Rusya‘nın güneybatısındaki Saratov cezaevi hastanesi geçen yıl mahkumlara yapılan azapların tüyler ürpertici manzaralarının bir insan hakları kuruluşuna sızdırılması ve memleketler arası medyada haberlerinin yer almasıyla gündeme gelmişti. Aleksey Makarov, 2018 yılında darp kabahatinden aldığı 6 yıllık cezanın kalanını çekmek için Saratov cezaevine nakledilmeden evvel buranın makus şöhretini duymuştu. Diğer cezaevlerinden Saratov cezaevindeki hastaneye gönderilen mahkumlar, kendilerine kapalı kapılar gerisinde azap yapılabilmesi için düzmece tıbbi münasebetler uydurulduğunu söylüyordu. Rusya cezaevleri çabucak hemen hiçbir bağımsız kontrole tabi değil. Cezaevi hastaneleri ise karantina kuralları nedeniyle daha da kontrolden uzak.
“CEZAEVİNİN BİLGİSİ VE ONAYI VARDI”
Makarov, sahiden hastaydı. Tüberküloz teşhisi konmuştu ve durumu nedeniyle kendisine pek dokunulmamasını umuyordu. Ama orada tutulduğu müddet içerisinde iki sefer tecavüze uğradığını anlatıyor. Mağdurlar ve uzmanlar Makarov ve başka mahkumların maruz kaldığı taciz ve istismarın ebediyen cezaevi idaresinin bilgisi ve onayı dahilinde gerçekleştiğini, daha sonra mahkumlara şantaj ve tehdit materyali olarak kullanıldığını söylüyor.
“İŞKENCE İMGELERİ İNFİAL YARATTI”
Büyük gürültü yaratan sızdırılan azap imajları Rusya hükümetini skandalla ilgili adımlar atmaya zorladı. Bağımsız Rus medya projesi Proekt’e nazaran 2015 ile 2019 ortasında Rusya ve bağlı bölgelerindeki cezaevlerinin yüzde 90’ından azap şikayetleri gelmişti. Lakin çok yavaş hareket ediliyordu. BBC bu periyoda ilişkin binlerce mahkeme evrakını inceledi ve en ağır mahkum istismarı davalarında 41 cezaevi görevlisinin hatalı bulunduğunu tespit etti. Lakin bunların neredeyse yarısının cezaları ertelenmişti. BBC ayrıyeten Makarov dahil birçok eski mahkumla cezaevlerindeki tecrübelerini konuştu. Makarov birinci defa 2020 Şubat’ında azap gördüğünü anlatıyor.
“KONUŞMAMI ENGELLEMEK İÇİN TECAVÜZ ETTİLER”
Cezaevi idaresine karşı bir komplo içinde olduğunu itiraf etmesini istiyorlardı, fakat o da reddediyordu. Üç adamın cinsel şiddetine uğradığını anlatıyor: “10 dakika boyunca dövdüler, giysilerimi parçaladılar. Sonra iki saat daima fırça sopasıyla tecavüz ettiler. Bayıldığımda üzerime soğuk su döküyorlar ve yine masanın üzerine yatırıyorlardı.” İki ay sonra tıpkı şey tekrarlandı. Makarov saldırganlara 50 bin ruble (890 dolar) ödemeye zorlandı ve bu mevzuda konuşmasını engellemek için tecavüze uğradığını düşünüyor. Makarov, BBC’ye tecavüz sırasında manzara kaydı yapıldığını da anlattı. Mahkumlar bu çeşit aşağılayıcı manzaraların sızdırılmasının bir şantaj ögesi olarak kullanıldığını biliyor. Tecavüzcüler, diğer mahkumlardı fakat Makarov ve başka mahkumlar bu bireylerin cezaevi idaresinin talimatı ve onayıyla hareket ettiğinden hiç kuşku duymuyor. Azap sırasında çığlıklar duyulmasın diye çok gürültülü müzikler çalındığını söylüyorlar.
GÖRÜNTÜLER NASIL SIZDIRILDI?
“GARDİYANLAR KİRLİ İŞLERİNİ MAHKUMLARA YAPTIRIYOR”
Savelyev, gardiyanların bu çeşit işleri yaptırdığı şahısların, şiddet hataları işlemiş ağır mahkumlar olduğunu anlatıyor.
