Birgün müellifi Ümit Alan, seçimler yaklaşırken toplumsal medyada yaşanacak bilgi kirliliğine dikkat çektiği yazısında, dezenformasyona karşı “aşılanma” önerdi. Toplumsal medyanın seçimlerde yanlış bilgi yaymak için şuurlu ve yaygın olarak kullanılacağına dikkat çeken Alan, “Hepimiz kandırılabilir varlıklarız. Zira bu teknolojinin getirdiği müfredatla eğitilmedik” diye yazdı. Alan, bu nedenle kurumlara, medyaya ve siyasi partilere yanlış bilgiye karşı “aşılama taktikleri” önerdi.
Ümit Alan’ın “Seçimler yaklaşıyor, yanlış bilgiye karşı aşınız var mı?” başlıklı yazısı şöyle:
“Hakikatle başlayalım: Ne kadar eğitimli olursak olalım, şayet toplumsal medya ekosisteminde yaşıyorsak kandırılabilir varlıklarız. Tek fark şu ki hepimizin farklı kandırılma eşikleri olabilir; kimimiz çok kolay, kimimiz çok sıkıntı kandırılabiliriz. Zira bu teknolojinin gerektirdiği müfredatla eğitilmedik. En eski yaygın toplumsal medya platformu 18 yaşında, haydi öncülleriyle 20 yaşında diyelim. Pek çoğumuzun toplumsal medyayla tanışıp burada geçirdiği mühlet ise daha kısa. El yordamıyla ilerliyor, her geçen gün biraz daha gelişiyoruz. Haziran ayında bu köşede yazdığım bir yazıda gerçek toplumsal medya kullanımı için üç temel stratejiden bahsetmiştim. Bunlar; dinlemek, nerede olduğunu bilmek ve beklemekti. Zira algoritmalar gerçek bir dinlemeyi engelliyordu, internetin bir haritası olmadığı için nerede olduğumuzu unutuyorduk ve toplumsal medyanın suratını gerçek hayatın süratiyle karıştırdığımız için bekleyip yanlışsız karar vermeyi ihmal ediyorduk. Bence üçlü bizim temel davranış setimiz olmalı. Bu yazıda bu üçlünün üzerine bir unsur daha eklemek istiyorum o da hazırlıklı olmak. Yani tıpkı virüslere karşı aşılandığımız üzere yanlış bilgiye karşı da aşılanmamız gerekiyor.
AŞILANMA NEDEN KIYMETLİ?
Dezenformasyonla gayrette pek çok usul var. Bunların en değerlileri elbette doğrulama işi ve bu işi yapan platformlar. Lakin doğrulama platformlarının şöyle bir açmazı var: Bir doğrulama platformuna bakmak için muhakkak bir eşiği aşmış olmak gerekiyor. O eşik de şüphelenme eşiği. Haliyle, şüphelenmek için de yanlış bilgiye hazırlıklı olmak koşul. Hazırlıklı değilseniz esasen bir doğrulama muhtaçlığı duymuyorsanız ve o noktada doğrulama platformları devreye giremiyor. Doğrulama işiyle ilgili ikinci problemse, insanların kuvvetli inançları karşısında (ideolojik, dini, duygusal) hakikatin geri tepme tesiri yaratma riski. Yani bir insan, savı ve inandığı şey evrakıyla yalanlandıktan sonra bile ikna olmayabilir. Bırakın ikna olmayı, yalanlanan inancına daha kuvvetli inanmaya başlayabilir. Bunun pek çok örneği var ve aslen Brendan Nyhan ve Jason Reifler isimli araştırmacıların çalışmalarıyla ortaya koyulmuştu. Öyleyse doğrulamanın ehemmiyetini yadsımamakla birlikte, bu riskleri yok etmek için yeni enstrümanlara muhtaçlık var. Kuşkusuz bunun yolu eğitimden geçiyor ve ‘yanlış bilgiye karşı aşılama’ dediğimiz şey de bir biçim eğitim. İnsanların duygusal olarak inanmaya meyilli olduğu haberleri doğrulayıp onları karşımıza almak yerine, farklı hususlarda hazırlanmış palavra haberlerle yüzleştirmeye dayanıyor. Örneğin mülteci ya da göçmenlerle ilgili önyargıları olan birine, palavra olduğu kanıtlanmış mülteci haberlerini doğrulayarak yol almak mümkün olmayabilir ancak farklı bir mevzuda birebir tekniklerle hazırlanmış palavra haberlerle yüzleştirmek, ilerisi için bir fark yaratabilir.
