Vücudun diz bölgesinde yırtılmış bir bağ yahut yırtılmış kıkırdak üzere bir yaralanmanın sonucu oluşabilen diz ağrısına ayrıyeten, artrit, gut ve enfeksiyonlar üzere tıbbi durumlar da neden olabilir. Daha hafif diz ağrısı tipleri bireyin kendisine dikkatli bakmasıyla resen düzelebilir. Tıpkı vakitte fizik tedavi ile dizlik kullanımı da diz ağrısını hafifletmeye yardımcı olabilir. Bununla birlikte, birtakım olaylarda diz için cerrahi tamirat ve müdahale gerekli olabilir. Diz ağrısı nedir? Diz ağrısı neden olur? Diz ağrısına ne uygun gelir? Diz ağrısı tedavisi nasıl yapılır?
DİZ AĞRISI NEDİR?
Karmaşık bir yapıya sahip olan diz ekleminde ağrıya neden olabilecek pek çok sorun ortaya çıkabilir. Diz ağrılarının en yaygın nedeni osteoartrittir ve yaşlı bireylerde epeyce sık olarak görülür. Buna ek olarak romatizmal hastalıklar, enfeksiyonlar, kıkırdak sorunları, diz bağları ve menisküslere ait sıkıntılar üzere pek çok farklı nedenle de diz ağrıları oluşabilir.
Yürürken, merdiven çıkarken, idman sırasında ve bazen dinlenme halindeyken dahi hissedilebilen diz ağrıları son günlerde başlamış ise yapılan zıt hareketler yahut diz ekleminde incinmeye neden olabilecek aktiviteler nedeniyle gelişmiş olabilir. Ama ağrılar uzun müddettir devam ediyorsa, vakit zaman azalıp vakit zaman şiddetleniyorsa bir eklem hastalığını işaret etme mümkünlüğü yüksektir. Bu nedenle bir haftadan uzun süren yahut şişlik, kızarıklık üzere problemlerle birlikte görülen diz ağrıları önemsenmeli ve kesinlikle tabibe başvurulmalıdır.
Dinlenme halinde sızlama biçiminde hissedilen yahut merdiven inip çıkma, oturup kalkma, adım atma, eğilme üzere aksiyonlar sırasında ağrı, takılma hissi üzere sıkıntıların yaşanması, genel olarak diz ağrısı olarak tanımlanabilir. Ağrının ne biçimde ve hangi şiddette hissedildiği ağrıya neden olan sıhhat meselesine nazaran değişkenlik gösterir. Ağrı ve hassasiyete ek olarak dizlerde şişme ve kızarıklık da gözlenebilir, bu durum tek bir dizde görülebileceği üzere her iki dizi birden etkileyebilir.
Her yaştan bireyi etkileyebilen diz ağrılarında en yaygın neden kireçlenme (osteoartrit) iken gut hastalığı, enfeksiyonlar ve diz ekleminin yapısına ait sıkıntılar üzere birçok farklı etken de rol oynayabilir. Diz eklemine ait problemler yahut dizde ağrı oluşumuna neden olan hastalıklar, tedavi edilmedikçe kötüleşerek hareketi kısıtlayacak boyutta önemli sıkıntılara yol açabilir. Bu nedenle bilhassa de kronikleşen diz ağrıları yaşayan bireyler, sıhhat kuruluşlarına başvurarak ağrılarının nedenini öğrenmelidir.
Diz ağrısına neden olabilecek kimi durumlar şu formda özetlenebilir:
* Kireçlenme (Osteoartrit): Bilhassa ileri yaşlarda artan diz ağrısı nedenlerinden biri diz kireçlenmesidir. İleri yaş kümesinde görülme sıklığı daha fazla olan ve diz ağrılarının en bariz sebebi olan diz kireçlenmesi, dizdeki kıkırdak doku ve eklem bölgesinin çeşitli nedenlerle hasar görerek zayıflaması ile meydana gelir. Vakitle diz eklemini oluşturan kemik uçları birbirine sürtünmeye başlar ve kemik yüzeyleri hasar görür. Tedavide gecikilmesi hasarın ilerlemesine ve belirtilerin artmasına neden olabilir. Ekseriyetle ağrı yavaş yavaş başlar ve kıkırdak hasarı büyüdükçe artarak devam eder. Bazen ani ağrı atakları da oluşabilir. Çoklukla uzun mühlet hareketsizlikten sonra dizde ağrı ve şişlik şikayetleri artar. Dizdeki ağrı genelde eklemde güçsüzlük ve içten gelen bir sızı biçiminde tanımlanır. Yürümek, çömelmek ve merdiven çıkmak üzere hareketler, ağrının daha da şiddetlenmesine neden olur. İlaç tedavisi, antrenman, fizik tedavi, enjeksiyon uygulamaları üzere tedavilere karşılık vermeyen diz eklemi kireçlenmesinin tedavisinde protez ameliyatı gerekli hale gelir. Diz ekleminin aşikâr bir bölgesinde kireçlenme varsa, kısmi diz protezi ameliyatı, eklemin yaygın bir kısmında kireçlenme varsa tam diz protezi ameliyatı uygulanır.
