Haber, bu yıl Nobel Edebiyat Ödülü’nün kazanan Annie Ernaux’nun “Seneler” kitabını, 12 yıl sonra ikinci kere okurken geldi.
“Bugün Billur Kalkavan öldü…”
Bu kadar kolay bir cümle.
Albert Camus’nun hayatımı derinden etkileyen kitabı “Yabancı” da işte tam bunun kadar kısa, katı ve ruhsuz bir cümleyle başlıyordu.
“Dün annem öldü…”
Camus üç sözlük bu cümle ile jenerasyonlar uzunluğu bir çok insanın küçük şahsi tarihini de tarihini yazdı.
Bir de şu haber:
“Dün 41 madencimiz öldü…”
O da bu kadar kolay bir cümle…
“İşçi” dersek ihmal ve sorumluluklar bize kalacak diye “Şehit” dedik, ilahi bir kefene sarıp, dezenformasyon hormonlu tarihe gömdük.
Sonra “Seneler” kitabı gözümde daha da büyüdü…Bir sefer daha bitirdim ve kararımı verdim.
Bana nazaran Thomas Mann, Albert Camus ve Octavio Paz’dan sonraki en değerli Nobel’di…
KİMDİ BİLLUR KALKAVAN
ÖLDÜ DENİNCE NE HATIRLADIK
Billur Kalkavan 58 yaşındaydı.
Dün toplumsal medyada yarattığı dalgalanmayı farkettiniz mi…
Peki kimdi Billur Kalkavan…
Çoğumuz için bir “Magazin figürü…”
Anladık ki, o kadar kolay değil.
“Embedded” bir kişilik. Yakın tarihimizde bir çok anıya iliştirilmiş bir şeyler var.
Ölümü bize o şeyleri hatırlattı…
RUSYA TARİHİNİ PUTİN Mİ
YAZAR KAMÇATKA YENGECİ Mİ
İşte o nedenle sordum, “Dezenformasyonsuz tarihimizi kim yazıyor” diye.
Mesela Rusya’nın tarihini…
Şu an elindeki nükleer silahı bütün dünyanın hızına sallayan Putin mi…
Yoksa Tolstoy yahut Dostoyevski mi; Kalinka müziği yahut lüks restoranlarda karşımıza çıkan Kamçatka yengeci mi?
Ya İngilizlerinkini?
Sekizinci Henry mi yazdı, yoksa Shakespeare mi…
Churchill mli yoksa Rolls- Royce yahut Beatles, Rolling Stones mu…
Fransa’ya ne dersiniz…
Onaltıncı Louis mi, Robespierre, Sartre mı…
Yoksa Normandiya Camembert Peyniri mi…
BİR MAYMUN OKUR GÖZÜYLE
BU YILKİ NOBEL ÖDÜLÜ
Şimdi bu pazar sabahı size “Durun biraz, şunu yine düşünelim” diyeceğim..
Sakın, tarihi isimleri kendilerinden büyük beşerler değil de, hayatımıza giren küçük “Şeyler” yazıyor olmasın…
Diyecek olan ben değilim.
Bu yıl Nobel Edebiyat mükafatını kazanan Annie Ernaux söylüyor.
Özellikle de onun, Can Yayınevi tarafından Türkçede de yayınlanan “Seneler” (Annees) isimli kitabı
Ben “Maymun bir okurum…”
Aynı anda bir kaç kitabı okumaya çalışırım.
Hiç elbet her maymun okur üzere, birtakım kitaplara haksızlık edebilirim.
Ama şunu rahatlıkla söyleyebilirim.
Hayatım boyunca hakkını tam vererek okuduğum kitaplardan biri Annie Ernaux’nun “Seneler” romanıdır.
O nedenle şunu da ikinci kez rahatlıkla söyleyebilirim.
Benim için Ernaux; Albert Camus, Thomas Mann ve Octavio Paz’dan sonra Nobel’in en fazla haketmiş müelliftir.
Yine de kimseye haksızlık etmeyeyim.
Benim için böyle…
BİR POP SOSYOLOG BU KOLAY
PARAGRAFLARDA NE BULUR
“Seneler” kitabını çok sevmemin özel nedenleri var.
