Mersin’de inşası devam eden Akkuyu Nükleer Güç (ANG) Santrali’nde Rusya tarafı, Türkiye‘den IC İçtaş şirketiyle mühendislik, satın alma ve inşaat mutabakatını 26 Temmuz’da iptal etti.
RUS ORTAKLARCA KURULAN ŞİRKETLE DEVAM EDECEKLER
Şirketin 30 Temmuz’da üç Rus ortak tarafından kurulan TSM Güç isimli şirketle devam edeceğini açıklaması Soçi’deki Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin görüşmesi öncesinde dikkatleri projeye çevirdi.
BAKANLIK, GEREKLİ TEŞEBBÜSLERDE BULUNDUĞUNU DUYURDU
Pazartesi günü bir açıklama yayımlayan IC İçtaş kararın Türk şirketlerini proje idaresinden uzaklaştırma maksadı taşıdığını söyledi. Bunun akabinde Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanlığı, Akkuyu Nükleer Güç Santrali (NGS) ve yüklenici Titan 2-IC İçtaş konsorsiyumu ortasındaki ihtilafın tahlili için gerekli teşebbüslerde bulunulduğunu duyurdu.
TARAFLARA SAĞDUYULU OLMA ÇAĞRISI
” Türkiye‘nin en büyük projesi” olarak nitelendirilen ANG Santrali’ndeki ihtilafla ilgili Bakanlık açıklamasında şu tabirler kullanıldı: “Bu süreçte Bakanlığımız tarafların ortasındaki ihtilafın tahlili için gerekli teşebbüslerde bulunmuştur. Önceliğimiz, projenin başından bu yana inşaat alanında hizmet veren bütün yüklenicilerin ve çalışanların aleyhine bir mağduriyet oluşmaması ve projenin vaktinde devreye alınmasıdır. Daha evvel olduğu üzere, tekrar bu çerçevede teşebbüslerimiz meselelerin tahlili için devam etmektedir. Taraflara da bu türlü bir projede daha sağduyulu ve yapan bir vazife düştüğünü bir kere daha hatırlatmak isteriz.”
ÇALIŞANLARA TASFİYE
Fesih kararının akabinde IC İçtaş, fesih teşebbüsünün milletlerarası hukuka ve Türkiye Cumhuriyeti Hukuku’na muhalif olduğu belirtti ve “projenin idare takımlarında yer alan 3 bine yakın Türk işçisi ve bu takımın idaresinde çalışan yüzde 93’ü Türk 25 bin kişilik” çalışan takımının “tasfiye edildiğini” söyledi.
Şirket bu teşebbüsü “Türk şirketlerini yalnızca standart inşaat işleri yapan alt taşeron düzeyine indirgemeye çalışmak” olarak nitelendirdi.
LONDRA TAHKİMİNE GİDECEK
Firma kararı Londra Tahkim Mahkemesi’ne götüreceğini de açıkladı. Akkuyu Nükleer AŞ Genel Müdürü Anastasia Zoteeva, 1 Ağustos’ta yaptığı açıklamada Titan 2-IC İçtaş Anonim Şirketi’ni değiştirmeye karar verdiklerini hatırlattı ve şu sözleri kullandı:
“Sahada çalışan Türk yüklenicilerimiz dahil olmak üzere mevcut tüm Türk taşeronlarımızın mukaveleleri, şu an prestijiyle ya tekrar imzalanmış ya da en yakın vakitte tekrar imzalanacaktır. Projedeki tüm Türk taşeronlarımızla görüştük ve hepsi de bizimle çalışmayı kabul etti. Şu andan itibaren daha ağır çalışmamız gerekecek. Türk yüklenici şirketlerimizle uzun müddettir, itimada dayalı hakikat bir münasebet sürdürüyoruz. Ben tüm taşeronlarımıza yürekten inanıyorum ve onları her vakit gönülden destekliyorum.”
NEDEN FESHEDİLDİ?
Rosatom, mutabakatın feshiyle ilgili resmi bir açıklama yayımlamadı. Bloomberg’e konuşan Rosatom kararın, bundan sonraki sürecin “inşaat ve heyetim konusunda gerekli kaliteyi sağlayacak nükleer üretim alanında uzman maharetleri gerektirmesi” nedeniyle verildiğini söyledi.
IC İçtaş tarafından yapılan yazılı açıklamada kontratın feshiyle Türk şirketlerinin varlığının azaltılması maksadını taşıdığını argüman edildi. Açıklamada şu tabirler yer aldı:
“Akkuyu Nükleer A.Ş. Cumhuriyet tarihinin tek kalemdeki en büyük yatırım kontratını feshetme teşebbüsüyle Proje’deki Türk paydaşlığını ortadan kaldırma sonucunu oluşturmakta ve Proje genel yüklenicisi olarak büsbütün Rus menşeili öteki bir şirketi tayin etme tarafında adımlar atmaktadır. Kelam konusu fesih teşebbüsündeki temel gayenin, Proje’nin idaresindeki Türk şirketlerinin varlığını azaltmak ve taşeron düzeyine indirgemek olduğu açıktır.”