* Eklem İltihaplanması (Romatoid artrit): Diz ağrısı nedenlerinden bir başkası ise eklem içindeki zarda yahut başka iç organlarda iltihaba yol açabilen eklem iltihaplanmasıdır. İltihaplı romatizmal hastalığın meydana getirdiği ağrılar günlük rutin hareketlerin yapılmasına pürüz olabilir. Ağrıya ek olarak diz kapağında şişlik, kızarıklık ve sıcaklık gelişebilir. Bu hastalığın değerli bir belirtisi; eklemlerde ağrı, şişlik, ekseriyetle 30 dakikadan uzun süren sabah tutukluğudur.
* Bursit: Bursa, hareketli yapılar (kemik, kas, tendon yahut deri) ortasında bir yastık misyonu gören, küçük kese biçimindeki dokudur. Bursa kesesi iltihaplandığında, dinlenme halindeyken bile ağrıya neden olur. Bursit belirtileri; bursitin olduğu bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik, hassasiyet ve ısı artışıdır. Yaygın olarak omuzlar, dirsekler ve kalça kemiklerinde meydana gelse de dizleri de tesirler. Ekseriyetle iltihaplanmanın oluşması uzun sürer. Fakat kimi durumlarda ani iltihaplanma ve belirtiler oluşabilir.
* Gut hastalığı: Eklemlerde ağrı, şişlik, hassasiyet ve sıcaklığa neden olan bir iltihaplanma olarak bilinen gut hastalığı, kan sirkülasyonundaki çok ürik asitin neden olduğu bir artrit biçimidir. Gut belirtileri eklemlerde ürik asit kristallerinin oluşumuna bağlıdır. Ekseriyetle ayak başparmağının ekleminde ağrı meydana gelir. Gut hastalığının atakları bir anda meydana gelebilir. Bu hastalık hastayı, gece ayak başparmağında hissettiği bir yanma hissiyle uyandırabilir.
* Tendinit: Tendonit olarak da bilinen tendinit, bir tendonun iltihabıdır. Bu durum eklem etrafında önemli bir ağrıya ve hassasiyete sebep olur. Çoklukla dizin ön kısmında hissedilen ağrılar yokuşta yürüme, merdiven çıkma ve tırmanma üzere hareketler sırasında daha da şiddetlenebilir.
* Osgood-Schlatter Hastalığı: Kaval kemiğini diz kapağına bağlayan pateller tendonda (diz kapağı tendonu) iltihap meydana gelmesiyle oluşur. Bu hastalığın belirtilerinde, dizin çabucak altında şişlik, hassasiyet ve hareketle artan, dinlenmeyle azalan bir ağrı görülür. Osgood-Schlatter hastalığı gençlerde rastlanan en sık diz ağrısı nedenlerinden biridir ve daha çok süratli büyüme devrindeki erkek çocuklarında görülür.
* Diz Kapağı (Patella) Çıkıkları: Genellikle kaza yahut travmalar sonrasında oluşan diz kapağı çıkıkları, diz ağrılarına neden olan önemli durumlardan biridir. Travma sonrası dizde meydana gelen ani dönme hareketi sonrası şiddetli ağrı ile birlikte, dizin dışına hakikat kaydığı hissedilir. Eklem içi kanamaya bağlı dizde şişlik ve hareket kısıtlılığı oluşur.
