Gezi Parkı Davası’nda iş insanı Osman Kavala hakkında ağırlaştırılmış müebbet mahpus cezası verilirken, Mücella Yapan, Çiğdem Mater, Hakan Altınay, Mine Özerden, Can Atalay, Tayfun Kahraman, Yiğit Ali Ekmekçi hakkında ise 18’er yıl mahpus cezasına çarptırılmıştı.
Mimar Mücella Yapan tutuklu bulunduğu Bakırköy Bayan Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’ndan götürüldüğü muayeneleri kaleme aldı. Yapan, bütün muayenelere kelepçeli götürüldüğünü ve diş doktorunda bile kelepçenin çıkarılmadığını aktardı.
Yapıcı, “İlk kere hastaneye giderken, cezaevinde ben yaşlarda yahut daha fazla yaş almış olan yaklaşık on dört mahkûm bayan arkadaşla, ellerimiz kelepçelenerek, silahlı jandarma erleri ve kumandanları “korumasında”, neredeyse büsbütün kapalı yaklaşık 1,5-1,8 m ölçülerinde iki hücresi olan bir cezaevi aracına bindirildik. Doğal ki kelepçeler bileklerimizde… Ancak, yaşımıza ve bayan olarak ergonomik ölçülerimize hiç uymayan bu konserve kutusuna kelepçeler ile binebilmek epeyce sıkıntı ve acı verici bir tecrübe. Hele bir de, gebeyseniz ya da fıtık vb. hastalığı olan biriyseniz, o sarsıntıda bebeğinizi kaybetmeden, fıtığınızı patlatmadan hastaneye ulaşabilmeniz neredeyse mucize… Klostrofobik mahkûmlar önemli krizler geçirdi” dedi.
BirGün’de yayınlanan Yapıcı’nın yazısı şöyle:
“Merhaba dostlar,
Yaklaşık iki aydır bir yazı yazıp, dayanışma ve dayanak gösteren herkese teşekkür etmek istedim. Fakat ne oldu bilmiyorum, yazılı kültüre bir türlü geçemedim. Şimdilik incik boncuk, nakış işleri ile uğraşıyorum. Lakin bu yazıyı yazmam kural oldu.
Size bir protokolden kelam edeceğim. Kim bilir binlerce tutuklu ve mahkuma yardımı olur. Asıl muradım ise; meslek odaları olarak yıllardır bıkmadan usanmadan sürdürmeye çalıştığımız, mesleklerimize dair giderek yitmekte olan etik kurallarımızın ve haklarımızın hatırlanmasında ufacık bir katkı sunabilmek. Haddimi aşarsam Tabip Odaları beni affetsin.
Evet, gelelim kelamını ettiğimiz İstanbul Protokolü’ne… Bu protokol Türkiye Heyeti’nin öncülüğünde 75’ten fazla sağlıkçı, hukukçu ve insan hakları uzmanının üç yıl süren araştırma ve tahlillerinin sonucu olarak hazırlanmıştır. Bu uzmanlar, 15 farklı ülkeden 40 örgütü temsil etmektedir. İstanbul’da 1999 yılında yazılmış bu doküman (rehber) 2000 yılında Birleşmiş Milletler evrakı olarak kabul edilmiştir.
Açık ismi ise: “İşkence ve Öbür Zalimane, İnsanlık Dışı, Aşağılayıcı Muamele ve Cezaların Tesirli Bir Biçimde Soruşturulması ve Belgelendirilmesi için El Kılavuzu”.
İstanbul Protokolü, azabın belgelenmesi için Birleşmiş Milletler (BM) tarafından onaylanmış birinci memleketler arası kılavuzdur. BM evrakı olarak kabulünden sonra, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği tarafından eğitim serisinden altı farklı lisanda basılmıştır. BM İnsan Hakları Komisyonu’nun 2003 tarihli 2003/33 sayılı kararında isimli tıp bilimlerinin azap ve öbür zalimane, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele yahut cezalandırmalarının kanıtlarını saptamada anahtar role sahip olduğunun altı çizilmiştir.
