Coco’yu izlediniz mi? Hani bildirisi “İnsan lakin unutulunca ölür,” olan o harika sinema. Bugün Twitter’da psikoloji profesörü Kadriye Esin Cantez’e ilişkin plaketlerin bit pazarına düşmesiyle ilgili bir tweet vardı. Tezgâhta yan yana duran plaketlerin sahibiyse geçtiğimiz aylarda ölmüştü.
Ben de bu Esin Cantez tweet’ini arkadaşlarımla paylaştım. Sanki onlar ne düşünüyorlardı? Birçok enteresan geri dönüş aldım. Kimi “ben ölünce beni yaksınlar” diyordu, kimi “evimi müzeye çevirmelerinin bir manası yok” kimi de “ölünce hiçbir şeyimle, gerimde bıraktıklarıma yük olmam” diyordu. Plaketlerin bit pazarına düşmesine benim üzere içerleyenler de olmuştu elbette.
Doğrusu tweeti görünce içim bir tuhaf oldu. Birebir paylaşımın altında eski bir genelkurmay liderine ilişkin madalyaların da bit pazarına düştüğüne dair bir içerik daha vardı. “Biz ölünce başarılarımız da ölür mü? Bizden geriye ne kalır? Bu husus, vefayla ne kadar ilgilidir?” üzere sorular kadar ömrün beyhudeliğini ve bunu bertaraf eden anıyı düşündüm.
Beyhude olan beyhudeliğin kendisidir diyeyim.
Baştan söyleyeyim. Ben binlerce yıl yaşamak isteyen biriyim. Buraları o kadar seviyorum ki şayet bir gün öleceksem -ki o denli görünüyor- hem olabildiğince geç olsun isterim hem de hatırlanayım, yad edileyim isterim. Düşündüm, ben ölünce benim eşyalarımı ne yapsınlar? Mesela meskenimi müze yapsınlar -küçük düşünemiyorum, pardon-. Haydi diyelim “o kadar da değil!” en makûs bir iki modül bir şeyimi saklasınlar. Onlar için itinayla hazırladığım kütüphanemi bölüşsün iki kardeş. Benim de madalyalarım, plaketlerim mi var? Hepsini saklayamadılar diyelim -dedim ben, küçük düşünemiyorum; madem var, çok olsun bari- vallahi ayakucuma gömsünler de yeniden de satıp savmasınlar.
Sartre, Bulantı’da şöyle der: “Bir ağaç ayaklarımın altında toprağı kara bir tırnakla kaşıyor. Kendimi bırakmak, unutmak, uyumak istiyorum lakin yapamıyorum bunu; boğuluyorum: Varoluş her tarafımdan, gözlerimden, burnumdan, ağzımdan içeri dalıyor.” İşte ben olsam, bunun devamını “Ve kısımları tomurcuklanıp pembe sarı çiçekler açıyor” diye getirirdim. Gerçekten birebir metinde şöyle devam ediyor Sartre, “Varoluş nedir diye sorsalardı, özlerini değişime uğratmadan, objelere eklenen boş bir biçimdir, derdim.” Mesela ben buna, boş bir biçim değil de “hoş bir biçim” derdim. Zira ben Sartre değilim, herkesi mutsuz edemem. (şaka latife, çok severim kendisini.)
Babaannemin hırkası, anneannemin radyosu
Bu kadarını sakladım, onlardan geriye. Anneannemin fotoğraf albümü annemde. Teyzemin harikulade komik kıssaları lisanımızda. Evet her canlı mevti tadacaktır pekala ya unutulmak? Hiç olmamış üzere geçip gitmek. Yo yo…
Son günlerde çok konuşuluyor. Aile dizimi, atalarla temas, cet köklerle kavuşma, aile travmaları vs. Onca yıl sonra, bir umut başvurduğumuz büyük büyük babamızın öyküsü kıymetli de duvardaki paşa dedemizin kılıcı neden beyhude?
Bizden sonrakilere konutlar, hanlar, yalılar vs. miras bırakabiliyoruz ve onlar bunları yakıp yok edip “zaten beyhude bir şey yaşamak, yalı da neymiş” demiyorlar ancak iki tane fotoğrafımızı saklayamıyorlar ya da üç tane plakete bakıp “amaaan ölümlü dünya” denilebiliyor o denli mi?
