Mersin Üniversitesi Hastanesi İsimli Tıp Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Halis Dokgöz danışmanlığında Dr. Said Meke’nin tez çalışması acı bir gerçeği bir sefer daha gözümüzün önüne seriyor: ENSEST!
Üniversitede yapılan bir çalışmaya nazaran 11 yılda 1360 çocuk, 295 erişkin olmak üzere toplam1655 cinsel istismar olayı müracaatının 288’i ensest… Profesör Dokgöz’e nazaran bu olaylar buzdağının görünen kısmı. Ekseriyetle annelerin haberi var ve onların güçlendirilmesi gerekiyor. Ve ne yazık ki, çocuk aile içinde uğradığı cinsel istismarı sevgi işareti olarak gördüğünden uzun yıllar maruz kalmaya devam ediyor. Ensesti enine uzunluğuna Prof. Halis Dokgöz ile konuştum.
Bu datalar bize geçmişe oranla ensestin arttığını mı söylüyor?
Cinsel istismar hangi cinse karşı yapılırsa yapılsın toplumsal bir halk sıhhati meselesidir. Ve tüm dünyada erkeklerin yüzde 5-10 ve bayanların yüzde 20’sinin çocukluk devirlerinde cinsel istismara uğradıklarına ait literatür bilgileri mevcut. Bunlar da yalnızca yargıya yansıyan olgular. Yani buzdağının görünen kısmını konuşuyoruz.
Peki, bu cinsel istismarın en zımnî ve tabu olan formu yani aile içi cinsel istismar olan ensestte durum nasıl?
Tüm dünyada epeyce düşük ve gerçek dataları bilemiyoruz. Kabaca dünyada ensestin yüzde 10’unun bildirildiği ve yargıya yansıdığını biliyoruz. İsimli tıpla ilgili bilimsel çalışmalarda cinsel istismarın yaklaşık yüzde 20’sini ensest hadiselerinin oluşturduğu üzere genel bir kabullenim var. Bizim çalışmamız 11 yıllık bir tecrübe paylaşımı. Yaptığımız çalışmada 1655 cinsel istismar olgusunun 288’ini ensest olgular oluşturuyor. Bu da olguların yüzde 17,40’ını oluşturmaktadır. Ensest buz dağının görünen kısmıdır ve yüzde 7,4 çok yüksek bir orandır. Şunu net olarak söyleyebiliriz: Son yıllarda toplumda ve medyada cinsel istismarın görünürlüğü arttı. Aslında var olan gerçeklik görünür oldu. Yargıya yansımada yürek arttı ve bunu da çok olumlu buluyorum. Buna paralel olarak da cinsel istismar olaylarının sayılarında da nispi bir artış kelam konusu elbette.
Vakaların 245’i bayan, 43’ü erkek… Saldırganların ise yüzde 98,3’ü erkek. Saldırganlığın sebepleri neler?
Saldırganların yüzde 84,9’u 18 yaş üstünde ve yaş ortalaması 29,8 erişkin yani ve bunların yüzde 50,4’ü evli. Saldırganların yüzde 47,2’si (136) 1 ve 2 derece yakın akrabaları olup en sık 69 hadisede babası (yüzde 50,7), 27 hadisede erkek kardeşi (yüzde 19,9), 22 hadisede üvey babası (yüzde 16,2) olduğu belirlendi. Ayrıyeten kuzen, enişte, dayı ve amcaların da cinsel istismar hareketlerini gerçekleştirdikleri saptandı. Ensest; kan bağı olsun olmasın, çocuğun itimat alakası kurduğu bireyler tarafından cinsel istismara uğramasıdır. En sık rastlanan ensest çeşidi baba yahut üvey baba ile kızı ortasında yaşanan ensest ilgi. İkinci sırada ise kardeşler ortası ensest münasebet iken en az karşılaşılan form ise anne ile oğul ortasında yaşanan ensest münasebettir. Öbür saptanan ensest tipleri anne ile kız, baba ile oğul, büyükbaba/büyükanne ile torun, dayı/amca ile yeğen ve teyze/hala yeğen ensesti halinde karşımıza çıkmakta. Cinsel istismar faillerinin birden fazla baba, erkek kardeş, üvey baba, dayı, amca ve kuzen üzere çocuğun çok yakından bildiği güçlü ve inanç oluşturan yani erk’i ve otoriteyi elinde bulunduran şahıslar. Sıklıkla saldırgan bir erkek. Aile içinde baba yahut ailenin erkek üyelerinden biri olabiliyor. Saldırgan profilleri değişkenlik göstermekle birlikte kimi genellemeler yapabiliriz. Saldırganlar dürtülerini denetim edemeyen, içe dönük, soyut fikir yeteneği bozuk, özgüveni düşük, toplumsal marifeti düşük ve yaygın anksiyete ve depresyon üzere psikiyatrik bulguları da olabilen olan pasif ve bağımlı bireyler olarak karşımıza çıkıyor. Cinsel istismarcıların çocukluklarında aile içinde fizikî, duygusal ve/veya cinsel istismara maruz kaldıkları ve eğitim, sıhhat ve barınma üzere temel ihtiyaçlarının gereğince karşılanmadığı ve ebeveynleri tarafından ihmal edildiklerinin de altı çizilmeli.
