Şoför, “Rahmeti ile adaşız” dedi. Ne demek istediğini anlamadım. Daha doğrusu, sürücünün kullandığı cümleyi idrak edip anlamlandırmam için silkinip uyanmam; yeri, şeyleri ve hisleri yerli yerine koymam gerekiyordu.
Cenaze otomobilinde sürücünün yanında oturuyordum. Artta babam vardı. Tabutun içinde upuzun ve sonsuz bir huzur içinde yatıyordu. Rahmetliydi ve sürücüyle tıpkı ismi taşıyordu.
Şoför elindeki evrakları inceliyordu. Birazdan babamla yapacağımız en uzun ve son seyahatimize çıkaracaktı ikimizi.
Zihnimin hâlâ bulanık olduğunu hissediyordum, yeniden de “babam öldü” dedim kendime. Bunu birçok kez yüksek sesle tekrarlamak istedim. Durumu bir an evvel kabullenmek için… Durumu bir an evvel kabullenirsem defin süreci, taziye hazırlıkları üzere yapılması gereken son vazifelerin aksamadan ilerlemesine katkıda bulunabilecektim. Fakat içimden bir yerlerden bir hıçkırığın üst yanlışsız süratle yükseldiğini hissediyordum. Konuşsam ağlayacaktım. Sustum.
İKİ RAMAZAN’IN ORTASINDA
Biri geride oburu yanımda iki Ramazan’la seyahat yapıyordum. Sürücü konuşkan değildi. Tahminen adaşı rahmetliye ve yas sürecine duyduğu hürmetten susmayı tercih ediyordu. Yol boyunca, neredeyse hiç konuşmadan, aklına geldikçe sigara ikram etti.
Şimdi artta bir tabutun içinde upuzun ve huzurla yattığını umduğum babam ise bir konuşma ustası değildi. Bir şeyi birçok kere ve çok uzun anlatırdı mesela. Esprili değildi fakat durum güldürüsüne uygun hareketleri ve konuşmaları olurdu. Son yıllarda kendi kendine kilamlar söylerdi. Sesi ve öyküleri yanıktı. Annem, “bavê we piştî wî buyruğu buye dengbêj” (Babanız bu yaştan sonra dengbêj oldu) diyerek hafif yollu dalga geçerdi.
Maceraperest değildi babam. İşine sadık tipik bir memurdu. Makinistti ve Bağdat’a kadar tekraren yük treni götürmüşlüğü vardı. Emekli olunca “emekli devlet memuru” oldu. Memurluk asla bitmeyen bir hal olmalı.
KADİM BABA-OĞUL ÇATIŞMASI
Yol boyunca bir sürü hatıra üşüşüyor zihnime. Berbatları uzaklaştırıyorum, yeterliler gözlerimin dolmasına neden oluyor.
Baba-oğul çatışmasını çok erken yaşta memur olmayı reddederek ben başlatmış olmalıyım. ‘Baba’nın her cinsten otoritesinden ve aile mefhumundan uzaklaşmak isteği, bağımsızlığa ve özgürlüğe duyulan özlemdi. Bu sessiz ve kararlı hasreti yalnızca hissettiğimi ve bunun şuurla şekillenmediğini artık biliyorum elbette. Bunun sevgisizlikle bir ilgisi de yoktu. Tahminen fıtratım böyleydi, vakit zaman latifeyle karışık söylediğim üzere, beni gerçekten okuduğum romanlar yoldan çıkarmış, ‘baba’dan ve aileden uzaklara savurmuştu.
Asla mutaassıp değildi fakat Kur’an-ı Kerim okumayı ihmal ettiğim gerekçesiyle çizgi romanlarımı yakmıştı babam. Yıllar sonra, meskene baskın düzenleneceğini haber alınca, başıma iş gelir endişesiyle mecmua ve kitaplarımı da yakacaktı. Baba, devlet üzere bir şeydi o yıllarda. Bana o denli geliyordu.
Aramızda, onun tabiriyle, sağ-sol çatışması da oldu. Erken yaşta solcu oldum ve babam Süleyman Demirel hayranıydı. 12 Eylül darbesine sevinecekken faşizm kapısına kadar geldi ve sessiz kaldı. Sevinci telaşa bıraktı yerini.
