model, kaynak tahsisinde piyasa sisteminin egemenliğine, istikrar eğilimlerine dayanır. Kapitalizmin dönemsel krizleri, emperyalizmden kaynaklanan bozukluklar dikkate alınmaz.
Gerçek hayat bu varsayımlara uymadığı için IMF’nin yılda iki kez yayımlanan Dünya Ekonomik Raporu büyüme öngörülerini çoklukla “aşağıya doğru” düzeltir. Ekim 2022’deki raporda dünya iktisadının büyüme öngörüleri de bu doğrultuda düzeltilmişti. Bunları geçen hafta bu köşede açıkladım.
Tablodaki Türkiye öngörülerinde benzeri bir “sapma” yer alıyor mu? 2023 ve sonrasına ait temel varsayımların “normale dönüş” manasında ve “iyimser doğrultuda” olduğunu aşağıda açıklayacağım.
2023’ÜN TEMEL VARSAYIMI: ‘NORMALE DÖNÜŞ’
IMF’nin Haziran 2021 tarihli Türkiye iktisat raporu (“Article IV Turkey Country Report”), iktisat siyasetlerinde “normalden sapma” tespitlerine yer vermekteydi. Ekim 2022 toplantısında yayımlanan Finansal Rapor (“Global Financial Stability Report”) da Türkiye’de fiyat düzeneğinde ve para siyasetinde “normal dışı” dengesizliklere yol açan müdahalelere kısaca değinmektedir (s.3 ve 12).
Bu şartlarda tasarlanacak bir IMF programının “normale dönüş” çerçevesini aşağı üst biliyoruz: Finansal istikrar ve enflasyon hedeflemesi öncelik taşıyacaktır. Para siyaseti önemli boyutlarda sertleşecek; TCMB faizleri gerçek enflasyona yaklaştırılacaktır. Malî disiplin (geçici toplumsal transferler dışında) gözetilecek; faiz dışı fazla üst çekilecektir.
Bu düzenlemeler, iktisadın potansiyelini aşan iç talep pompalamasını daraltacaktır. IMF, evvelki istatistiklerinde Türkiye iktisadı için orta periyotta yüzde 3,3’lük bir büyüme eğilimi öngörüyordu. AKP, neoliberal istikrar prensiplerini 2015 sonrasında çiğnedi; ulusal gelir son yedi yılda ortalama yüzde 3,9 oranında büyüdü. Bu ivme, iktisadın kapasite sonlarını zorladı; enflasyonun tırmanmasına, artan cari açıklara ve döviz krizlerine yol açtı.
IMF, Ekim 2022’de Türkiye iktisadının büyüme potansiyelini yüzde 3’e indirdi. Sürdürülemez istikrarsızlığın son yılı 2022’dir. O yıl ulusal gelirde %5 büyüme öngörülüyor. GSYH’nın yüzde 2’si boyutunda bir hasıla zorlaması (aşırı talep) kelam mevzusudur. Sonuç, %73,1 oranında enflasyon ve GSYH’nın %5,7’sine ulaşan cari süreç açığıdır (sütun 1, satır 1, 3 ve 5).
“Normale dönüş”, bir neoliberal programla 2023’te gerçekleşecektir: Finansal istikrar ve malî disiplin büyüme temposunu yüzde 3’e indirecek; yüzdeler olarak enflasyon (73 → 41) ve cari istikrar oranları (-5,7 → -3,9) aşağı çekilecektir.
Bu noktada IMF öngörüleri “iyimser sapma” izleri taşımaya başlayacaktır: Birinci yanlışlık IMF’nin dar tarifli işsizlik datalarının kullanımıdır: Potansiyel işgücü arzına nazaran ölçülen geniş işsizlik tarifi daha manalıdır. Bunu yansıtan atıl işgücü oranı son altı yılda %17 eşiğinden %22’ye çıkmıştır.
Yüzde 5’lik bir büyüme temposu, dar işsizlik oranını yüzde 11 civarında tutabilmekte; atıl işgücünü ise üst çekmektedir. 2022’de büyüme temposunu 2 puan indiren bir IMF programının dar tarifli işsizlik oranını dahi (0,3 puan) düşürmesi abartılı bir optimistlik değil midir? İşçiler fiyatsız tatile mi çıkacak? Neoklasik saçmalık bu kadar da zorlanamaz.
