Bartın’ın Amasra ilçesinde Türkiye Taşkömürü Kurumu’nda meydana gelen patlamanın Maden-İş Sendikası tarafından grizu nedeniyle yaşandığı açıklandı. Grizu patlaması nedir, nasıl meydana gelir?
Madenlerdeki en tehlikeli durumların başında patlamalar gelmektedir.
Metan, etan, propan, bütan ile hidrojen, karbonmonoksit üzere bütün yanıcı gazları bünyesinde bulunduran hava, patlayıcı özellik gösterir. Bunların en değerlisi hidrokarbonlar ve bilhassa metan olup, metan ile havanın karışımı madencilikte “grizu” olarak isimlendirilir. Metanın tek başına yanması (metan patlaması) sırasında karbonmonoksit oluşmaz. Fakat metanın yanması kömür tozunun bulunduğu ortamda meydana gelirse, son basamakta kömür tozu patlaması olur ve bol ölçüde karbonmonoksit oluşur.
Kömür madenlerindeki kömür damarlarından metan gazı açığa çıkabilmektedir. Bu nedenle madenlerde metan gazı dedektörleri bulunmakta ve metan gazı düzeyi belirli bir bedelin altında tutulmaya çalışılmaktadır. Madenlerin havalandırılması, metan gazı yoğunluğunun makul bir düzeyin altında tutulması ve oksijen ölçüsünün makul bir düzeyin üzerinde tutulması açısından yaşamsal kıymet taşımaktadır. Madenlerde metan gazı birikmesini engellemek için kullanılan bir öbür formül metan drenajlarıdır. Metan drenajı, kömür ocaklarında damar ve katmanlardan ocak atmosferi içine nüfuz eden grizunun çalışma alanı dışına atılmasında kullanılan bir metottur.
NORMAL ŞARTLARDA PATLAMAYAN KÖMÜR TOZ HALİNE GELİNCE PATLAMAYA HAZIR HALE GELİR
Magnezyum, alüminyum, çinko, kalay, demir üzere metalik tozlar, kömür, piritli cevherler, organik tozlar ortam havasına belli bir konsantrasyon karışması durumunda hava patlayıcı hale gelir. Olağan şartlar altında katı bir kömür kesimi yanıcıdır. Lakin, ufalanarak ince toz haline getirildiğinde tutuşucu ve patlayıcı bir hal alır. Kömür tozu patlamaları üzerinde yapılan araştırmalar ve yaşanan olaylar aşağıdaki değerli bulguları ortaya çıkarmıştır. Kömür tozu küçük bir metan patlamasını büyük bir patlamaya dönüştürebilir. Ayrıyeten, yanan bir toz bulutunun alevi bir gaz birikintisine ulaştığında gazı patlatabilir. İnce ve kuru kömür tozlarının varlığı grizunun alt patlama hududunu daha aşağıya indirebilir. Patlama kömür tozunu da içeriyorsa değerli ölçüde karbonmonoksit gazı oluşabilmektedir. Toz patlamasının olabilmesi için havada askıya geçmiş bir toz bulutunun ateşleyici bir kaynakla temasa geçmesi gerekmektedir. Araştırmalar ocaklarda metan-hava karışımlarını patlatabilecek her türlü kaynağın bir toz bulutunu da patlatabileceğini göstermektedir. Fakat ocakların en tozlu yerlerinde bile askıdaki tozlar patlayıcı bir toz bulutu oluşturamazlar. Patlama için kıymetli olan tavan, taban ve yan duvarlarda birikmiş olan toz olup, bunun bir darbe tesiriyle gruplanarak havaya karışması gerekmektedir. Yani bir patlamanın olabilmesi için çökmüş tozu havalandıracak bir etken ile bulutu ateşleyecek etkenin bir ortaya gelmesi gerekmektedir. Bu açıdan kömür madenleri öteki madenler ortasında en çok kazanın yaşandığı ve bu kazaların sonucunda çok sayıda vefatla karşılaşılan bir alandır.
HAVALANDIRMA SİSTEMİNİN ÖNEMİ
Madenlerde yaşanan yangınlar, yangın sırasında çalışma alanından uzaklaşmanın zahmeti nedeniyle çalışanların hayatlarını tehdit eder. Yangın sonucu oluşan zehirli gazların maden içinde yayılması, yangının bulunduğu alana makul bir aralıkta olunsa bile çalışanları etkileyebilmektedir. Bu nedenle madenlerdeki havalandırma sistemlerinin çalışanlara her şartta pak hava ulaştırabilecek biçimde düzenlenmiş olması gerekmektedir.
Yer altı madenciliğinde kullanılan üretim formlarından biri oda topuk usulüdür. Temel olarak, cevherin üretimi sırasında, madenin üzerinde oluşan yükü dengelemek için bırakılan topuklar ve üretimin gerçekleşmiş olduğu odalardan oluşur. Oda topuk metodu genelde kömür, demir ve bakır madenlerinde tercih edilir. Usulde en kıymetli olan, topukların boyutlarıdır. Bırakılan topuklar çok küçük olursa, tavanın oluşturduğu yükü dengeleyemez ve maden çöker. Lakin topuklar çok büyük bırakılırsa, üretilmesi gereken cevher ocak içinde bırakılacağından, yapılacak üretimin ölçüsü azalır. Zayıf topuklardan birinin çökmesi durumunda etraf topuklara daha fazla yük düşeceğinden, çökme, domino üzere yayılabilir.