Birkaç yıl sonra birinci şiirlerim ve öykülerim mahallî bir gazetede yayımlandı. Tesadüfen eline geçmişti gazete ve adıma rastlayınca şaşırmıştı. Gurur duymuştu. Sonra korkmuştu. 12 Eylül faşizminin kararı sürüyordu zira ve hikayenin kendisi değil lakin hikayenin ismi ürkütmüştü onu. Hikayenin ismi “İşçi Adamız” idi ve bu gururlu söyleme biçimi o karanlık yıllarda tehlikeye davetiye çıkarıyordu ona nazaran.
Yıllar sonra çalıştığım Demokrasi gazetesinde fotoğraflı yazılarım ve birinci kitabım yayımlandığında da gurur ve endişeyi birlikte yaşadı. Gazeteci ve muharrirlerin öldürüldüğü, tutuklandığı bir memlekette yaşıyor olmanın bilgisiyle.
Şiirlerimi Kürtçeye çevirerek anneme okuduğunu duymuştum. Bu uğraşını duyduğumda gülüp geçmiştim o vakit lakin artık, mesela kitabın ismini, Kuşkular Zamanı’nı Kürtçeye nasıl çevirmişti sanki, diye merak ediyorum?
Gazete dağıtan çocuklara fazladan para vererek alıyordu gazeteyi. Fazladan ödediği paranın bir halde bana da ulaşacağını düşünerek. Endişeleniyordu benim için lakin yeniden de hiçbir vakit “yazma” demedi, daima “dikkat et” demekle yetindi. Zira babam, sonradan devrimci olmuştu.
‘BABANIZ DEVRİMCİ OLDU’
Karakol kumandanı babamı karakola ‘davet’ ediyor ve “oğulların nerede?” diye soruyor. Kimimiz üniversite için öbür kentte kimimizse çalışmak için… Ben üniversiteden atılmış, İzmir’de çeşitli işlerde çalışarak tutunmaya çalışıyorum. Babam bunları anlatıyor ancak adreslerimizi “bilmiyorum” diyerek vermiyor. Karakol kumandanı muhalif bildiği insanları karakola davet edip azap eden adam olarak nam salmıştı. Babama azap ediyorlar sabaha kadar. Babam, gördüğü azaba karşın, oğullarının adreslerini söylemiyor.
Daha sonra annem, babamın azaba direnişini anlatarak, “babanız devrimci oldu” diyecekti telefonda. Annem mi? Annem daima devrimci bir bayan oldu zati.
Kardeşlerimin sürgünlüğüne, uzun periyodik gözaltında tutulmalarına, mahpusluklarına tanıklık edecek, onların başına daha makûs bir şey gelmesin diye karakolların, adliyelerin önünde nöbetler tutacaktı babam. “saçlarımın tabanından süzülen keder/babamın acıyan sakalına uzanan elimdir” dizeleri, o yırtıcı karanlık günlere aittir. ‘Baba’, devlet üzere algılanmaktan uzaklaşıyordu.
EMEKLİLİK GÜÇ ZANAAT VE BABAMIN BOŞ İŞLERİ
Emekli olunca dededen kalma bahçeyle ilgilenmeye başlamıştı. Fakat bir sorun vardı: Bahçe işinden anlamıyordu. Ayrıyeten obsesif olduğu için kök salmış birkaç ağacın yerini değiştirmiş, ağaçların kurumasına neden olmuştu. Fakat babasından kalan bahçedeki nar, asma ve gül ağaçları onun yapıtıdır. Bahçedeki beyaz güllerin kokusu enfestir. Bundan sonra babam kokacak.
Bir orta şifalı bitkileri, sağlıklı beslenmeyi anlatan kitaplara merak salmıştı. Baba-oğul çatışması denilebilirse, beslenme konusunda da çatışıyorduk. Hangi meyvenin, zerzevatın hangi hastalıkları engellediğini anlatmaktan haz duyuyordu ve ben bunlarla hiç ilgilenmiyordum. Yeniden de keyifli olsun diye ona, hususla ilgili İstanbul’dan kitaplar gönderdiğimi hatırlıyorum.
