Hürriyet gazetesi muharriri Noyan Doğan bugünkü köşesinde EYT ile ilgili merak edilen sorulara karşılık aradı.
Noyan Doğan’ın yazısı şöyle:
“Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) konusunda sona geliniyor. Sona gelindikçe de hem önemli bilgi kirliliği yaşanıyor hem de başlarda önemli soru işaretleri doğuyor. ‘EYT’li miyim, yeni yasa beni de kapsayacak mı?’ üzere klasik soruların dışında; EYT ile ilgili öbür merak edilenler de var. Mesela, prim gün sayısı eksik olanların askerlik ya da doğum borçlanması yaparak, yeni maddeden yararlanıp yararlanamayacağı? Mesela; yapılacak düzenleme sonrası EYT’lilerin zarurî olarak emekli edilip edilmeyeceği? Dikkat ediyorum da EYT’de pek konuşulmayan bir husus daha var; o da, düzenlemeden patronların nasıl etkileneceği. Bence işin bu boyutu değerli. Hepsine tek tek değineyim.
DÜZENLEME KİMLERİ KAPSAYACAK?
Önce, EYT konusunda Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin’in yaptığı açıklamayı paylaşayım. Keza, Bakan Bilgin’in açıklaması nasıl bir EYT düzenlemesi olacağının ana sınırlarını net ortaya koyuyor. Bakan Alım, “Birçok televizyon kanalında çeşitli uzmanlar ellerinde kalemle hesaplar falan yapıyorlar. Onların hiçbiri bizim önümüzde yok. Televizyonda çıkarıyorlar işte ‘şunlar da girecek bunlar da çıkacak’ o denli bir şey yok. 1999 yılı öncesi biliyorsunuz yaş ile ilgili bir sorun var. O sorunu biz çözüyoruz. Önümüzde tek bir model var” açıklamasını yaptı. Bakan Alım, hazırlıkların aralık ayında Meclis’e geleceğini de söyledi.
Daha evvelki yazılarımda da yazdım, bir defa daha tekrarlayayım ki, net anlaşılsın. Birinci sigortalı olduğu tarih 1999 yılının eylül ayından evvel olanlar, emeklilikte yaşa takılıyorlar. Bu tarihten evvel sigortalıların emekli olabilmeleri için bayan çalışanların 20 yıllık sigortalılık mühleti ve 5 bin gün prim ödemiş olması gerekiyordu. Erkek çalışanların ise 25 yıllık sigortalılık müddeti ve 5 bin gün prim ödemiş olması emeklilik için kafiydi ve her iki kesim için de yaş kaidesi aranmıyordu. 1999’un eylül ayında toplumsal güvenlik sisteminde yapılan değişiklikle sigortalılık mühleti ve prim gün sayısına ek olarak emeklilik için yaş kaidesi getirildi. Emekli olabilmek için emeklilik yaşı kademeli olarak bayanlar için 58, erkek çalışanlar için 60’a çekildi ve prim gün sayısı da 7 bin güne çıkarıldı. Bu şahıslar çalışma yılını ve prim gün sayısını doldursalar da emeklilikte yaşa takıldılar.
1.5 MİLYON EMEKLİ OLACAK
İşte, yeni düzenleme bu şahısları kapsayacak. Daha açık bir anlatımla, birinci sigortalı olduğu tarih eylül 1999’dan evvel olup da çalışma yılını ve prim gün sayısını dolduranlar; yeni düzenlemeden yararlanarak, emekliliğe hak kazanacak. Birinci etapta da 1.5 milyon kişinin düzenlemeden yararlanıp, emekli olması bekleniyor. Bakan Bilgin’in açıklamasına nazaran de düzenleme aralık ayında Meclis’e gelecek ve yasalaştıktan sonra da 2023’ün ocak ayından itibaren uygulanmaya başlanacak. EYT’liler, gelecek yılın başından itibaren emekli olabilecek.