Bir bir susacağız
Beyhudelik, bir boşluk gereksinimi olsa gerek. Yaşadım, öldüm ve bir manası yok bunun.
“Bütün dünya olağan gözüküyor lakin bir gün, bir hafta, bir ay ya da bir yıl sonra çürüyüp yok olacak. Zira bir yarık var. Hiç durmadan, adım adım hacmini arttıran bir yarık; uçsuz bucaksız bir unutuş, tabansız bir uçurum, boşluğun istilası. Bir bir susacağız.” Evet, George Perec çok haklı. Bu boşluk istilasına teslim mi olunmalı? Yoksa unutulmadan çabucak evvel hatırlamaya, anıya bedel mi vermeli? Birinin yokluğundan oluşan fizikî boşluğu doldurmaya yetmez elbette hatırlamak fakat o boşluğun bir evre süper olduğunu hissedebilmek de az şey değil güya.
Beyhudelik İlkesi*
Eğer unutmak sahiden uygun olsaydı, bugünkü insanlık birikimimizin hiçbiri olmazdı. Sonsuz bir tekrar başlayış. Ve biliyoruz ki geçip gitmek değil olayımız, istemesek de illaki bir şey bırakacağız; hiç olmadı göz rengimizi, çene yapımızı, çarpık bacaklarımızı ve şeker hastalığımızı, kalp krizi riskimizi. Hatta kırılganlığımızı, sevincimizi, merakımızı… O denli yokmuşuz üzere yapamıyoruz. Olmuyor o denli. “Bilinçli uğraşla elde edilmiş, iradeli bir beyhudelik mi problemimiz?”**
Hayata karşı koyamayız. Hayatın kendi, varoluş, sürdürülebilirlik unsuruyla tasarlanmış üzeredir. Unutulamazlık, yok edilemezlik. Olağanüstü bir prensip. Bir defa geldin dünyaya, gelmemiş üzere yapamıyorsun. O kadar yapamıyorsun ki, yüzlerce yıl sonra bile bir kıssayla tekrar var oluyorsun. Ya bir mezatta satılan fotoğrafın geçiyor bir meraklının eline ya bir aile travmasının izleri sürülüyor ta sana kadar.
Birinin bir vakitler Gürcistan’da yaşamış çoban dedesi çıkıyorsun ya da 2000’li yıllarda Türkiye’de yaşamış editör büyük büyük annesi. Yaşamışlığın bir anda, denetimin dışında kullanıma açılıyor.
“Kuş ölür, sen uçmayı hatırla.”***
Hisli kelamlara hislenmek yetmez. Kelamı dinlemek de lazım.
Herkes ölür sen ömrü hatırla. Gülüşleri, sabahı sabah edişleri, yürek çarpıntılarını, en sevdiği şarkıyı hatırla. Fasulyeye kaç şeker koyduğunu, çamaşırları nasıl bembeyaz yaptığını… En makus, o kurabiyenin tanımını hatırla. Beyhude olan bizim hayatlarımız değil zira. Her birimiz 4 defada yaşıyoruz: Kendimiz için, bizden evvelkiler, bizden sonrakiler ve bizim zamanımızdakiler için. O denli hiç olmamış üzere yapamazsın.
Tam unutulacakken unutulmayan
Coco’ya geri dönelim. Esin Hanım’ın plaketlerinin atılması tahminen bir unutma teşebbüsüydü. Fakat artık biliyoruz, bunu hiç unutmayacağız. Ne vakit bir plaket görsek ya da ölen bir yakınımızın eşyalarının ne olacağını düşünsek aklımıza Esin Cantez gelecek. En azından bir müddet daha, kendisi kolay kolay unutulmayacak. Ne demiştik, hayatı zorla beyhudeleştiremezsiniz. Zira varoluş, her tarafımızdan, gözlerimizden, burnumuzdan, ağzımızdan içeri dalacak ve pembe sarı çiçekler açacak.
*Henry Miller, Oğlak Dönencesi
**Cioran, Var Olma Eğilimi
***Füruğ Ferruhzad