Bir orta “Kıyamet Ayetleri” isimli bir kitap okumaya başlamıştı. Kıyametin alametlerini anlatıyordu bize. IŞİD’in kıyametin alametlerinden biri olduğuna inanıyordu. Dinler üzere yapıyorduk. Dinler üzere yaptığımızı ve sıkıldığımızı anlaması uzun sürmüyordu. Kamburunu çıkararak odasına giderdi sessizce. Kamburu, dizlerindeki kireç yüzündendi. Bir vakitler göğüs dışarıda yürüyen babamın bu halde yürümesi ıstıraba neden oluyordu. O, baht diyordu buna.
İstisnasız her Kürt üzere hiçbir haberi kaçırmıyordu. Lakin annemden farklı olarak o Türkçe yayın yapan televizyonlardan izliyordu haberleri. Kimi kanalların haber verme biçimi kahrediciydi onun için. Fox TV’nin hükümeti eleştiren haberlerine bayılıyordu fakat, “Mesele Kürtlere gelince hepsi aynı” diyerek öfkeleniyordu. Biz onun televizyon haberlerini izlemesini “boş iş” olarak değerlendiriyorduk.
Emekli olmak güç zanaat oldu onun için. Son yıllarda kahveden de ayağını kesti ve bizim boş dediğimiz işlerle, bir obsesifin ruh haliyle ilgilendi yalnızca. Obsesif olması annemle ve bütün çocuklarıyla çatışmasının temel nedeniydi. Aklına koyduğu şeyi gerçekleştirinceye kadar huzursuz edici bir hava estirirdi meskende. En çok o vakit devlete benzeriydi.
ÇOCUKLARINA KAHRAMAN
Belki bütün babalar üzere, bazen devletin tankına topuna, maddelerine benzeriydi babam, evet. Fakat yalnızca benzeriydi ve bu hal süreklilik arz etmezdi. ‘Kaptan’ lakabını Van’da okuyan kız kardeşimi ziyaret ettiğinde tekne kullandığı için almıştı. Bir de bir dizideki sonlu kaptana benzetildiği için. Bunu bilirdi ve güler geçerdi. Zira o denli uzun uzunluklu değildi öfkesi ve çocuklarının kendisine ‘Kaptan’ diye seslenmesini çok kolay benimsemişti.
Basit şeyler için sonlanırdı en çok. Okuldan atıldığımda memur olamayacağım için üzülmüştü lakin hiç üstüme gelmemişti. Öğrenci afları çıktıkça haber vermekle yetindi yıllarca. Evlenip boşandım, sonradan haberi oldu ve geleneklere karşın sessiz kalmıştı. Gelinini ve torununu boşanma olmamış üzere sevmeye devam etti. İşsiz kaldım tekraren. Her seferinde üzüldü ve çabucak ardımda olduğunu bir formda göstermeye çalıştı. “Ez li pişta te me” (Arkandayım). Gerimde babam var duygusu, bütün o baba-oğul çatışması sürecinde bile hiç çıkmadı içimden.
Memurdu, emekli devlet memuru oldu ve daima orada kaldı. Hayatını değiştirmeyi aklından geçirmiştir kesinlikle lakin hayatını değiştirecek hamleyi yapmaya hiç yürek edemedi. Uygun makus çocuklarının garantisi, kahramanı olmakla yetindi.
Demiştim, tutucu değildi babam lakin içki sevmezdi ve bu yüzden baba-oğul bir çilingir sofrasında oturamadık.
BABAMIN İFLAH OLMAZ TAKINTISI
“meşeler göğermiş diyorsun varsın göğersin
her yaprak bir öpücüktür sana o huysuzdan”
Diyarbakır tarafından Mardin’e giderken, Mardin vilayet sonuna geldiğimi, meşelerden anlarım. Mevsim yazsa dağlar yemyeşildir ve Ahmet Telli’nin üstteki dizeleri, artık olduğu üzere, bizatihi gelip yerleşir dilime.
Mardin vilayet hududuna babamla birlikte, bu dizelerle ve anılarla giriyoruz.