Bir sosyolog, bilhassa de Fehmi Koru’nun deyişiyle bir “pop sosyolog” olarak bana en yakın ve sempatik gelen bir kitap.
“Seneler” bildiğimiz bütün edebi yazma biçimlerine meydan okuyor.
Adı roman lakin roman denilebilir mi pek emin değilim.
Çünkü alta alta yazılmış ve birbirinin takibi olmayan paragraflardan oluşan bir yazma biçimine sahip.
NE MAZLUMU, NE ZALİMİ, NE AŞK
ACISI ÇEKEN KAHRAMANI VAR
Romanın düzgün kahramanı yok.
Aşk acısı çeken kahramanı da yok.
Kötü karakteri de yok.
Yani bir kahramanı yok.
Sadece akıp giden bir vakit var.
Tıpkı Proust’un “Kayıp Vaktin eşinde” romanı üzere, akıp giden bir vakit.
Ve bu vakti bize bir kahraman, bir mazlum yahut bir zalim değil, birbiri ardına akan isimler, yerler, yerler, olaylar, eşyalar, yani “Şeyler” anlatıyor.
Fransızların deyişi ile “Les Choses de la Vie…”
Hayatın şeyleri.
TAŞRALI BİR ÖĞRETMEN
HANGİ TARİHİ YAZABİLİR
Taşrada doğmuş, büyümüş, yaşamış bir bayan, tarih diye bize ne anlatabilir ki…
Hele hele bir Türk’e…
Hayır…Anlatır…
İşte edebiyatta ve sosyolojide, “milli ve yerli” sözlerinin manasını büsbütün yitirdiği yerdir burası…
Ben Fransızca biliyorum, 6 yıl Paris’te yaşadım.
Ama inanın “Seneler’i” hiç bunları bilmeden yaşamadan okusaydım da en az bu kadar anlardım.
Kitabın ne girişi var ne bitişi…
İPANA DİŞ MACUNLARININ
YAZDIĞI KOLLEKTİF TARİH
Seneler İkinci Dünya Savaşı’nın bitişiyle başlıyor ve 2000’lere kadar geliyor.
Bir yanıyla otobiyografi…
Ama öznesi olmayan bir biyografi…
Şahsiyetsiz…
Maktulü yok, meçhul faili de yok.
Herşey apaçık. Kenarında oturduğumuz ırmağın şurasından burasından geçen şeyler…
“Önümüzden yahut uzağımızdan gelip geçen ve zihniyetimizin kaydettiği her şey tarihtir” diyor.
BU NOBEL TARİHİNDE
İZMİR’DEN DE BİRİ VAR
İçinde Fransızların İpana diş macunu sayılabilecek objeler var.
Renault 4’ün Deux Chevaux otomobiller, Brigitte Bardot var.
Aama tıpkı vakitte, mesela ben de varım.
Bir sayfasında “İzmirli Dario Moreno’nun Mambo İtaliano” müziği olarak geziniyorum.
Kayıp vaktin peşinde koşarken Beatles’a da, Pink Floyd ve Sex Pistols’a da rastlıyorsunuz,.
Sonra bir sayfa geliyor ve karşınıza o dedikodu çıkıyor:
”Isabelle Adjani AIDS mi oldu…”
Victor Hugo ile devrin komedyeni Coluche’ün isimlerinin yan yana yazıldığı, hiyerarşisiz bir tarih bu..
Ciddiyet ehliyetini verme yetkisini yalnızca kendinde gören bası beşerler için, bu türlü bir “Aynı haneye yazılmak” kabul edilebilir bir şey değil olağan ki…
Annie Ernaux’nun tarihi ise Erdoğan’la Billur Kalkavan’ı birebir hizaya getiriyor.
BİR EMANUEL KOLTUK ERKEK
HAFIZAMIZA HANİ TARİHİ YAZMIŞTIR
Oralarda gezindikçe de şunu görüyorum.
Aslında bu yalnızca Annie Ernaux’nun tarihi değil.
Hepimizin ortak tarihi…
Bir sayfada bir Emanuel koltuk sözü geçiyor..