Dahası da var: Son yılların dalgalı, tutarsız iktisat siyasetlerini tümüyle terk eden, “rasyonel lakin sert” bir istikrar programına geçişin de sert olması beklenir. Ölçülü bir yavaşlama (%5→%3) beklentisi ziyadesiyle optimist değil midir? Hele 2022’nin ikinci yarısındaki sakinleşme göstergeleri dikkate alınırsa…
2024-2027: DIŞ KAYNAK GİRİŞLERİ CANLI SEYREDECEK
2023’ü izleyen dört yılda IMF, Türkiye iktisadı için uyumlu, istikrarlı bir büyüme patikası öngörüyor: Büyüme temposu yüzde 3, işsizlik oranı yüzde 10,5’e yerleşecektir. Böylelikle dar tarifli işsizlik oranını sabit kılacak büyüme temposu da yüzde 5’ten yüzde 3’e çekiliyor.
Yüzde 3’lük büyüme eğilimi, yurt-içi enflasyonu yüzde 20’nin, cari süreç açığını yüzde 3’ün altına yerleştirmiştir. Evvelki “anarşik istikrarsızlık” dikkate alınırsa memleketler arası finans kapital için “ehven bir durum” olduğunu fark ediyoruz.
Nereden çıkarıyoruz? IMF, dört yıl boyunca cari süreç açığını rahatça sürdürülebilecek yabancı sermaye girişlerini varsaydığı için… Bu varsayımı nereden algılıyoruz? Döviz kurundaki ortalama artışlar (“dolar enflasyonu”), yurt-içi fiyat hareketlerini (“TÜFE enflasyonunu”) ortalama olarak (ayrıca her yıl) geriden izlediği için…
“Ucuzlayan doları” (TL’nin gerçek olarak değerlenmesini), “canlı” yabancı sermaye girişleri sağlar. İktisadın döviz talebi ziyadesiyle karşılanır; rezervler birikir. Bu sayede dolarlı ulusal gelirin büyüme ortalaması (%9,4) sabit TL ile ölçülen gerçek GSMH büyüme temposunu (%3’ü) ziyadesiyle aşacaktır (bk. Sütun 3, satır 1-2). Türkiye iktisadının dış prestijini artıran; 2003-2007’teki AKP’nin Lale Devri’ni andıran bir gelecek…
Bu durumu istikrarsızlığın son yılı olan 2022 ile karşılaştırın: TÜFE enflasyonu (%73), dolar enflasyonunu (%89’un) geriden izlemiş; TL gerçek olarak paha yitirmiştir. Dış kaynak girişleri, yüzde 5 oranında büyüyen iktisadın döviz muhtaçlığını karşılayamadığı için… Dolarlı GSYH büyüme temposu (%4,4) da gerçek büyüme oranının gerisinde kalmıştır.
2023 ve sonrası IMF’nin optimist varsayımına dayanıyor: Finans kapitalin beklediği neoliberal istikrar, sermaye girişlerini kamçılayacak; ekonomik meseleler son bulacaktır.
‘DURGUNLAŞMA = TOPLUMSAL BUNALIM’. KABUL EDİLEMEZ
Tabloda içerilen öngörüler IMF’nin dünyasını yansıtıyor. Bize, bir alamda, “bu kadarına razı olun…” demektedir
Türkiye toplumunun sorunu ise IMF dünyasından farklıdır: Çok sert bir bölüşüm şoku, işçi sınıfları ağır bir toplumsal buhrana sürüklemiştir. Personel sınıfı altı yıl öncesine nazaran mutlak manada fakirleşmiştir. Sermaye eşsiz bir Altın Çağ’dan nemalanmaktadır.
Tabloda bölüşüm şoku ile irtibatlı tek gösterge dar tarifli işsizlik oranıdır. Yetersiz ve eksik bir gösterge… Ayrıyeten sakinleşirken dahi işsizlik oranını düşüren “tuhaf” bir iktisat tasarlanıyor.
IMF-türü bir istikrar programının istihdam daralmadan gerçekleşmesi düşünülemez. Mutlak fakirleşmeyi yaşayan işçiler, 2023’te istihdam kayıplarının ek şoku ile karşılaşacaktır.
Sonraki yıllar için IMF’nin yüzde 3’lük büyüme öngörüsü, ekonomik durgunlaşmayı kalıcı kılıyor. Aktif nüfusun beşte birini oluşturan emek fazlası zincirleme tırmanacaktır. Türkiye boşta gezen, aylak gençlerin, diplomalı işsizlerin dünyası olacaktır. Kabul edilebilir mi?
Orta periyot için radikal, kökten, gerçekçi bir dönüşümü, 2023’ü beklemeden, bugünden tasarlamak zorundayız.”