Hazal Yalın
Bu haftanın basın seçkisinde yalnızca Türkiye haberlerine yer veriyoruz. Dört haberde üç başlık öne çıkıyor: Ankara ve Şam ortasında görüşme argümanı, İbrahim Kalın’ın CNN’de ve Erdoğan’ın Kırım Platformu’ndaki konuşmaları, Türkiye’de erken seçim beklentilerine bağlı olarak Türkiye-Rusya ortasındaki bağların muhtemel yeni bir iktidarda durumu.
‘Türk ordusu Suriye’den çıkarsa Suriye müzakerelere hazır’
… Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan 18 Ağustos’ta Suriyeli yetkililerle ilgilerini düzeltmek niyetini açıkladı. …
Daha sonra Erdoğan’ın Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’la Pekin’de buluşacağı söylentileri de çıktı, lakin bu haberler teyit edilmedi. …
Türkiye Dışişleri Bakanı M. Çavuşoğlu 23 Ağustos’ta Türkiye ile Suriye ortasında iki ülkenin bilinmeyen servisleri üzerinden diyalog tesis edildiğini açıkladı. Çavuşoğlu birebir yerde, şimdilik iki ülke ortasındaki alakaların normalizasyonu için ön koşulların mevcut olmadığını, fakat Türkiye tarafının müzakerelere büsbütün açık olduğunu da söyledi.
Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad da Şam’ın Türkiye ile müzakerelere büsbütün hazır olduğunu söyledi. Lakin Türk ordusunun Suriye topraklarını terk etmesi halinde. …
Türkiye’nin Suriye topraklarında böylesine zorlukla ele geçirdiği şeyleri yakın vakitte terk etmeye karar vermesi pek mümkün değil, fakat Ankara’nın barışa hipotetik hazır oluşu bile bir kadro optimist yorumlara yol açtı.
Suriye’nin Türk ordusu tarafından işgal edilen topraklarının Türkiye bütçesine gelirden çok masraf getirdiği unutulmamalı. … İşgal altındaki topraklardan elektrik sınırları, trafo kutuları, hatta raylar ve su boruları bile hurda metal satışı için toplanıp götürüldü. Bir dizi ilçede de zeytinler ve diğer bedelli ağaçlar söküldü. Lakin bu önlemler Türkiye’nin masraflarını telafi edemiyor.
Ayrıca işgal altındaki Suriye topraklarında binlerce militan da var. Şu anda bunların Beşar Esad rejimini devirmeleri ihtimal dâhilinde değil ve bunların varlığı Türkiye’ye de esasen hiçbir fayda getirmiyor. Birebir vakitte bunlar Türkiye’nin güney sonlarında devamlı bir istikrarsızlık bölgesi yaratıyorlar ve Türkler bile silahlı radikallerin sadakatinden emin değil.
Bu yüzden Suriye hükümetiyle diyalog aslında Türkiyeli yetkililerin elini güçlendirir. … Başka yandan “Suriye’nin verilmesi” Batı’da kesinlikle hoşnutsuzluk yaratacaktır. Lakin Erdoğan’ın Avrupalı ve Amerikalı ortaklarıyla bağlarını düzgün diye isimlendirmek aslında mümkün değil. …
Mesele yalnızca şu: Erdoğan Esad’la barışa nitekim hazır mı yoksa bütün bu olanlar ABD’den Türkiye’nin Suriye’ye yönelik dış siyasetine dayanak kazanmak gayesiyle bir blöf mü? (A. Şarapov / Regrum, 24 Ağustos)
‘Suriye’den Rusya’nın Ukrayna operasyonuna tam destek’
Rusya ve Suriye ortasındaki işbirliği daha da ağırlaşacak. Yakın vakitte Donetsk ve Lugansk Halk Cumhuriyetleriyle karşılıklı büyükelçiler atanacak. Rusya ise İsrail’le münasebetlerini evvelce olduğundan daha az pürüzsüz kılmaya hazır; bu, Beşar Esad için hoşnutluk uyandırıcı. Moskova’da Rusya Dışişleri Bakanı S. Lavrov ile Suriyeli meslektaşı F. Mikdad ortasındaki müzakerelerden bu sonuca varmak mümkün. Lakin beklentilerin bilakis, Suriye-Türkiye yakınlaşmasının nereye varabileceğine dair bir netlik yok. …
İranlı Tasnim haber ajansı kaynaklarına dayanarak Esad ile Erdoğan’ın Özbekistan’da 15-16 Eylül’de yapılacak olan Şanghay İşbirliği Örgütü doruğunda müzakere yürütmek niyetinde olduklarını yazdı. İranlı ajansın tezine nazaran her iki başkan de oraya Putin tarafından davet edilmişlerdi. Şayet bu haber doğruysa enteresan bir paradoks ortaya çıkar: Rusya başkanı, Erdoğan’ın bürünmek istediği arabulucu rolüne bürünmüş demektir. …