Aşılama teorisi zati bir müddettir bilinen ve konuşulan bir yaklaşım. Lakin yeni araştırmalar da bu teoriyle ilgili yeni bulgular içeriyor. Google’ın topluma yönelik tehditleri araştırmak ve bunlara karşı tahliller bulmakla ilgili ünitesi Jigsaw araştırmacıları 24 Ağustos 2022’de, bu husus hakkında en büyük çalışma olan yeni bir araştırma yayınladı. Bu araştırma, kullanıcıları yanlış bilgiye karşı aşılamayı amaçlayan beş kısa görüntü hazırlanmasıyla başlamış. Bu görüntüler, hâlihazırda Google bünyesinde olan Youtube’ta beş milyon şahsa gösterilmiş ve bir milyon izlenmeye ulaşılmış. Bu görüntüleri izleyenlerden oluşan bir kümeye ve izlemeyen denetim kümesine, manipülasyon tekniklerini pahalandıran tıpkı soru yöneltildiğinde, görüntüleri evvelden izleyip aşılananların yüzde 5-10 daha düzgün durumda olduğu görülmüş. Görüntülerin YouTube üzere çok dikkat dağıtıcı bir ortamda izlenmiş olması, soruların yeniden orada yöneltilmesi açısından da düşünüldüğünde bulguların ehemmiyeti büyük. Bu aşılama işinin daha uygun bir ortamda yapıldığında çok daha güzel sonuçlar verebileceğini düşünüyorum.
HIZLI AŞILAMA İÇİN NE YAPILABİLİR?
Türkiye değerli bir seçime hazırlanıyor. Manipülasyon, dezenformasyon ve mezenformasyonun cirit atacağı günler bizi bekliyor. Hükümet dezenformasyonla yasalar aracılığıyla çaba edeceğini düşünüyor fakat bunun tam teşekküllü bir sansür sopasına döneceğini iddia etmek sıkıntı değil. Lakin bu türlü söylemek de dezenformasyonu yok etmiyor. Zira biliyoruz ki dezenformasyon var ve daima olacak. Buna karşılık, tam teşekküllü bir dijital medya okuryazarlığı eğitimini bu kadar kısa müddette vermek ya da eğitim sistemine entegre etmek de mümkün değil. Kaldı ki oy kullanacakların büyük bir kısmı de yaş prestijiyle eğitim sisteminin dışında. Öyleyse siyasi partilere, sivil toplum örgütlerine, belediyelere, hatta medya kuruluşlarına; her yaş ve eğitim seviyesine uygun olarak YouTube araştırmasındaki üzere görüntüler hazırlamak, hazırlanmışlar varsa onların yayılmasına yardımcı olmak, bunları izletecek etkinlikler planlamak düşüyor. Reklama ayrılan bütçenin bir kısmını buna ayırmak akla yatkın bir iş olur. Zira dezenformasyon o denli tehlikeli bir silah ki, kimi ne vakit vuracağı asla muhakkak olmaz. İşimize gelen dezenformasyona göz yummak da hiç işimize gelmeyeceklere de verilecek bir örtülü takviyeden öteki bir manaya gelmez. Bu yanlış bilgi ve kaos ortamından, bu krizden lakin ‘hakikati’ öne çıkararak çıkılabilir. Bunun için de yapılacak en acil iş, toplumu yanlış bilgiye karşı aşılamaktır.” (HABER MERKEZİ)
(YAZININ TAMAMI)