Bendeniz birinci defa cezaevine giriyorum. Bize karar özlü, sol terör diyorlar. Yani hükümlü ile tutuklu ortası bir şey… Karar giymiş fakat katılaşmamış anlamında… Sol terör ise yorumsuz… Her neyse mevzuyu dağıtmadan temele döneyim.
Dedim ya, adalet sistemimizin en değerli ve sorumluluk isteyen misyonlarını yürüten kimi “hukuk” insanlarının insani ve mesleksel etik prensip ve anlayışlarını yitirmeleri, misyon ve sorumluluklarını yerine getirmek yerine iktidarın buyruklarına boyun eğmeleri nedeniyle, yedi arkadaşımla birlikte cezaevindeyiz. (Birimiz beş yıldır, altımız iki aydır) ve hepimiz cezaevi tecrübesini birinci kere yaşıyoruz.
Yaşım ve kimi kronik hastalıklarım nedeniyle, benim ve sevgili avukatlarımın hiçbir talebi olmadan üç defa, kendi isteğimle iki kere olmak üzere cezaevinden hastaneye götürüldüm. Götürülüş nedenimin, yaşım ve hastalıklarım nedeniyle rutin bir uygulama olduğunu mahkûm arkadaşlarımdan öğrendim.
Devletimiz sağ olsun. Bu uygulama nedeniyle üç defa Bakırköy Sadi Konuk Hastanesi’ne, kendi isteğimle de iki defa Beyoğlu Göz Hastanesi’ne ve Okmeydanı Hastanesi’ne diş hastalıkları kısmına götürüldüm.
İlk kere hastaneye giderken, cezaevinde ben yaşlarda yahut daha fazla yaş almış olan yaklaşık on dört mahkûm bayan arkadaşla, ellerimiz kelepçelenerek, silahlı jandarma erleri ve kumandanları “korumasında”, neredeyse büsbütün kapalı yaklaşık 1,5-1,8 m ölçülerinde iki hücresi olan bir cezaevi aracına bindirildik. Alışılmış ki kelepçeler bileklerimizde…
Ancak, yaşımıza ve bayan olarak ergonomik ölçülerimize hiç uymayan bu konserve kutusuna kelepçeler ile binebilmek epey sıkıntı ve acı verici bir tecrübe. Hele bir de, gebeyseniz ya da fıtık vb. hastalığı olan biriyseniz, o sarsıntıda bebeğinizi kaybetmeden, fıtığınızı patlatmadan hastaneye ulaşabilmeniz neredeyse mucize… Klostrofobik mahkûmlar önemli krizler geçirdi.
Neyse, bunlara cezaevi şartları deyip geçeyim. Çünkü bu hususlarda şikâyetlenirseniz karşılık hazır… “Bayan, burası cezaevi…”
Sonra, askeri nizamda tek sıra olarak hastane bahçesinde ve içinde silahlı jandarmalar eşliğinde dolaşmaya başladık. Bir orta gülmem geldi… Bir sürü yaşlı bayan (ki kimilerinin nitekim yürümeye mecali yok) önden süratlice giden vazifelinin akabinde, ona yetişmeye çalışarak, tek sıra yürüyoruz. Alışılmış ki daima uyarılarak, “Hey sen, sıraya geç!” vb. Devlet hastanelerinin durumu düşünüldüğünde izleyici de bol natürel… Kimileri acıyarak, kimileri korkarak bakıyor bizim konvoya…
Ardından ellerimizde kelepçeler tekrar jandarmalar ve infaz vazifelisi eşliğinde (İnfaz görevlilerine teşekkür etmek gerekir. Size insan üzere davranan ve en çok yorulan onlar. Bir yazımda da onları anlatmak isterim. Kısmet…) muayene yerlerine ulaşıyor ve doktorlarımıza kavuşuyoruz.