Beni otogara o götürürdü, otobüs kalkıncaya kadar beklerdi. Bu ortada sürücünün ismini öğrenir, bana mukayyet olması için ricada bulunur ve otobüsün plakasını not ederdi. Üniversitede okuyordum ve bana çocuk muamelesi yapılıyor diye çok bozulurdum. Huyunu bildiğim için sesimi çıkarmazdım. Arayıp İzmir’e vardığımı haber verinceye kadar televizyondan haberleri izlerdi, bir kaza olmuş mu diye.
Diyarbakır’dan Mardin’e dolmuşla bir buçuk saattir yol. Mardin’e geleceğimden haberi varsa arayıp vakitlice gelmemi isterdi. Dolmuşa binmişsem bu sefer arayıp dolmuşun hangi civarda olduğunu sorardı. Bu aramalar ben meskene varıncaya kadar birkaç kez tekrarlanırdı: “Vejdînê min ka hûn gihaştin kîderê?” (Vecdim nereye ulaştınız?).
Bu ısrarlı soruların dolmuşta seyahat ederken beni rahatsız ettiğini gizlemeyeceğim. Lakin artık, bana o denli geliyor ki bu ses, bu sorma biçimi kulaklarımdan asla silinmeyecek. Zira artık salt bir baba şefkatini, hasretini, heyecanını temsil ediyor.
AŞI OLMAYACAĞIM DEDİ VE OLMADI
Korona virüsü aşısı olmayacağını en başından söyledi. En son bana geldi annem, “Sen ikna edersin” diyerek. Açıkçası güvendim kendime ve ikna ederim diye düşündüm. Son yıllarda, artık büyüdüğümü kabul ettiği için olacak, söylediklerimi dikkatte aldığı olurdu zira. Lakin bu sefer olmadı.
Esasında korona virüsüne karşı dikkatli davrandı. Dışarı çıkmadı, kimseyle temas etmedi. Dışarıdan gelen bizler de uzak durmaya çalıştık. Bu sayede korundu ve korona virüsüne yakalanmadı. Lakin son bayramda önlemleri ihmal ettik. Sıhhat Bakanlığı kadar hepimiz rahat davrandık ve babam korona virüsüne yakalandı.
Hastane süreci iki gün sürdü. İki günün sonunda, tabibin verdiği bilgiye nazaran kalbi durdu.
HOŞÇAKAL KAPTAN
İki Ramazan’la seyahat mezarlıkta son buluyor. Çocukları, akrabası, eşi dostu mezarlıkta bekliyordu Kaptan’ı. Kendisinin diktiği ağaçların gölgesinde, anne – babasının yanında sonsuz uykusu için bir yer ayrılmıştı. Onu bir daha asla göremeyeceğimi bir sefer daha idrak etmiştim.
Bayram için gittiğim köyde birkaç günü birlikte geçirmiştik. Görünürde hiçbir sıhhat sorunu yoktu. “1950’li yıllarda Şenyurt’ta sinema vardı” diyerek şaşırtmıştı beni.
Köyden ayrılırken kel başından öpmüş, “Bi xatirê te. Li xwe mikate be Kaptan” (Hoşçakal. Kendine dikkat et Kaptan) demiştim. Her zamanki üzere salondaki televizyonun tabanında, plastik koltukta oturuyor, haberleri izliyordu. Televizyonun sesi hayli açıktı zira kulakları ağır işitiyordu ve -hepsini farklı ayrı çok sevdiği- torunları çok gürültücüydü.
Beni yolcu etmek için kalkmaya yeltenince oturtmuştum onu. “Oxra te a xêrê be” (Uğurlar olsun) demişti. Onu o plastik koltukta, televizyonun karşısında bırakmıştım. Onu en son morgda görecektim, “Güle güle Kaptan” diyerek alnından öpecektim.
Bahçedeki güllerden birkaç adedini koparıp mezarına koydum. Mezar taşını öptüm. “Bi xatirê te Kaptan” diyebildim. Onu bir daha asla göremeyecektim; birlikte gülemeyecek, arbede edemeyecektim. Bunu bilmenin tartısı hıçkırığa dönüşüyordu ve daha fazla konuşmaya müsaade etmiyordu. Kadim baba-oğul çatışması son bulmuştu. Ancak bir artsız kalma hali gelip yerleşmişti içime.