Ancak Türkiye Dışişleri Bakanı M. Çavuşoğlu beklentileri biraz düşürdü. Elindeki datalara nazaran Esad’ın ŞİÖ tepesine davet edilmediğini söyledi. … Moskova’da … Suriye ve Rusya Dışişleri Bakanları, Esad ve Erdoğan ortasında görüşme olabilir mi sorusunun etrafından dolanmaya karar verdiler. Mikdad, Moskova’daki basın toplantısında şöyle dedi: “Türk birliklerinin Suriye’den çıkması için harcanacak uğraşlar, Suriye topraklarındaki durumu istikrarlı kılmanın biricik yoludur. Biz rastgele bir koşul koşmayacağız, lakin Suriye topraklarındaki Türk işgali sona ermelidir.” …
Lavrov ise Astana formatında varılan mutabakatların yerine getirileceğini söz etti. 19 Temmuz’da Tahran’daki dorukta Putin, Erdoğan ve İran Devlet Lideri İ. Reisi’nin açıklamasını hatırlattı ve şöyle dedi: “Bu açık bir doküman; orada Suriye’nin egemenlik, toprak bütünlüğüne hürmet gösterileceği, ayrılıkçı eğilimleri teşvik istikametinde hiçbir faaliyete imkân verilmeyeceği açıkça teyit ediliyor.”
Lavrov’un ortak basın toplantısındaki konuşmasında İsrail’e yönelik oldukça sert beyanı da gözlemcileri etkiledi. …
Suriyeli bakan Rusya’nın özel operasyonuna tam bir takviye tabir etti ve bunu “tarihin düzeltilmesi” diye andı. Mikdad ayrıyeten … “önümüzdeki birkaç gün yahut haftada” Donetsk ve Lugansk Halk Cumhuriyetleri ile büyükelçi teatisinde bulunacaklarını da açıkladı. Bundan öbür, o denli görünüyor ki, Suriye temsilcileri, kimi datalara nazaran Donetsk’te hazırlanan tribünale katılabilirler. … (G. Petrov / Nezavisimaya Gazeta, 23 Ağustos)
‘Türkiye Kırım sorununun etrafından dolaşmalı’
Türkiye Cumhurbaşkanı temsilcisi İbrahim Kalın, Kırım’ın aidiyeti konusunda Türkiye’nin bakışının 2014’ten bu yana değişmediğini söyledi. Kalın CNN’deki mülakatında şöyle dedi: “Kırım Ukrayna’nın bir modülüdür ve bu, her tıp mutabakatın temeli olmalıdır.”
Erdoğan da 23 Ağustos’ta “Kırım Platformu”ndaki konuşmasında Ukrayna’nın toprak bütünlüğünün korunmasının bölgesel ve global istikrar için değerli olduğunu söylemişti. …
“Kırım Platformu” forumu Ukrayna iktidarı tarafından geçen yıl başlatılmıştı ve yarımadanın “işgalden kurtarılması” aktifliğin başlığa amaçlarından biri sayılmıştı. …
Zelenskiy forumdaki konuşmasında Batı ülkelerinin tavrına bakmadan Kırım’ı Rusya’dan “her türlü araçla almak” niyetinde olduğunu tekrarladı: “Ukrayna Kırım’ı Rusya’dan yanlışsız gördüğü her türlü araçla geri alacak ve bunun için de öteki ülkelerle görüş alışverişinde bulunmak gerekmiyor.” …
Erdoğan’ın açıklamasını Kırım Tatar milli-kültürel özerklik lideri Eybaz Umerov yorumladı ve Türkiye cumhurbaşkanını sözlerinde Kırım sıkıntısının etrafından dolaşmaya, bu sorunda daha akıllı olmaya çağırdı. …
Umerov’a nazaran Erdoğan kendi ulusal menfaatlerini gerçekleştirmek için “nazi rejiminin elebaşını tatlı bir hapla” yemliyor. (M. Rodionov / Gazeta.RU, 24 Ağustos)
‘Rusya Türkiye’deki muhalefet güçleriyle temas kurmalı’
Avrupa Birliği yetkilileri Türkiye önderi Erdoğan’ın güzün erken başkanlık ve erken genel seçim yapması ihtimalini dışlamıyor. Avrupalı diplomatların görüşüne nazaran şimdilik işler Erdoğan için çok yeterli gitmiyor: Enflasyon tırmanıyor, Türk lirası tabanda, fiyat yükselişi ve onlarla birlikte bilhassa genç işsizlik durdurulamıyor. Fakat durum, devletin bu yaz elde edeceği turizm gelirleriyle biraz düzelebilir. …
Öte yandan Türk diplomatik etraflarından bir kaynak İzvestiya’ya verdiği demeçte seçimlerin şu an yapılmasının Erdoğan’ın rakiplerinin işine geleceğini, Erdoğan’ın kendisi için olağan seçimleri beklemenin ise daha avantajlı olacağını söyledi.
