İstanbul Valiliği’nde toplanan Evre Tasfiye ve Paylaştırma Komisyonu Ortaköy’de bulunan Fehime Sultan ve Hatice Sultan yalılarının mülkiyetini İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nden (İBB) alarak Hazine’ye devretti. Bu karar ile ilgili tartışmalar devam ederken, Hatice Sultan ve Fehime Sultan yalılarına isimlerini veren sultanların hayat öyküleri gündeme geldi.
”Fatma Sultan’a ilişkin yalı köprü yapılırken yıkıldı”
Milliyet’in haberine nazaran Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nden Hazine’ye bölümü yapılan Hatice Sultan ve Fehime Sultan yalılarına isimlerini veren sultanların sürgündeki içler acısı hayat kıssalarını anlattı.
Fehime Sultan ve Hatice Sultan yalılarının mülkiyet dönemi sebebiyle gündeme geldiğini hatırlatan Ekinci, Ortaköy’den Kuruçeşme’ye kadar olan alandaki yalıların evvelden ‘Sultan Yalıları’ olarak bilindiğini anlattı. Bölgedeki yalılar hakkında bilgi veren Ekinci, “Burada Sultan Abdülaziz’in kızı Esma Sultan’ın, yalısının yanında Sultan V. Murat’ın kızları; Fehime, Hadice ve Fatma sultanların, yanında Sultan 2. Abdülhamid’in kızı Naime, Zekiye ve Naile sultanların, onun yanında Mediha, onun yanında Naciye ve nihayet Abdülaziz’in kızı Nazime Sultan’ın yalıları sıralanıyordu. Artık tanınan olan Hatice Sultan ve Fehime Sultan yalıları, Boğaz Köprüsü’nün İstanbul tarafına düşüyor. Boğaz Köprüsü’nün tam altındaki yalı Fatma Sultan’a aitti. Bunların kız kardeşiydi. Köprü yapılırken yıkıldı” diye konuştu.
”Yalılar, padişahın hazinesine aitti”
Yalıların, padişahın özel hazinesi Hazine-i Hassa’ya ilişkin olduğuna değinen Ekinci, bir devlet bir de padişaha ilişkin hazine olduğunu anlattı. Bu bölgedeki yalıların Sultan Abdülhamit’e ilişkin olduğuna değinen Ekinci, şöyle konuştu:
“2.Abdülhamid, bu yalılardan baştaki, İstanbul tarafından olan Fehime Sultan Yalısı’nı Ali Sait Paşa’dan satın almıştı ve ağabeyinin kızı evlenirken 1901’de ahşap bir yalı yaptırıp ona tahsis etmişti. Onun yanındaki Hatice Sultan Yalısı ise vaktiyle Sultan III. Selim’in kız kardeşi Hatice Sultan’a aitti, Neşat-ı Abat Yalısı idi, yıkılmıştı orası, onun yerine yapılmıştı. Yani Hatice ve Fehime Sultan yalıları, 2 tane yan yana ayaktadır, onarım görmüş haliyle de olsa. Sultan V. Murat’ın kızlarıdır. Birbirlerine yakın tarihlerde Sultan Abdülhamid tarafından evlendirilmişlerdir. Babaları tahtan indirilmiştir. Bu yalılar onlara tahsis edilmiştir. Bu yalılar onların kendi mülki değil lakin Hazine-i Hassa denilen padişah hazinesine aitti. 1924 yılına kadar sultanlar burada oturdu. Bu yıl Osmanlı hanedanı sürgün edilince Hatice Sultan ve Fehime Sultan sürgüne çıktı.”
Sürgünde acılar içinde geçen hayatlar
Fransa’daki meşhur gazeteci-yazar Kenize Murad’ın anneannesi olan Hatice Sultan’ın sürgünde Beyrut’a gittiğini, Fehime Sultan’ın ise Fransa’nın Kaç kentine yerleştiğini belirten Ekinci, “Bu her iki sultanın da buradaki yaşadıkları hayat yürek burkucudur. Hatice Sultan yaşlıydı. Bir süre sonra kötürüm oldu. Beyrut’un bir mahallesinde zar sıkıntı geçinerek hayatını kaybetti” sözünü kullandı.
Fehime Sultan’ın hayatının daha da zorluklarla geçtiğini anlatan Ekinci, şunları kaydetti:
“Nice kentinde, zenci hizmetçisinin sokaklarda dilenerek getirdiği paradan pişirdiği çorbayı yiyerek yaşadı. Istıraptan verem oldu ve öldü. Fehime Sultan 1920’li yıllarda, Hatice Sultan 1930’lu yıllarda vefat etti. Onların geride kalan yalıları başka haneden üyelerine tahsis edilen yalılar üzere hükümet tarafından müsadere (el koyma) edildi. Esasen kimileri devlet hazinesine ilişkin değil, padişaha aitti. Yani bunlara el konuldu.”
Fehime Sultan Yalısı’nın bir müddet boş durduğunu, akabinde da yetimler yurdu olduğunu anlatan Ekinci, yalıların tarih sürecinde kullanım biçimleriyle ilgili şu bilgiyi verdi:
“Daha sonra Gaziosmanpaşa Ortaokulu oldu. Sanırım 2000’lı yılların başında bir sabotaj olduğu düşünülen bir yangın ile yandı. Oraya otel yapmayı düşündüler. Orası Vilayet Özel Yönetim tarafından İstanbul Trafik Vakfına kiralandı. Ama otel müsaadesi çıkmadı. Orası bir süre otopark olarak kullanıldı sonra inşa edildi, otel yapılmak üzere. Hatice Sultan Yalısı ise uzun vakit Yüzme İhtisas Kulübü olarak faaliyet gösterdi. O da zannediyorum 2015 yılında tekrar otel yapmak üzere Vilayet Özel Yönetim tarafından kiralanmıştı. Yani belediyenin orada devreye girişi 2000’li yıllarda olmuştur. Bu faaliyetleri yürütebilmek için. Enteresandır artık herkes bu 2 yalının belediyeden hazineye ya da hazineden belediyeye intikalini konuşuyor fakat hiç kimse bunların eski sahiplerini, burada kimlerin, nasıl yaşadığını pek lisana getirmiyor.”
”Evlendirme sebebi de paraydı”
Fehime ve Hatice Sultan’ın varisleri hakkında da açılamalarda bulunan Ekinci, Hatice Sultan’ın 2 çocuğu olduğunu belirtti. Oğlu Hayri Bey’in çok genç yaşta çektiği problemlere dayanamayarak intihar ettiğine değinen Ekinci, “Keman öğretmenliği yaparak geçiniyordu Beyrut’ta. Çok dar bir maişeti (gelir) vardı. Kızı Selma Hanım Sultan ise Osmanlı hanedanın en renkli şahsiyetlerinden bir adedidir. Hatice Sultan bunu Hindistanlı Müslüman bir Mihrace ile evlendirdi. Bu zat Oxford’da okumuş, o denli sıradan bir Hintli değil. Hindistan’da mahalli bir hükümdardı. Selma Sultan, Sacid Hüseyin ile evlendi. Kotwara diye bir kent var. Bu evlilik Hatice Sultan’a bir ölçü nefes aldırdı. Zati evlendirme sebebi de paraydı. Ancak daha sonra savaş çıkınca Hatice Sultan’a para gönderemez oldu. Hatice Sultan aslında o ortada vefat etti. Kızı Selma Sultan annesini görmek üzere Beyrut’a geldi. Gebeydi, savaş çıkınca Hindistan’a dönemedi, burada bir çocuk doğurdu. Kenize Murad işte meşhur gazeteci” dedi.