Geleneksel kültürümüzün ortaoyunu ve meddah ile birlikte en kıymetli köşe taşlarından biri olan gölge oyunu “Karagöz”, birinci defa animasyon hâli ile beyaz perdede. Karagöz geleneğinin üç boyutlu animasyonla hak ettiği pozisyona yükseltilerek yaşatılmasının amaçlandığı sinemada, şık ve nükteli bir lisanla toplumsal hassasiyeti yansıtan bir kıssa anlatılıyor.
Yönetmenliğini ve senaryosunu Murat Karahüseyinoğlu’nun üstlendiği sinemanın müzikleri anonim Karagöz müziklerinden derlenerek Gökhan Tamir tarafından yapılmış. Usta oyuncu ve seslendirme sanatkarlarının katkı sağladığı üretimde Uzman Dikinciler Karagöz’e, Altan Erkekli ise Hacivat’a ses verirken, Karagöz’ün karısını Nilgün Kasapbaşoğlu, Mestan’ı Mazlum Kiper, Tuzsuz Mecnun Bekir’i Selçuk Kıpçak, Cazu kızını Zeynep Önen, Cazu oğlunu ise Bora Sivri seslendiriyor.
Karagöz kültürünün daha geniş kitlelerce tanınıp sevilmesinin hedeflendiği sinema Kültür ve Turizm Bakanlığının takviyesi, TRT paydaşlığı ile Yedirenk Bağlantı tarafından hazırlandı.
Karakter dizaynları ve sahne düzenlemeleriyle 4 yıla yakın süren çalışmalar sonucu hazırlanan “Karagöz” 26 Ağustos’ta vizyona girecek.
SEKİZ OYUN BİR HİKÂYE
Konservatuar yıllarında gölge oyunlarının ustalarından “Hayali Torun Çelebi” olarak tanınan Tuncay Tanboğa’dan ders alan Direktör Murat Karahüseyinoğlu, devir periyot “Karagöz” oyunlarıyla ilgili pek çok proje yapmış. Geçmiş yıllarda Torun Çelebi’nin oyunlarından sekiz adedini tam metin olarak kayda alan Karahüseyinoğlu, sinemanın senaryosunda kayda alınan sekiz oyunu tek bir hikaye olarak kurgulamış. “Gelenekte macerayı yaşayan ebediyen Karagöz’dür. Tam metin Karagöz izlemeyenlerin bunu bilme talihi ne yazık ki yoktur” diyen Karahüseyinoğlu, son yıllarda yaygın olarak ilgi gösterilen şovun aslında temel oyun başlamadan evvel oynanan 15 dakikalık ısınma tipleri olduğunu söylüyor. Karahüseyinoğlu, “Karagöz oyununun uzun bir hikayesi vardır, lakin pek çok kişi bunu hiç izlememiştir. Onun yerine ‘Karagöz ile Hacivat’ olarak yaygınlaşan kısa oyunlar sahnelenir. Meğer dünya literatürde bu oyun ‘Karagöz’ olarak geçer” diyor. Bu projenin bir imkânının da tıpkı anda pek çok bireye ulaşabilmesi olduğunu belirten Karahüseyinoğlu, “Perdenin bir büyüsü var bu gerçek lakin bu animasyon vizyona girdiğinde 7-8 milyon kişi izleyebilecek. Bu tanınması için çok hoş bir imkân” diyor. “Filmimizi çocuklar seyredebilir, hiçbir sakıncası yok lakin biz bu sineması yetişkinler için yaptık” diyen Karahüseyinoğlu, “Hatta biz bu işin yetişkinler için olduğunu hatırlatmak için yola çıktık. Gölge tiyatrosu çocuklar için yapılabilir lakin Karagöz’ün orjinali yetişkinler içindir” diyerek Karagöz sinemasının yaygın anlayışın bilakis çocuklar için olmadığının altını çiziyor. Karahüseyinoğlu, Karagöz’ün bilhassa cumhuriyet sonrasında çocuklar için sergilenmesinin yaygınlaştığını ve kılık kıyafet ihtilalini, zelzele bilgisini, okuma-yazmanın değerini çocuklara aşılamak için bir araç olarak kullanıldığını söz ediyor.
Filmde gölge oyununda yer alan 80 karakterin tamamına yer verilmiş. Başka animasyon sinemalardan farklı olarak jestler için belli şablonlar kullanmak yerine gerçek Karagöz oyuncuları ile çalışılmış ve mimikler direkt olarak iki Karagöz ustasından alınmış. Sinema his şablonlarıyla çok daha kısa bir müddette tamamlanabilecekken grup bu yolla klasik Karagöz oyunu halini müdafaayı seçmiş. Bu da sinemanın epey uzun bir müddette tamamlanmasına sebep olmuş. Sinemada sanatsal üretiminin tamamı bu topraklardan olmakla birlikte, teknik kısım için İranlılar ve Azerilerle çalışılmış.
