AYŞE ÖZDEMİR
– Sayın Ahmet Taşağıl, Karakalpaklar kimdir?
Karakalpaklar 11. yüzyılda bugünkü Ukrayna topraklarında ortaya çıktı. Oğuzların ve Peçeneklerin karışımı olan Türk kökenli bir uzunluktur. Ancak hiçbir vakit devletleri olamadı. Daha çok Kazaklarla bir öbür Türk uzunluğu olan Nogaylar ortasında savruldular. Daha sonra Buhara Hanlığı hâkimiyetine girdiler ancak dağıldılar. Sovyetler Birliği periyodunda 1936’da Özbekistan’a bağlı özerk cumhuriyet oldular.
– Özbekistan’a istekli bağlandıkları argümanı gerçek mu?
Göçebeler için bu türlü bir şey mümkün değil. Zira onlar bozkırlarda özgür yaşamayı sever, küçük kabileler halinde kalmayı tercih ederler. Sovyetler Birliği 1925’de bir devlet olarak örgütlenmesini bitirdiğinde birçok sorunu de getirdi. Bölgede hudut sorunu, etraf sorunu, ekonomik ve toplumsal problemler var. 1991’de Sovyetler’in dağılıp Özbekistan’ın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra da sıkıntılar devam etti. Özbekistan’da uzun yıllar İslam Kerimov’un baskıcı, otoriter idaresinden ötürü yalnızca Karakalpaklar değil, Özbek halkı da sıkıntı çekti.
– Ekonomik sorun derken neyi kastediyorsunuz?
Bölgede kuraklık da olması su sorununu öne çıkarıyor. Karakalpakistan’daki Aral Gölü kuraklık nedeniyle 200 km çekildi. Bu bir etraf felaketi. Çekilmenin global iklim bozulmasıyla da irtibatı vardır ancak bu daha çok Sovyetler vaktindeki yanlış tarım siyasetlerinden kaynaklandı. Sovyetler vaktinde yanlış sulamayla toprağın tuzlanmasına neden oldular. Bu yüzden toprak verimliliğini kaybetti. O bölgeyi gezdiğimde toprağın nasıl tuzlandığını gördüm. Sovyetler vaktinde pamuk ekilerek çok su kullanılması toprağı bu hale getirdi. Şunu da söylemek lazım Kazakistan gelişim gösterdi lakin Özbekistan’da yıllarca kapalılık siyaseti nedeniyle ekonomik gelişmeler olmadı.
– Özbekistan’ın ne yapması lazım?
Özbekistan’ın Karakalpak bölgesine ekonomik olarak çok yardım yapması ve onları kalkındırması lazım. Bölgede de Rusya’ya karşı bu yoksullaşmanın sorumlusu olarak bir reaksiyon olduğunu düşünüyorum. Karakalpakistan’da ekonomik kalkınma sağlanırsa bölgeye huzur geleceğini, düşünüyorum. Özbekistan şimdiki Cumhurbaşkanı Şevket Mirzoyev ile dünyaya açıldı ve süratle gelişiyor. Bu gelişimin Karakalpakistan bölgesine de yansıması lazım. Etraf felaketleriyle irtibatlı işsizlik ve yiyecek badiresi da var orada. Yiyeceğini yetiştiremediğinde, işsizlik de olduğunda halkın yapabileceği bir şey kalmıyor. Özbekistan’ın öncelikle bölgede ekonomik kalkınmayı sağlaması gerekiyor. Bölgede 1500’lü yılların ikinci yarısında Türk kökenli Nogay halkı da büyük açlık çekmişti. Karakalpaklar da bu kıtlıktan etkilenmişti.
Ne oldu?
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirzoyev’in ülkesine bağlı Karakalpak Özerk Cumhuriyeti’nin ayrılma hakkını referandumla kaldırma planına Karakalpaklılar reaksiyon göstermişti. Bu nedenle 1 Temmuz’da başlayan protestolarda Karakalpaklı eylemcilere müdahale sonucu 18 kişi ölmüş, 250 civarında kişi de yaralanmıştı. Bunun üzerine Mirzoyev geri adım atarak planından vazgeçmişti.
Yeditepe Üniversitesi Tarih Kısmı Lideri Prof. Dr. Ahmet Taşağıl, tüm Orta Asya’yı dolaşarak inceleme yapıyor. Göktürkler hakkındaki kitaplarının yanı sıra birçok yayına imza atan Taşağıl, Rusça, Çince, Kazakça, Kırgızca, Özbekçe, Moğolca biliyor.