BORÇLANMA YAPILACAK MI?
Peki, prim gün sayısı kâfi olmayanlar, askerlik ya da doğum borçlanması yaparak EYT düzenlemesinden yararlanabilecek mi? Düzenlemede, borçlanma hakkı tanınıp tanınmayacağı net değil. Prim gün sayısı, çalışma yılı koşullarını yerine getirip de yalnızca yaşa takılanlara yönelik bir düzenleme olacağı için borçlanma hakkı tanınmayabilir. Fakat bu üzere şahıslara bir teklifte bulunayım. EYT düzenlemesi çıkmadan evvel askerlik ya da doğum borçlanması yapabilirsiniz. Düzenleme çıktıktan sonra şayet borçlanma hakkı tanınmazsa borçlanma bedelini Toplumsal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) iade alabilirsiniz. Şahısların bu hakkı var. Burada kritik nokta; emekli aylığı bağlanmadan evvel iade alınabilecek olması. Emekli aylığı bağlanmadan evvel askerlik, doğum ve yurtdışı borçlanması yapanlar, borçlanma bedelinin iadesini talep edebilir ve ödedikleri parayı geri alabilirler.
EYT’LİLER ÇALIŞAMAYACAK MI?
Gelelim, EYT konusunda bir diğer merak edilen bahse. EYT düzenlemesi çıktıktan sonra çalışanın emekliliğe zorlanıp zorlanamayacağı sorusuna. Malum, günün kaidelerine nazaran, birçok EYT’li, düzenlemeden yararlanıp, emekli olduktan sonra da çalışmaya devam etmek istiyor. Düzenlemede, ‘emekli olunur, çalışamaz’ biçiminde bir husus yer alabilir mi? Açıkçası çok ihtimal vermiyorum. Zira iş kanunu gereği, emeklilik nedeniyle iş mukavelesini sonlandırma hakkı çalışana ilişkin bir haktır. Patron, çalışanı zorla emekli edemez. Fakat, patron, işyeri kurallarını belirlemiş ve emekliliği gelenlerin işe devam etmemesi üzere bir kuralı da kural koşmuşsa, o vakit çalışan emekli edilebilir.
İŞVERENLERE KIYMETLİ UYARI
Başta da belirttim, EYT’nin konuşulmayan tarafı, patronlara mümkün tesiri. Bence, şimdiden, patronların bu mevzuyu konuşması ve 2023 planlarına alması gerekiyor. Düzenleme aralık ayında Meclis gündemine gelecek ve yasa çıktıktan sonra, 2023’ün ocak ayından itibaren de uygulamaya girecek. Bu da şu manaya geliyor; 2023’ün başından itibaren sayıları milyonu bulacak çalışan, EYT’den yararlanıp, emekliliğini isteyecek. Çalışan, şayet birebir işyerinde çalışmaya devam etmeyecekse, emeklilik hakkından ötürü patrondan kıdem tazminatını alıp, emekli olacaktır. Kimi çalışan ise EYT’den yararlanarak, emekliliğini isteyecek, tazminatını alarak işten ayrılacak, sonrasında tekrar iş arayacaktır. Yani, çabucak hemen birçok senaryoda, patronlar, 2023’ün başından itibaren önemli kıdem tazminatları ödemekle karşı karşıya kalacaktır. Şu bir gerçek ki, bugün işletmelerin neredeyse tamamına yakını çalışanların kıdem tazminatı karşılığını ayırmıyor, ‘zamanı geldiğinde düşünürüz’ diyor. İşte o vakit geldi. Diyeceğim o ki, EYT düzenlemesi, patronlarda önemli tazminat yükü doğuracak, tahminen de birçok işletme bu yükümlülüğü karşılayamayacak duruma düşecektir. O yüzden, patronların şimdiden 2023’ün başındaki EYT düzenlemesine kendini hazırlamaları, konumlarını almaları gerekiyor.”