Genelde zalimce sürdürülen sıhhat siyasetleri nedeniyle hastaneler çok kalabalık ve doktorlar çoklukla genç ve deneyimsiz… Mahkûmların yüzlerine pek bakmıyorlar, “Neyin var” deyip işlerini yürütüyorlar.
Tabii ki ellerde kelepçeler, yanı başımızda jandarmalar ve infaz memurları…
Hekim vardığı sonucu yahut yapılacak tedaviyi size değil infaz memuruna anlatıyor. O zavallım da bütün mahkûmların sorularını da yanıtlamak zorunda kalıyor.
Şimdi size benim yaşadığım üç muayene hikayesinden örnek vermek isterim. Birinci olay önemli göz rahatsızlığım nedeniyle Beyoğlu Göz Hastanesi Retina Kliniği’nde yaşandı. Tekrar kelepçelerim, jandarma ve infaz görevlisinden ibaret takımımla 5-6 hastanın ve 4 hekimin olduğu muayene yerine girdik. Gencecik bayan tabibim bakmakta olduğu hastasının muayenesi bitene kadar oturmamı söyledi sağ olsun… Refleks olarak ayak ayaküstüne atmışım çünkü öbür türlü yüksek sandalyede oturamıyorum. Başımda silahıyla nöbet tutan çocuğum yaşındaki jandarma eri tarafından çok sert biçimde uyarıldım “İndir o bacaklarını aşağı!”
Kuşkusuz o sırada orada ve hastanede bulunan başka hastalar ve hasta yakınları ki bilhassa çocuklar size büyük bir endişeyle bakıyorlar. Jandarmaya bulunduğumuz yerin muayene odası benim de hasta olduğumu söyleyerek bu emre uymadım lakin sevgili doktorum ellerimde kelepçeler ile göz muayenemi yaptı. Göz (retina) muayenesi olanlar bilirler kelepçeyle epey sıkıntı oluyor. Ayrıyeten doktor, gözümün durumu hakkındaki bilgileri tekrar infaz görevlisine anlattı.
İkinci olayım ise biraz daha değişik. Sadi Konuk Hastanesi Kalp ve Damar Bölümü’ne tekrar yönetimin isteği doğrultusunda gerçekleştirilen tetkikler kapsamında “EKO” çektirilmeye götürüldüm.
Bu defa tabibim epey tecrübeli görünen bir kalp hastalıkları uzmanı idi… Tekrar kelepçeler (bu kelepçelerin kenarları çok keskin… Törpülenmesi gerek… Can yakıyor.) Jandarmalar ve infaz memuru eşliğinde tabibin karşısına dikildim.
Hekim katiyetle bana hiç bakmadı. Meğer benim bildiğim kalp hastalıkları uzmanları evvel sizin odaya girişinize, renginize ruhsarınıza bakarak teşhise başlarlar. Canım doktorlarımdan öğrendiğim bu… Bilgisayara bakarak “Sen de kalp var mı ?” diye sordu. Var dedim (aklımdan ben de var ancak sizde var mı?) sorusu geçti. Lakin tabiplere duyduğum hürmetten yuttum. Anlat bakalım dedi, halbuki beni oraya ikinci defa kendileri çağırdı. Neyse uzatmayalım. “Git paravanın gerisinde göğsünü aç!” dedi. Ben kelepçelere itiraz ettim. ‘‘Böyle mi eko çekeceksiniz, deontoloji unsur milke’’ dedim fakat jandarma “ne vakit çıkaracağımızı biz biliriz, sen karışma!“ diyerek beni tersledi. Ben yeniden benim lafım size değil TIP ETİĞİ filan derken tabip geldi ve mecburen kelepçe çıktı. Ben paravanın arkasında hazırlanırken jandarma kaçacağımdan çok korkmuş olacak ki paravanın gerisine bakarak beni denetim etmeye kalktı. “Ne yapıyorsun evladım? Olur mu bu türlü şey?” derken tabip geldi. Ben yeniden Deontoloji, kelepçe, sorumluluk, hasta hakkı vb. derken, “ben kelepçeyi görmedim” dedi. Haklı doğal onca müddet bir kere dahi yüzüme bakmadı.