Cezaevinde uzun yıllar kalacakları için idareden kimi ödünler koparabilmek, daha rahat edebilmek için bu tıp şeyleri yapmak işlerine geliyor. İnsan hakları gönüllüsü Vladimir Oseçkin’in oluşturduğu Gulagu.net isimli sitede yayınlanan görüntülerde işkencecilerin izlediği usuller ve bunları yapmaya ne kadar alışkın oldukları görülüyor.
Oseçkin, “Birbirleriyle işaretle anlaşıyor, eşgüdümlü bir biçimde hareket ediyor, konuşmadan ne yapacaklarını biliyorlar zira çok denenmiş bir sistem içinde hareket ediyorlar. Bir klipte adamlardan biri azap yapılan kişinin, tecavüz edilebilmesi için bacaklarının açılması için işaret verdiği görülüyor” diye anlatıyor. Savelyev’in ispatları sızdırmasını takiben altı mahkum gözaltına alındı ancak her şeyi inkar ettiler. İki ay sonra Saratov cezaevi hastanesinin müdürü ve müdür yardımcısı da gözaltına alındı. İkisi de görüntülerdeki azaplarla ilgileri olmadığını söylediler.
MÜDÜRÜ DEĞİŞTİRDİLER
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin Rusya Cezaevleri Genel Müdürü’nü değiştirdi ve değişimi sağlamak için “sistemli önlemler” alınacağını söyledi. Geçen ay maddelerde yapılan değişiklikle güvenlik ve infaz yetkililerinin güçlerini berbata kullanarak azaba başvurmasına ağır cezalar getirildi.
Fakat insan hakları kümeleri azabın başka bir hata olarak ceza hukukunda yer almadığına dikkat çekiyorlar. Aslında Putin 2018 yılında, bu kere Moskova’nın kuzeyinde Yarovlav cezaevinde mahkumların toplu dövülmesine dair ispatlar sızdırıldığında da değişim vaad etmişti. Yaroslav cezaevinin 11 işçisi yargılanmış ve 2020 yılında mümkün olan en düşük cezalara çarptırılmışlar, iki en üst seviye yetkili de beraat etmişti.
EN AZ 350 MAHKUM AZAP GÖRDÜ
Fakat ülkede bugüne kadar yaşanan en büyük cezaevi azap skandalı Sibirya’nın Irkutsk bölgesinde ortaya çıktı. 2020 yılında Angarsk’taki 15 nolu cezeavinde mahkumların protesto hareketlerine karşılık yetkililer özel harekat grupları çağırdı. Yüzlerce mahkum iki başka gözaltı merkezine sevk edildi, burada gardiyanlar ve öbür mahkumların azabına maruz kaldılar. İnsan hakları gönüllüleri bu olayda en az 350 mahkuma azap yapıldığını varsayım ediyor. Azap gören mahkumlardan biri olan Denis Pokusaev, “Eziyet neredeyse üç ay kadar hafta sonları hariç her gün devam etti. Gülüyor, meyve yiyerek seyrediyorlardı. Birine ellerine ne geçirdilerse onla tecavüz ediyorlardı, gardiyanlar zevkle izliyordu” diyor.
YENİ DAVALARIN AÇILMASI BEKLENİYOR
BBC Rusça, cezaevleri yetkililerinden azap ve tecavüz savlarıyla ilgili görüş almak için başvurdu lakin cevap alamadı. Pokusaev bu olayda mağdur olduğu hukuken tescil edilen ve mahkemede söz vermeyi kabul eden 30 kadar mahkumdan biri. Soruşturmanın sonunda birçok dava açılması bekleniyor. Denis ve az sayıda öteki eski mahkum yakında iki cezaevi işçisi aleyhine tabir vermeye hazırlanıyorlar. Avukatlar, müşteki ve şahitlerden kapalı olarak görülecek davada dışarı bilgi vermemeleri konusunda taahhüt alınmış. Bu hukuksal süreçlerin, manalı bir ıslahatın yolunu açıp açmayacağı şimdi muhakkak değil.
Pokusaev hala olanların travmasını atlatamadığını anlatıyor. “Hemen her gün konutumuzun yakınındaki bir ormana gidiyorum. Orada avaz avaz haykırarak küfrediyorum. İçimdeki öfkeyi atabilmek için” diyor. Ama bir yandan da adaletin tesisi için uğraş etmeye kararlı. Şayet beşerler yüreğini toplayıp konuşursa bunun mümkün olabileceğini düşünüyor. “Şu anda Rusya’da beşerler çıkıp rastgele bir şey söylemeye korkuyor. Bu yüzden hiçbir ilerleme sağlanamıyor” diyor.