GELENEĞE BAĞLI KALDIK
Karagöz’ü beyaz perdeye aktarırken hangi karakterlerin, hangi oyunların ve nasıl bir öykünün işlenmesi gerektiği üzerine uzun değerlendirmeler yaptıklarını söyleyen üretimci Bilal Arıoğlu, “Karagöz’ün geleneğine bağlı kalarak bu işi yapmayı seçtik. Böylelikle çalışmaya başladık. Bir takım kurduk ve o grupla birlikte karakterlerin çizilmesi, hareketlendirilmesi, senaryonun animatik hâline getirilmesi üzerinde çalıştık” diyor. Lisan ihtilalinden sonra, orjinalleri Osmanlıca Karagöz metinleri arşivimizde dururken Mısır çevirilerinin kullanıldığını söyleyen Arıoğlu, “Kaynaklarıyla birlikte bu ortaya kondu. Hatta gerçekte varlığı bilinmiyor denilen Pir Küşterî’nin ‘Hayal-i Zıl’ diye bir kitap yazdığı ve Karagöz karakterlerinin o kitaptan alındığı söyleniyor. O vakit Mısır’dan gelen çevirilerde bu bilgi yok fakat elimizdeki Evliya Çelebi kaynaklarında görüyoruz” diyor. Sinemada yer alan kıssalara de bu metinlerden erişilmiş. Karagöz tarihte birinci kere Evliya Çelebi metinlerinde geçiyor. Evliya Çelebi burada bahsederken hem Karagöz hem de Hacivat isimlerini geçiriyor. Lakin oyunun genel manada “Karagöz” olarak anılması, kitapların “Karagöznâme” olarak bilinmesi bir üslup. Arıoğlu, “Hacivat oyundaki çatışmayı sağlayan, perdeyi açan karakter, çok geride değil. Biz ‘Karagöz ile Hacivat’ yerine ‘Karagöz’ ismini kullanarak bir lisan birliği oluşturmaya çalışıyoruz” diyor.
Animasyon Avrupa’ya yolcu
Filmin memleketler arası gösterime girmesini çok önemsediklerini söyleyen üretimci İsrafil Kuralay, “Şu anda mutabakat yaptığımız beş Avrupa ülkesinde 15 Eylül’de gösterime girecek. Almanya, Hollanda, Fransa, Danimarka ve Azerbaycan’da. Tarihi net olmayan öteki ülkeler de var” diyerek toplamda 12 ülke olmasını hedeflediklerini söylüyor. Sinemanın tıpkı vakitte gölge oyunlarına tarihi kaynaklık eden Endonezya ve Mısır’da gösterilmesi ayrıyeten önemseniyor. Kuralay, “Bu saydığımız yerler tamamlandığında Karagöz kültürü bu sinema ile dünyayı dolaşacak. Dünyanın doğusunda bu oyunun farklı özellikleriyle oynayanlar var. Balkanlar’dan tutun Japonya’ya kadar karton, gölge oyunu, kukla ve Karagöz gibisi bir kültür altyapısı var. Aslında Doğu dünyasına hitap edecek ortak karakterlerden bir tanesi. Bunun da bizde olması çok değerleri” diyor. Özgün ve özel bir imal olması sebebiyle sinemanın dünya çapında katılacağı şenliklerde ilgi çekeceği düşünülüyor.
Karagöz’e Godot’u beklettik
“Karagöz aslında başlı başına mahallî bir metin değildir” diyen Murat Karahüseyinoğlu, kıssaların içinde Moliere’den, Shakespeare’den etkilenmeler olduğunu söylüyor. Oynatıcılar, vakit zaman yabancı oyunlardan alınan sahneler de kullanmış. Bu da Karagöz oyunlarının Ahmet Vefik Paşa periyodundaki üzere dışarıdaki tiyatrodan etkilendiğini gösteriyor. Karahüseyinoğlu, “Sanatçının gördüğü şeyleri sahiplenmeden, ben yazdım demeden ve daima değişen bir anonim metinle oynatmasıyla Karagöz yeni bir hâl alır. Oynayana, oynatana, seyirciye hatta iktidara nazaran değişir ve gelişir” diyor. “Oyunun senaryosu anonim olmakla birlikte iş ustaya kalmıştır” diyen Karahüseyinoğlu, her ustanın kendi kültürüne, o zamanki kurallara nazaran senaryosuna biçim verebileceğini söylüyor. “Örneğin ben ‘Godot’yu Beklerken’ oyununu Karagöz’e kattım. Karagöz ve Hacivat oturup Godot’yu beklediler ve harikulade sevildi. İki sene oynadık bu oyunu. Seyirciden gelen birinci reaksiyon ‘Biz oyunun bu türlü olduğunu bilmiyorduk’ oldu” diyor.