Şöyle bir kabul var: Şiddet gösterenler, daha çok geçmişte şiddet görenler… Tıpkı şey ensest olaylarında da görülüyor mu?
Şiddet tecrübesini bilhassa çocukluk periyodunda yaşayan bireylerin bu öğrenilmiş durumu erişkin olduklarında tahlil emeliyle kullandıklarına ait çok sayıda bilimsel data mevcut. Ve cinsel istismara ait olarak da bu türlü bir genelleme yapmamakla birlikte değerli bir risk faktörü olduğunu da vurgulamak gerekir. Bu risk faktörlerin neler? Bunlar bayan cinsiyette olmak, tek ebeveyniyle, parçalanmış ailede yaşamak, ebeveynlerin unsur ve alkol berbata kullanımı olması, evlat edinilme yahut üvey çocuk olmak, fizikî yahut zihinsel pürüze sahip olmak, düşük sosyoekonomik seviye, toplumsal izole ailelerde yaşamak ve geçmişte cinsel istismara maruz kalma hikayesinin bulunması üzere kimi durumlar cinsel istismar riskini artıran faktörler olarak öne çıkmaktadır.
Daha çok kimler bu hatası işler?
Saldırganın profillemesini yaparken kesin net bir çerçeve çizemeyiz. Her türlü toplumsal etraftan olaylarla karşılaştığımızın altını çizelim. Fakat yapılan çalışmalara baktığımızda geçmişte cinsel istismar yahut ensest hikayesi olan, uyutucu-uyuşturucu unsur ve alkol berbata kullanımı, ailesel problemleri olan ve gelişmemiş toplumsal bağlara sahip toplumsal mahrumluk içinde olan bireylerde, sosyokültürel kodlarla ilgili sorunlar yaşayan, cinsel kimlik gelişim bozukluğu ve çeşitli psikopatolojilere sahip bireylerde risk yüksektir.
Eğitimli, eğitimsiz farkı var mıdır?
Saldırganın eğitim durumundan daha çok ailesel durum, yaşanılan ortam, kültürel ve toplumsal kodların daha belirleyici olduğunu söyleyebiliriz. Aile olarak tek ebeveynli ve/veya ebeveyn bulunmayan ortamlar ile parçalanmış aile ve geniş aile yapısı risk oluşturmaktadır. Her eğitim seviyesinde görülmekle birlikte eğitim seviyesi düştükçe hadiselerin arttığı da bir gerçeklik. Tekrar her sosyoekonomik seviyede ensest görülmekle birlikte düşük sosyoekeonomik gelir seviyesi kıymetli bir faktör olarak ortaya çıkıyor.
‘Kol kırılır yen içinde kalır’ kültüründe bu sayılar bize aslında gerçeğin görünenden çok daha fazla olduğunu söylüyor mu?
Tam da sorduğunuz gibi… Cinsel istismar isimli mercilere müracaatta en kahır yaşanan bahislerden biri. Bu durum aile içinde bir cinsel istismar olduğunda kol kırılıp yen içinde kalıyor. O nedenle bu cins bilimsel çalışmaların daha fazla merkezlerde yapılması ve tüm Türkiye’yi yansıtan bilgilerin ortaya konularak muhtemel tahlillerin masaya yatırılması kaide. Ayrıyeten bilimsel dataların yalnızca isimli tıp ve hukukî ortamlarda değil tıpkı vakitte toplumla da buluşması gerekiyor. Toplumun hem durum hakkında bilgi sahibi olması ve koruma/korunma yollarını ve bu tıp durumlarda nasıl bir yol izleneceğinin bilinmesi gerekiyor.
Bize isimleri gizli kalmak şartıyla elbette, birkaç yaşanmış olay anlatır mısınız? Çocuklar neler yaşıyorlar?