* Çapraz Bağ Yaralanmaları: Diz ağrısı nedenlerinden bir başkası olan bağ yaralanmalarından en sık görüleni ön çapraz bağ kopmasıdır. Ön çapraz bağ yaralanmaları, ekseriyetle direkt bir darbe yahut koşarken istikamet yahut surattaki ani bir değişiklikten kaynaklanır. Art çapraz bağ yaralanmaları azdır ve çoklukla dize gelen bir çeşit yüksek güçlü kuvvetten kaynaklanır. Çapraz bağ yaralanmalarında bölgesel olarak dizde ve tüm bacakta şiddetli ağrı hissedilir.
* Kıkırdak Hasarları: Diz ekleminde yer alan ve kemikten daha yumuşak, hassas bir yapıya sahip olan kıkırdakların hasar görmesi hayli yaygın bir problemdir. Eklem kıkırdağı hasarlandığında eklem yüzeyi, düz ve kaygan olma özelliğini kaybeder ve sürtünmeye bağlı dizde ağrı ve şişlik meydana gelir. Ağrı dinlenerek azalabileceği üzere vakitle geçmeyebilir. Diz üzerine yük vermek ağrıyı daha da arttırır.
* Çok Kilo: Alınan her kilo, dizler üzerinde bir yük oluşturduğundan kilolu şahıslarda diz eklemlerinin ziyan görme mümkünlüğü daha fazladır. Çok kilolu şahıslarda, kilonun neden olduğu baskı ve zorlama ile birlikte, diz ağrıları da epeyce yaygın bir sorun haline gelir.
* Dizi Zorlama: En sık rastlanılan diz ağrısı nedenlerinden biri zorlamadır. Zorlama nedeniyle diz dokuları gerilir ve dizde süreksiz bir ağrı oluşur.
* Menisküs: Diz ekleminin içinde orta doku olan ve yastık misyonu gören menisküs yaş ilerledikçe yıpranır ve bu yıpranma da diz ağrılarına neden olabilir. Diz ekleminin ani bükülmesi, kilitlenmesi ve şişmesi nedeniyle oluşan menisküs yırtılmaları da diz ağrısının nedenlerinden biridir.
* Ön Diz Ağrısı Sendromu: Patellofemoral ağrı sendromu olarak da tanımlanan, diz kapağının etrafında oluşan ağrıya ön diz ağrısı sendromu ismi verilir. Merdiven çıkarken yahut uzun periyodik oturma sonrasındaki hareketlerde ağrı hissedilir ve dizler tabiatıyla bükülebilir.
* Sportmen yaralanmaları: Bilhassa temas sporları (futbol, basketbol, güreş gibi) esnasında sakatlanan atletlerde diz ağrıları görülme mümkünlüğü çok fazladır. Sportmenler dizlerine çok yüklendiklerinde kas ağrıları diz ağrılarına dönüşmektedir.
Burkulmalarda, düşme ve çarpmalarda, duruş bozukluklarında, antrenman öncesi ısınma hareketleri uygulanmadığında yahut kaslar yanlış formda gerildiğinde de diz ağrılarına neden olan travmalar ortaya çıkabilir. Bu durumlar tedavi edilmezse kötüleşir ve daha büyük kalıcı problemler meydana gelebilir. Bu nedenle diz ağrısı kesinlikle ciddiye alınmalı ve gerekli tedavi uygulanmalıdır.
DİZ AĞRISI TEDAVİSİ NEDİR?
Diz ağrısında tedavi metotları diz ağrısına tam olarak neyin sebep olduğuna bağlı olarak değişir. Bunlar ağızdan ilaçla tedavi, hareket tedavisi, araçla tedavi, enjeksiyon ile tedavi ve ameliyatla tedavi kümeleri altına sınıflanır.
Ağrıyı hafifletmek ve romatoid artrit yahut gut üzere altta yatan tıbbi nedenleri tedavi etmeye yardımcı olmak üzere çeşitli ilaçlar reçete edilebilir.
Dizlerin etrafındaki kasların güçlendirilmesi onu daha sağlam ve istikrarlı bir hale getirecektir. Hekiminiz ağrıya neden olan özel duruma nazaran fizik tedavi yahut gibisi güçlendirme idmanları önerebilir.
Bireyin fizikî olarak etkin olduğu ya da bir sportmen olduğu durumlarda, dizleri etkileyebilecek hareket modellerini düzeltmek ve spor yahut aktivite esnasında sırasında dize ziyan vermeyecek uygun teknikler oluşturmak için makul idmanlara gereksinim duyulabilir.