EKO çekerken bir orta kalp kapakçığımın bozuk olduğunu söyledim ve 2 dakikada EKO bitti. Ve ben kelepçelerimi takındım.
Asıl şaşırtan olan ekodan sonra “Neyim var tabip beyefendi? Ne önerirsiniz?” diye sorma gafletinde bulundum. Bilgisayarı göstererek “Buraya yazdım… “ diye yanıt verdi. Ben de oraya yazılanı hala göremedim…
Gelelim son vakaya… Asla bir daha gitmeyi düşünmediğim hastaneye dişim çok ağrıdığı için bu defa kendi isteğimle gitmek zorunda kaldım.
Zira cezaevinin bence son derece hassas ve başarılı diş tabibi, kullanmakta olduğum kan sulandırıcı nedeniyle tam teşekküllü bir diş hastanesine sevkimi talep etti.
Bu kere, daha kapıdan girer girmez, kelepçesiz ve yalnızca sıhhat vazifelisi eşliğinde tedavi görebilmek için önemli bir uğraş verdim. Olağan ki bize yakışan serinkanlı ve yönetmelik unsurlarını aktaran bir şekilde…
Ezberlediğim bütün etik kuralları ve haklarımı sayıp döktüm ancak nafile… Son derece saygılı jandarma kumandanı anladı. Fakat benim gencecik tabibim beni kelepçeyle koltuğa oturtup, dişimi çekti. Elleri keder görmesin kurtardı beni o dişten; bir manada bir organım tahliye olmuş oldu.
Ancak bütün hatırlatmalarım ve itirazlarıma karşılık “Ben bütün mahkûm hastaların tedavilerini bu halde yapıyorum” dedi.
Bir orta koltuktan kayınca üst çekilmemi istediğinde kelepçeleri göstererek “ Nasıl olacak?” dedim. “İn koltuktan, tekrar otur!” diyerek yol gösterdi.
Ben yılmadan meslek etiğini ve kendimden örnek vererek bazen insanın, mesleksel etik prensipler ve kurallar nedeniyle bedel de ödemek zorunda kalabileceğini, mesleğimin gereğini uyguladığım için karşısında o halde bulunduğumu fakat hiç pişman olmadığımı anlatmaya çalıştımsa da “Ben bu türlü kurallar olduğunu hiç duymadım, şayet varsa bundan sonra uygularım” dedi… Kendisine bu kuralları eğitiminde öğrenmediyse meslek odasına başvurarak elde edebileceğini lakin benim de ona bir halde bu kuralları ileteceğimi söyledim.
İşte bu yazı gencecik bir diş tabibine verdiğim kelam nedeniyle yazıldı.
Ayrıca tüm bu hekim muayeneleri sırasında yapılan test ve tetkiklere ait sonuçları, tekraren istememize karşın, bize vermiyorlar. Yani “Sizden aldıkları kanda ne var, ekonuzda ne var?” sorularının yanıtını burada size vermiyorlar, e-nabız’a bile yüklemiyorlar, bunun yerine bu mevzudaki taleplerinize “Sizin sıhhat belgenize koyup saklıyoruz” diyorlar, sıhhat benim, kan benim, tetkik benim, kimden saklıyorsunuz, anlamak güç cidden…
Şimdi İstanbul protokolünden birtakım alıntılarla bu dertleşmeyi bitirelim.
İstanbul Protokolünde(İP) belirtilen prensiplere nazaran;
Getirilen/başvuran kişiyi “hasta” olarak kabul etme ve belgeleme sorumluluğu vardır.
İP’de belirtilen asıllara uygun davranmak, memleketler arası ve ulusal mevzuatın gereği iken, bu asıllara uymamak, hem hukuk kurallarına hem tıbbi etik unsurlara muhalif davranmak manasına gelir.