CHP Mersin Milletvekili Alpay Antmen ise Twitter’dan yaptığı açıklamada, Akkuyu Nükleer AŞ’nin IC İçtaş’ın iş güvenliğini sağlamaması ve mukaveleye muhalif davranması nedeniyle iptal edildiğini tez etti.
Antmen şu sözleri kullandı:
“Titan-2 IC İçtaş A.Ş.’nin birçok kere uyarıldığını ve iş güvenliği tedbirleri alması konusunda ihtar gönderildiğini söz eden Akkuyu Nükleer A.Ş., iş güvenliğine ait tedbir alınmadığını ve bu sebeple personel vefatlarına sebep olan kazalar yaşandığını söyledi. Mukavele uyarınca sırf inşaat işlerinde kullanılması gereken avansların, Akkuyu NGS inşaatı hariç bir yere gönderilmiş. 59 milyon 428 bin TL yöntemsiz bir formda harcanmış.”
“PUTİN 1-0 ÖNDE BAŞLADI”
Gazeteci Murat Uzman Putin’in Akkuyu atılımıyla ilgili olarak, “Erdoğan’ın elindeki kozlardan birini resmen gasp etti ve Soçi görüşmesine 1-0 önde başladı” yorumunu yaptı.
Yetkin kelamlarına şu formda devam etti: “Daha değerlisi, Putin 2007’de kuruluşunu kendi yaptığı Rus devlet atom gücü şirketi Rosatom’un Akkuyu’nun yüzde 100 sahibi ve işleticisi olduğunu Türk kamuoyuna da ilan etti. Hazine zordayken Erdoğan da Putin’in bu oldubittisini sineye çekmek durumunda kaldı.”
‘ROSATOM AKKUYU’DAN KURTULMAYA ÇALIŞIYOR”
Foreign Policy Research Institute isimli niyet kuruluşundan Araştırma Yöneticisi Aaron Stein, Akkuyu ile ilgili son gelişmeleri yorumlarken, Rusya’nın Akkuyu’dan kurtulmaya çalıştığını lakin alıcı bulamadığını söyledi.
Stein kelamlarına şöyle devam ediyor:
“Başa dönersek: Rosatom ihaleyi neden “kazandı”? Çin’den öbür teklif veren olmadığı için. Finansman, proje şirketinin ‘yerel’ bir proje şirketi aracılığıyla 20 milyar dolarlık sabit bir inşaat kontratı ödemesine bağlıydı, bu şirket de daha sonra personelliği taşeron şirketlere verecekti.
“Bu nedenle Rosatom, Türkiye’nin GSYİH büyümesi ve elektrik kullanımı hesaplamalarını kullanan modellemelere (ki bunların hiçbiri hakikaten uygulanabilir değildi) dayanan muhakkak bir elektrik satış fiyatına (20 yılda geri ödenen) 20 milyar dolar harcıyordu. Bu yalın ve net bir formda merkezi hükümetten Rosatom’a sağlanan bir sübvansiyondu.
“Çin de teklif verdi, fakat reaktör tasarımı Westinghouse tarafından lisanslanmıştı ve bu nedenle Westinghouse’un iştirakini gerektiriyordu Tekrar: Finansman. Faiz yoktu. Ve böylelikle peşinen Türkiye Rosatom’a bırakıldı. İki taraf bir mutabakata vardı ve işte sonuç.
“Rosatom %49’luk payın satışı için başka nükleer operatörlere başvurmuştu (Fransa bir tanesiydi) — lakin finansman modelleri kuşkulu kabul edildi ve bu nedenle ilgi görmedi. Hükümete yakın bir Türk firması devreye girdi lakin bu emekçi tedariği içindi.
“Son çıkan haberlerin birtakım istikametlerinin jeopolitik istikameti kadar Rusya’daki finansal şartlarla ilgili olduğundan şüpheleniyorum.
“Ama bunu bilemiyoruz ve ortalıkta dolaşan bu makaleler, bu projenin neden finansal açıdan gereksiz bir yük olduğunu söylemiyor ve nihayetinde 2 başkanın vereceği siyasi bir kararı olduğunu söylemek bu noktayı biraz gözden kaçırıyor.
“Akkuyu’yu düşünmenin en kolay yolu: ‘Çoğunlukla Ruslar tarafından (ve Rusya’daki enstitülerde eğitilmiş Türk personelince) işletilen Rus yakıt ve Rus geri alma kararları ile Türkiye’nin güneyinde bir Rus şirketi tarafından Türk personelleriyle inşa edilen bir Rus nükleer santrali’ olduğu.