Kemerli dizlikler ve takviyeler diz kaymasını düzeltmeye yardımcı olabilir. Makul durumlarda, diz eklemini muhafazaya ve desteklemeye yardımcı olmak için farklı tipte dizlikler de kullanılabilir.
Bazı olaylarda, direkt ekleme ilaç enjekte edilmesi tabip tarafından önerilebilir. Bunlar ortasında artrit ağrısının artması ve alevlenmesi semptomlarını azaltmaya yardımcı olan kortikosteroid ilacı enjeksiyonu vardır. Bu birkaç ay müddetle ağrı azalması sağlayabilir. Lakin bu enjeksiyonlar her olayda yahut her durumda tesirli değildir.
Eklemleri doğal olarak yağlayan eklem sıvısına emsal sıvı olan hyaluronik asit, hareket kabiliyetini artırmak ve ağrıyı hafifletmek için dize enjekte edilebilir. Fakat bu tedavinin aktifliği hakkında yapılan çalışmalar birbiriyle çelişen sonuçlar vermiş olsa da birtakım hadiselerde altı aya kadar rahatlama görülmüştür.
Trombositten güçlü plazma ya da başka ismiyle plateletten güçlü plazma, yani kısaca PRP iltihabı azalttığı ve güzelleşmeyi desteklediği görülen farklı birçok faktörü içeren bir konsantrasyondur. Bu tip enjeksiyonlar, tendon yırtığı, burkulması yahut yaralanma nedeniyle gerçekleşen diz ağrılarında daha tesirlidir.
Diz ağrısına neden olan sorunun kaynağına nazaran ameliyat seçeneğine başvurulması gerekebilir.
Buna nazaran yaralanmaya bağlı olarak, tabibin fiber optik kamera ve dizin etrafındaki birkaç küçük kesiden sokulan uzun, dar aletler kullanarak eklem hasarını inceleyip ve onarabildiği artroskopik cerrahi uygulanabilir. Bu cerrahi tipinde bilhassa dizin kilitlenmesine neden oluyorsa diz ekleminden gevşemiş cisimleri çıkarmak, hasarlı kıkırdağı çıkarmak ya da onarmak, ve yırtık bağları tekrar yapılandırmak mümkündür.
Kısmi diz protezi ameliyatında cerrah dizin yalnızca en hasarlı kısmını metal ve plastikten yapılmış kesimlerle değiştirir. Ameliyat çoklukla küçük kesiklerle yapılabilir, bu nedenle tüm dizi değiştirmek için ameliyat olduğunuzdan daha süratli düzgünleşme görülür.
Total diz protezi ya da tüm diz protezi çeşidinde ise cerrah hasarlı kemik ve kıkırdağı uyluk kemiğinden, kaval kemiğinden ve diz kapağından keserek ayırır ve metal alaşımları, yüksek kaliteli plastikler ve polimerlerden oluşan yapay bir eklemle değiştirir.
DİZ AĞRISI NASIL ÖNLENİR?
Diz ağrılarını önlemek her vakit mümkün olmasa bile, aşağıdaki teklifler diz ağrılarına neden olan yaralanmaları önlemeye yardımcı olabilir:
• Diz ağrılarını önlemek için yapabileceğiniz en uygun şeylerden biri, sağlıklı kilonuzu korumaktır. Fazladan bulunan her kilo eklemlerinize ek yük binmesine neden olur ve ağrı riskini artırır.
• Güçlenin ve diz ağrılarını önlemek için hareket edin. Zayıf kaslar diz hasarının önde gelen nedenlerinden biridir. Dizlerinizi destekleyecek antrenmanlar konusunda hekiminize danışın. Yapılan antrenmanların dizleri çok zorlamaması gerekir. Sıçramalı, zıplamalı sporlar diz sorunu olan bireyler için uygun olmayabilir.
• Spor öncesinde ve sonrasında kesinlikle germe ve esneme idmanları yapın. Kasları ısıtmadan ve esnetmeden yapılan antrenmanlar, ağrılı bir hasara neden olabilir.
• Şayet dizde besbelli bir kireçlenme varsa ve yürürken diz ağrısına yol açıyorsa baston üzere yardımcı aygıtlar kullanmak dize binen baskıyı azaltabilir.
• Ağrısız devirlerde yürüyüş yapmayı ihmal etmeyin.