İzvestiya’nın görüştüğü kaynak şöyle dedi:
“Söylentiler daima vardı ve Erdoğan’ın bu güz erken seçim yapacağı tezleri ortaya çıkıyordu. Lakin devlet lideri bu haberleri birkaç sefer kategorik olarak reddetti. Muhalefet erken seçim için ısrar ediyor, ancak Erdoğan’a çalışan iktisat uzmanları iktisadın 2023 başında düzelmeye başlayacağını söylüyorlar. Hasebiyle hükümet partisi seçimlere cumhurbaşkanıyla birlikte en avantajlı biçimde girebilir. Hükümet, enflasyonun güzden itibaren düşeceğini vaat ediyor. Yetkililer, 5-6 ayda işlemeye başlayacak olan yeni ekonomik önlemler alıyorlar, bu yüzden seçimler için tez etmemek Erdoğan için daha avantajlı olacaktır.”
Şarkiyatçı ve müellif Andrey Ontikov’a nazaran Türkiye’de iktidara muhalefetin gelmesi durumunda Ankara ve Moskova ortasındaki münasebetler değişecek. Ontikov şöyle diyor:
“Ankara ve Moskova ortasında türlü sorunlarda, Suriye’de, Libya’da, Karabağ’da, Ukrayna’da çokça çelişki olsa bile Erdoğan idaresinde Rusya ve Türkiye ortasında çok yapan bağlantılar kuruldu. … Tırmanış yahut tansiyon ortaya çıktığında taraflar müzakere masasına oturuyor ve bu sorunları görüşüyor, temas noktaları buluyorlar. Bu, Erdoğan ve Putin’in büyük bir meziyeti.”
Ontikov, Türkiye’nin NATO ülkesi olmasına karşın Batı’nın Rusya tersi yaptırımlara katılmadığının da altını çizdi:
“Türkiye’nin savunmayı hedeflediği kendi menfaatleri var, Rusya ile Ukrayna ortasında arabulucu olmaya çalışıyor. Kimi şeyleri başarıyor, birtakım şeyleri başaramıyor. Ankara Erdoğan idaresinde dünya arenasında daha yüklü bir rol oynuyor. Bu türlü bir yaklaşım Rusya’ya en azından ziyan vermiyor. Türkiye şu ya da bu sorunların tahliline katkıda bulunursa, bu uygundur. Erdoğan Rusya için çok rahat bir ortak.”
Rusya Bilimler Akademisi Yakın Doğu ve Post-Sovyet Doğu Dairesi’nden türkolog Alina Sbitneva’ya nazaran Erdoğan ekonomik durumu kendi faydasına biraz düzeltme umudu taşıyor. Sbitneva şöyle ekliyor:
“Ancak pek çok göstergede planlı bir kötüleşme görüyoruz. … Durum iç siyasette olduğu üzere dış siyaset arenasında da çok dinamik. Bu yüzden mevcut durumda erken seçimler yapılması ihtimali gözardı edilemez, ancak bu zayıf bir ihtimal, zira Erdoğan’ın bütün alanlarda çeşitli zaferlere gereksinimi var. Dış siyasette tahıl koridoru konusunda diplomatik muvaffakiyetler var, keza Türkiye’nin Suriye muhalefetini Beşar Esad’la barıştırmaya hazırlandığı haberleri de geliyor. Yalnızca içerideki ekonomik krizi bir yolunu bulup çözmek kalıyor. Bu da daha güç bir iş.”
Sbitvina şöyle devam ediyor:
“O ve partisine çok daha alışkınız ve bizim için anlaşılırlar. Öteki muhtemel adayların ve onların başında olduğu partilerin Rusya’ya yaklaşımı ve de bütün olarak siyasi görüşleri, denebilir ki, spesifik. Türkiye’deki durumun artık daha az öngörülebilir olduğunu ve teorik olarak kısa bir mühlet içinde Erdoğan’ın vazifesini diğer bir başkanın alabileceğini hesaba katarak, kademeli olarak başkalarıyla, Türkiye’nin artık muhalefetteki siyasi güçleriyle temas kurmak hiç üzücü olmaz.” (K. Loginova / İzvestiya, 24 Ağustos)