Bu cins hadiselerin deşifre olması çocuğun hem fizikî hem de ruhsal gelişimi açısından düşüncelere yol açıyor. Fakat şunu net söyleyebilirim. Çocuk aile içinde uğradığı cinsel istismarı sevgi işareti olarak gördüğünden uzun yıllar maruz kalmaya devam ediyor. Ne vakit ki çocuk sosyalleşince uğradığının istismar olduğunu anlıyor, işte o vakit kıyamet kopuyor. Okula başladıktan sonra çocuğun arkadaş ve öğretmeleriyle paylaşımı ile birlikte aile içinde yaşanan cinsel istismar gün yüzüne çıkmaya başlıyor. Ders muvaffakiyetinde düşme, toplumsal iletişimsizlik, okula gitmeme ve konuttan kaçma gibi… Bazen bu durum on yıllar sonra erişkin olunca da ortaya çıkabiliyor. Bu nedenle bu bahisler toplum önünde tartışılmalı ve farkındalık artmalıdır. Kısır döngü ne kadar erken kırılırsa o kadar rehabilitasyon da mümkün.
Yaklaşık yüzde 10’u yargıya yansıyor
İstismara uğrayan erkek çocukla, istismara uğrayan kız çocuk ortasında olayın yaşanışı açısından ruhsal olarak fark var mı? İstismara uğrayan çocuklar sonraki yaşlarında bunu nasıl taşıyor?
İstismara uğrayan çocuğun cinsiyetinden bağımsız olarak psikolojiler benzeri. Dünya Sıhhat Örgütü’nün 2002 yılındaki bilgilerine nazaran 73 milyon erkek çocuk ve 150 milyon kız çocuğun cinsel istismara uğradığı belirtilmektedir. Kız çocuklarında erkeklere nazaran daha sık görüyoruz istismarı. Ensestin ise yaklaşık yüzde 10’unun yargıya yansıdığı vurgulanıyor. Burada altını çizmemiz gereken bir başka nokta cinsiyetten bağımsız olarak insiyatif saldırgandadır. O kimi isterse onu istismar eder. Çocukları asla suçlamamalıyız. İstismara uğrayan çocukların toplumda rehabilitasyonu çok uzun süren bir süreç. Psikiyatrik tedavi, takviye ve izlem yıllar süren bir durum.
Çocuk istismara uğradığını nasıl anlıyor, nasıl ayırdına varıyor ‘kötü’nün?
Çocuklar yaşadıklarının istismar olduğunu toplumsallaşmaya başladığı süreçte anlıyor. Öncesinde yaşanılanları sevgi sanıyor. O nedenle kapalı aile ve kültürel ömür kodları en büyük risk ortamı olarak öne çıkıyor. Ayırt etme ve algılama için kamusal ve toplumsal etraftan bilinçlendirme koşul.
Burada saldırganların yüzde 98,3’ü erkek ise anneyi konuşalım isterim. Ekseriyetle haberdar oluyor mu istismardan? Haberdar olduğunda nasıl davranıyor?
İstismarın gerçekleştiği aile yapısı genelde ataerkildir ve baba otoritesini ekonomik gücü elinde bulundurma, tehdit ve şiddet uygulayarak sürdürür. Rol karmaşasıyla birlikte, anne vazifelerini kızına yükler. Aile tıpkı vakitte toplumsal hayattan izole olmuştur ve etrafındaki beşerlerle yüzeysel alakalar içindedir. Bu durumda ensest, aileyi bir ortada tutma fonksiyonunu de üstlenmiştir. Baba ailenin dağılmasını önleyen anahtar öğe olarak kabul edilir. Aile içinde baba ile yaşanan ensest bağın ortaya çıkması babanın aileden uzaklaştırılmasına neden olacağından ensest, ailenin sırrı olarak kalır ve yıllarca bu kısır döngü sürer. Anne aslında her şeyi bilir, lakin istek göstermeye de devam eder. Anne, ailenin dağılacağı endişesiyle pasif, içine kapanık, duygusal ve ekonomik açıdan çok bağımlıdır. Annede de çocuklukta yaşanmış ensest hikayesi mevcut olabilir. Anneyi istismarın işbirlikçisi olarak suçlayan görüşler yanında onu sekonder mağdur olarak gören görüşler de vardır. Bayanın sosyoekonomik ve sosyokültürel olarak güçsüz olduğu bir birey olmaktan daha çok nesneleştiği bir zihniyette erkeğe karşı koyamıyor ve çocuklarını koruyamıyor.
Anne çoğunlukla ensesti biliyordur
Çocuk bunu saklıyorsa, örneğin annenin çocuğunun ensestle karşı karşıya olduğunu anlaması için ne tıp davranışlardan kuşkulanması, nem kapması gerekir?