Uygulamacı, İP’ye muhalif bir düzenleme ya da buyruk ile karşılaştığında İP’ye öncelik vermelidir.
TUTUKLU/HÜKÜMLÜNÜN MUAYENESİ KELEPÇELİ YAPILAMAZ. GÜVENLİK VAZİFELİLERİ NEZARETİNDE YAPILAMAZ.
Tutuklu/hükümlünün muayenesi uygun fizikî şartların, kâfi vakit ve imkanların, mahremiyet ve kapalılığın sağlandığı, tabibin uygun gördüğü rahat bir yerde yapılmalıdır.
Her tutuklu/hükümlü, mahremiyetine hürmet gösterilen bir ortamda, insan hak ve onuruna uygun biçimde muayene edilmelidir.
Muayene, kelepçe ve gibisi hiçbir kısıtlama aracının olmadığı şartlarda yapılmalıdır.
Polis ya da öbür güvenlik güçleri muayene odasında bulunmamalıdır.
Eğer muayeneyi yapacak olan doktor önemli bir güvenlik riski istikametinde net bir ispat olduğunu düşünüyorsa, tabibin talebi üzerine, muayene esnasında kişiyi getiren polis ya da öbür kolluk kuvvetleri yerine sıhhat kurumu işçileri (hemşire, hasta bakıcı, öbür doktorlar), en son seçenek olarak sıhhat kurumunun güvenlik çalışanı hazır bulunmalıdır. Lakin tabip bu durumda bile hastanın mahremiyeti için konuşmaların duyulmayacağı bir aralıktan ve bir paravan gerisinden hastasını muayene etmelidir ve münasebetini raporunda belirtmelidir.
Uygun şartlar sağlanmadığında da bu durum kayıt altına alınmalıdır.
Sözümü bitirirken bu rehberi hazırlayanlara, TABİP ODALARINA, içinde bulundukları amansız şartlara karşın insani ve mesleksel etik kuralları ödün vermeden, fedakârca uygulayan ve bedeller ödeyen tüm tabiplere ve sıhhat işçilerine selâm ve şükranlarımı iletiyorum. Var olsunlar…
Kalın sağlıcakla ve dayanışmayla…
Talebimiz oda değil koğuş
Not: Ben bu yazıyı yazdıktan sonra, Ceza Ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü’nün üstte anlattığım sıhhat denetimlerine ait yaşadıklarımla ilgili kamuoyuna açıklama yaptığını ve Twitter’da bu mevzuda gerçeklerin çarpıtıldığını argüman ettiğinden haberdar oldum. Üstteki yazım ve aşağıda belirttiğim notun devamı onlara da karşılık niteliğindedir. Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü basın açıklamasında bana oda verilmediği tezinin hakikat olmadığı belirtilmiş, yeri gelmişken mevcut durumu anlatayım. Talep ettiğimiz oda değil koğuştur, şöyle ki; yaklaşık iki aydır Çiğdem Mater ve ben 9 m2’lik karantina odası olarak kullanılan bir yerde kalıyoruz. Mine arkadaşımız ise yeniden benzeri bir yerde ve ne yazık ki tek başına kalıyor. Ağırlaştırılmış müebbetten ceza istenen ve 18 yıl ceza verilen ben, tüm bu müddette koridorda kalamayacağıma nazaran elbette bize bir oda verildi lakin bizim talebimiz oda değil, insani şartlarda kalabileceğimiz, hakkımız olan havalandırmadan saat sonu olmaksızın gün içinde yararlanabileceğimiz ve birlikte kalabileceğimiz bir koğuş talebidir. Belirtmeden geçmeyeyim, odadaki ranza yüksekliği de standartlara uygun değil. Ranzanın alt katı ile üst katı ortasında, sırtını dayayıp oturmana müsaade veren bir yükseklik yok. Alt kattaki yatağımda oturamıyorum bile… Evet oda verilmiştir lakin verilen oda budur!”