İhalesiz alıma imkan sağlayan istisna düzenlemesiyle Cumhurbaşkanı’na savunma maksatlı alım yetkisi verilince yıllık harcamalar beş yıl içinde üç katına yakın arttı. 5 yıllık harcama toplamı 85 milyar TL oldu.
AK Parti iktidarı boyunca birçok “adrese teslim” 200’ü aşkın değişiklik yapılan Kamu İhale Kanunu’nda 2018 yılında yapılan bir değişiklik “İhalesiz, denetimsiz” dev harcamaların kapısını açtı.
BirGün’den Nurcan Gökdemir’in haberine nazaran, Recep Tayyip Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı seçilmesinden sonra ihalesiz istisna alımları yapılmasını düzenleyen unsur tekrar düzenlendi. Erdoğan’ın da bu alımlara karar vermesinin yolu açılınca kamu kaynakları ile yapılan savunma gayeli harcamalar bir anda patladı. 5 yıllık harcama toplamı 85 milyar TL’ye dayandı.
Kamuoyunun dikkatlerinin üzerinde ağırlaştığı örtülü ödenek harcamaları Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı seçilmesiyle geçmiş cumhurbaşkanlarının tümünün harcama toplamlarını katladı. Hem oransal hem de fiyat olarak geçen yıl sonunda 1,7 milyar TL’ye, bu yılın birinci altı ayının sonunda da 2,1 milyar TL’ye çıkan harcamalar, bir öteki harcamanın yanında mütevazı kaldı.
Seçildi; yetki aldı…
Recep Tayyip Erdoğan 2018 yılı Haziran ayında Cumhurbaşkanı seçildikten sonra 2 Temmuz’da yayımlanan 703 sayılı KHK ile Kamu İhale Kanunu’nun en fazla oynanan iki unsurundan biri olan ve istisnaları düzenleyen 3’üncü hususu değiştirildi. Geçmişte bakanların tek başına aldığı şu karar için Cumhurbaşkanı da yetkilendirildi:
“Savunma, güvenlik yahut istihbarat alanları ile bağlantılı olduğuna yahut kapalılık içinde yürütülmesi gerektiğine bakanlık tarafından karar verilen, özel güvenlik önlemleri alınması gereken yahut devlet güvenliğine ait temel çıkarların korunmasını gerektiren hallerle ilgili olan mal ve hizmet alımları ile üretim işlerinin istisna kapsamında ihalesiz olarak alınabilmesi.”
2008 yılında çıkartılan bir öteki kanunla genişletilen ve denetlenemeyen bu alım yolu, Erdoğan da yetkilendirildikten sonra hem fiyat hem alımlar içindeki oranı prestijiyle arttı.
İlk biçiminde “… zımnilik içinde yürütülmesi gerektiği, her bir ihale için ihale yetkilisince onaylanan; uçak, helikopter, gemi, denizaltı, tank, panzer, roket, füze üzere araç, silah, silah materyal ve teçhizatı ve sistemleri ve harp gereçleri ile bunların araştırma-geliştirme, eğitim, üretim, modernizasyon, yazılım ve mühimmat ihaleleri ile bunlarla ilgili sefer stokları, bakım, işletme ve idameye yönelik mal ve hizmetler, devlet güvenliği ve istihbaratı kapsamındaki hizmet, gereç, teçhizat ve sistem alımları…” biçiminde sınırlanan alımların evvel kapsamı genişletildi. “… Saklılık içinde yürütülmesi gereken’ denilerek bakana “gizli” olduğu tez edilen her alımı ihalesiz yapma yetkisi verildi.
Denetlenmesinin de yolu kapatılan bu alımlar için daha sonra Cumhurbaşkanı da yetkilendirildi.
Yetkinin 2018’de Erdoğan’a geçmesiyle 3-b kapsamında yapılan alımlar bir yılda yüzde 30 dolayında artarak 7,3 milyar TL’den 10,2 milyar TL’ye çıktı.
2019’da 8,9 milyar TL’ye gerileyen harcamalar 2020’de 10,3 milyar TL, 2021’de 12,9 milyar TL, 2022’nin birinci altı ayında da görülmemiş bir artışla 17,8 milyar TL’ye ulaştı.
Sadece altı ayda geçen yılın toplamından daha fazla istisna kapsamında alım yapıldı. 34 milyar TL’lik ihalesiz alımların yüzde 52’si olan 17,8 milyar TL’lik alım 3-b kapsamında Cumhurbaşkanı kararıyla yapıldı.
723 alımdan 552’sini büyük kısmı içeriği bilinmeyen mal alımları oluşturdu. 132 hizmet alımı, 32 imal işi, 7 de danışmanlık alımı yapıldı. Mal alımlarına 14 milyar TL, imal işine 2,1 milyar TL, hizmet alımına 1,6 milyar TL, danışmanlık alımına da 7 milyon TL harcandı.