Anne ensesti çoğunlukla biliyordur esasen. Burada anneyi güçlendirmek gerekir. Sosyoekonomik gücün ensesti gizlemede tesirli olduğu görülmekte. Anneleri suçlamak yerine annelerin ensesti ortaya çıkarmada gösterecekleri eforlar desteklenmeli. Anne, ekonomik ve kültürel kodlardan kaynaklanan bağımlılık üzere nedenlerle ikincil mağdur haline gelmektedir. Bağımsızlıklarını kazanarak ensesti özgürce söz edebilmeleri açısından bayanların eğitimi desteklenmeli ve çalışma hayatına katılmaları teşvik edilmeli.
Burada devlete de düşen misyon yok mu?
Öncelikle sorun ortaya konulmadan çözülemez. Çocuğun cinsel istismarı konusunu ve ensesti bir sorun olarak ortaya koymalıyız. Bu yalnızca ülkemize has bir durum değil tüm dünyanın meselesidir. Çocukluktan itibaren ailede ve eğitim kurumlarında beden dokunulmazlığı, uygun ve berbat dokunmanın ayrımı, bedenini ve özel bölgelerini tanıma, cinsel sıhhat ve korunma metotları, istismara karşı nasıl kendilerini savunacakları, sonrasında yapması gerekenler üzere mevzularda cinsel eğitimlerin verilerek kuşaklar enseste karşı bilinçlendirilmeli. Ülkemiz yasalarında ise ağırlaştırıcı sebep olarak ortalarında evlenme manisi bulunan şahıslarca işlenmesi halinde cezayı ağırlaştıran bir öge olarak bahsedilmiştir. Fakat ensestin maddelerce da tanımlanarak kabahat olduğu kesin bir lisanla belirtilmeli ve saldırganların hatalı olduğu şuuru toplumda hakim kılınmalı.
Saldırganın mağdura olan yakınlığı arttıkça ortaya çıkarılması da zorlaşıyor mu?
Evet, o denli. Ulusal Eğitim, Sıhhat, Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’na bağlı profesyoneller eğitilmeli ve bu tıp olgularla karşılaşıldığında bahsin süratle yargıya yansıması sağlanmalı. Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’na bağlı toplumsal hizmet uzmanları mahallerde mümkün riskli aileleri belirleyerek hami tedbirler alınmalı. Toplum hem kamusal kısımdan hem de medya aracılığıyla bilgilendirilmeli ve farkındalık artırılmalı. Mağdurlar, içerisinde isimli tıp, çocuk psikiyatrisi, çocuk enfeksiyon, çocuk cerrahi, bayan hastalıkları ve doğum uzmanları ile toplumsal hizmet uzmanları ve psikologları bünyesinde bulunduran tek ve kapsamlı bir merkezde multidisipliner değerlendirilmeye alınmalı, takip ve tedavileri düzenlenerek gerekli tıbbi takviye sağlanma. Bu emelle kurulan Çocuk İzlem Merkezleri’nin niteliği ve sayısı artırılmalı ve mağdurların bu merkezlere başvurabilmeleri kolaylaştırılmalı. İnançlı bildiği ortamda güvendiği bireylerce enseste maruz kalan ve bu kısır döngüden kurtulma eforları sonuçsuz bırakılan çocuklar, erken teşhis ve alınacak muhafaza önlemleri ile yaşadığı ortamdan süratle uzaklaştırılmalı ve müdafaa altına alınmalı sonrasında uygulanacak tedavi ve rehabilitasyonla da ensest zincirinin kırılması sağlanmalı.
Daha çok cinsel istismar tartışıldığında kimyasal hadım, idam üzere formüller gündeme gelir. Bunu uygulayan ülkeler var mı, muvaffakiyet oranı nedir?
Cinsel istismar konusu toplumda infial yaratan bir olay ile karşılaştığımızda çabucak gündeme hadım ve idam cezası geliyor. Halbuki biliyoruz ki temel sorun cinsel istismarı ortaya koymak ve var olan kanunları uygulamak. Bizim Ceza Kanunumuzda var olan cezalar hiç de az değil, sorun maddeleri tam olarak uygulamamak. Cezada indirim ve vakit aşımı üzere durumlar cinsel hatalarda kelam konusu olmaması gerekir. Günümüzde Norveç, Danimarka, Finlandiya ve ABD’nin birtakım eyaletlerinde cinsel hata faillerine kastrasyon uygulanıyor. İngiltere’de ise cürümlünün talebi olursa kimyasal kastrasyon uygulanabilmekte. İdam cezası ise Suudi Arabistan, İran, Kuveyt, Ürdün, Katar, Umman ve Birleşik Arap Emirlikleri’nde uygulandığı biliniyor. Pekala, bu ağır cezalandırma cinsel hataları önleyebiliyor mu? Hayır.