Yetmişlerin erkek hafızasına, Churchill’den, Erdoğan’dan, Putin’den, Sekizinci Henry’den., Fatih Sultan Mehmet’ten daha yakın bir tarih değil mi…
Yani tarihimizi onlar da yazıyor.
DENİZLİ PAŞABAHÇE’DE
GÖRDÜĞÜM LİMON SIKACAĞI
İsterseniz siz de deneyin.
Yazın kendi “Seneler” romanınızı.
Google sayesinde artık daha da kolay.
Benim “Seneler” romanım, bundan 7 yıl kadar evvel Denizli’de Paşabahçe Cam Fabrikasının arşiv müzesini gezerken yazılmaya başlandı.
Orada bir limon sıkacağı gördüm. Hani şu kalın camdan, ortasında yarım kesilmiş limonu karşıtından koyup sıktığımız, herz meskende bulunan kolay eşya…
Gördüğüm an çocukluğumun bir kısmı bütün halkalarıyla geldi gözümün önüne. Formika masalar, plastik masa örtüleri…
İnce aşikâr bir çay bardağı…
POST METOO DEVRİN
İLK NOBELÖDÜLÜ
Annie Ernaux bana nazaran Post MeToo periyodunun birinci Nobeli.
Onun çok gençken çocuk aldırmak için çektiği acıları anlatan kitabı, Camus’nun Fransa’da idam cezasının kaldırılması için yazdığı metin kadar tesiri olduğuna inanıyorum.
Nitekim Nobel’i aldığı gün yaptığı birinci açıklama şu oldu:
“Hayatımın son anına kadar bir bayanın anne olma yahut anne olmama hakkını savunacağım…”
Bu Nobel, bütün dünyada popülist iktidarların çocuk aldırma ve LGBT’ye karşı açtıkları savaşa güçlü bir itiraz oldu.
Diyorum ya, dezenformasyonsuz bir tarih bu.
HOŞA GİTMEMEYİ GÖZE ALAN
MAHALLESİZ HAYMATLOSLAR
“Seneler”, “Aşklarımı yazıyorum; Yazdıklarımı yaşıyorum” diyebilen muharrirlerin kaleminden çıkmış bir “Hepimiz tarihi…”
Emin olun Hitler’lerin, Putin’lerin, şunun bunun yazdığı tarihten çok daha gerçek, çok daha hakiki…
Cesur bir tarihçi bu…Hayatı boyunca solcu olmuş.
Ama sol mahalleden ikamet raporu almayı rededen bir dimağ bu.
Alice Ferney bu haftaki “L’OBS” mecmuasında onun için şunu söylüyor:
“Mahallesinin yahut oburunun güzeline gitmek için yazmadı. Güzellerine gitmemeyi göze alacak bir yüreği var…”
Yani, ‘Mahallesiz haymatlos’ bir müellif aldı bu yıl Nobel’i…
SİYASETİN PİNOKYO BURNUNU
SOKAMADIĞI HALLEY TARİHİ
Bize diyor ki;
1945’le 2000 ortasında kaybettiğimiz her şey hepimizin tarihidir.
Dokunduğumuz, ellediğimiz, yanımızdan, uzağımızdan geçen, bütün Halley yıldızlarının kıssası yani.
Siyasetin burnunu sokamadığı objelerin, şeylerin, insanların yazdığı bir kitap.
Devletin, müfredat programlarının burnunu sokmadığı, sokamadığı Dezenformasyonsuz bir samimi bir küçük şeyler tarihi.…
Ve görüyoruz ki; Bu türlü bir tarihi lakin Annie Ernaux üzere mahallesiz haymatloslar yazabilir.
Emin olun, her gece burnunu televizyonlardan odalarımıza sokup yalnızca kendi mahallesinin güzeline gitmek için konuşan başlar bu seçimden sonra hüsrana uğrayacak.
Yepyeni Türkiye’nin gerçek tarihinini, her mahalleninin, güzele gitmemeyi, mahallesinin basmakalıp klişelerine, kendi mahallesinin dezenformasyonuna karşı sesini yükseltmeyi göze alacak haymatlos çocukları yazacak.
***
(*) ANNIE ERNAUX: “Seneler”, Çev. Siren İdensanlarmen, Can Yayınları
Ertuğrul Özkök