“Rus şirketi, proje aracının yarısını rastgele bir alıcı olmadan satmaya istekli ve bu Rus denetimli projenin içinde para el değiştiriyor – ve Rosatom/Rus hükümetinin çoğunlukla şeffaf olmayan imtiyazları uyarınca mukaveleler dağıtılıyor.”
ŞİMDİ NE OLACAK?
Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin 5 Ağustos’ta Soçi’de yapılacak Putin-Erdoğan görüşmesinin ana başlıklarından biri olabileceği düşünülüyor.
6,1 milyar dolarlık kredi arayışında olan Rosatom’un geçen hafta Türk devlet tahvillerine yatırım yapmayı planladığını açıklaması, görüşmeden çıkacak sonuçların bu istikamette olabileceği tarafında beklentileri beraberinde getiriyor.
Bloomberg HT’ye nazaran Rosatom Türkiye’de Türk devlet tahvillerine yatırım yapmak ve sonrasında Akkuyu nükleer santrali ekipman alımı yapmak üzere yedi yıla kadar vadede 6,1 milyar dolarlık kredi sınırı arıyor.
Rus şirketin 28 Temmuz’da tedarik portalında yer alan evraka nazaran Akkuyu Nuclear JSC, Akkuyu Nükleer Anonim Şirketi için finansal hizmet alma gayesiyle ihale yapılacağını duyurdu.
Akkuyu Nükleer AŞ Genel Müdürü Anastasia Zoteeva, santralin birinci ünitesinin gelecek yıl tamamlanacağını söyledi ve “Hedefimize, alanda çalışan ve büyük çoğunluğunun yani yüzde 80’inin Türk vatandaşı olduğu geniş Türk-Rus grubumuzun ortak eforlarıyla ulaşacağımıza inanıyoruz. Başaracağız ve Akkuyu NGS’nin birinci ünitesini 2023 yılında tamamlayacağız” iletisini paylaştı.
ANG KONTRATI NE DİYOR?
12 Mayıs 2010’da Ankara’da imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti Ortasında Türkiye Cumhuriyeti’nde Akkuyu Alanı’nda Bir Nükleer Güç Santralinin Tesisine ve İşletimine Dair İşbirliğine Ait Anlaşma” birebir yılın Ekim ayında onaylanarak Resmi Gazete’de .
Anlaşma kapsamında Proje Şirketi’nin Rus tarafınca yetkilendirilen şirketlerin direkt yahut dolaylı olarak başlangıçta yüzde 100 pay hissesine sahip olacak formda, Türkiye Cumhuriyeti kanunları ve düzenlemeleri kapsamında anonim şirket şeklinde” mutabakatın imzalanmasından sonraki üç ay içinde kurulması öngörülüyordu.
Bununla birlikte muahedede “Rus Tarafı, Proje Şirketi’nin başarısızlığı halinde, işbu Anlaşma’dan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmeyi temin etmek emeliyle gerekli tüm yetkinlik ve kabiliyete sahip olması öngörülen Proje Şirketi’nin halefini belirlemede tüm sorumluluğu üstlenecektir. Türk Tarafı, bunun karşılığında, yürürlükteki Türkiye Cumhuriyeti kanun ve düzenlemelerinin müsaade verdiği ölçüde, Türkiye Cumhuriyeti kanun ve düzenlemelerine uygun olarak, gerekli tüm müsaade ve lisansların vaktinde ve uygun biçimde alınmasının temini açısından gerekli tüm tedbirleri alacaktır.” tabirleri yer alıyor.
SÖZLEŞMEYE TARAF OLAN ŞİRKETLER HANGİLERİ?
Sözleşmede Proje Şirketi olarak anılan firma, bugün Akkuyu Nükleer A.Ş. olarak anılan şirket. Yaklaşık 7,2 milyar TL sermayeye sahip şirketin 5 Rus hissedarı var.
Akkuyu Nükleer AŞ internet sitesindeki bilgilere nazaran şirketin bugünkü hissedarları Rusya Federasyonu Hükümetinin ilgili kararnamesiyle yetkilendirilen şirketlerden oluşuyor.
Türkiye’deki resmi kayıtlarına Akkuyu NGS Elektrik Üretim AŞ ismiyle Aralık 2010’da kurulan şirketin 5 kurucu ortağı da Rus şirketlerdi.
Şirketin açıklamasına nazaran IC İçtaş İnşaat, Akkuyu Nükleer AŞ ile direkt hiçbir mukavelenin tarafı değil. Muahede Rus Titan-2 şirketiyle birlikte kurulmuş olan Titan 2 IC İçtaş A.Ş ve Akkuyu Nükleer AŞ. ortasında imzalandı.
Akkuyu NGS inşaat projesi, dünyada ‘Yap, İşlet, Sahip Ol’ modeliyle inşa edilen birinci NGS projesi olarak tanımlanıyor. Rosatom Devlet Kuruluşu’nun projedeki hissesi yüzde 99.2.
Projenin toplam maliyeti, yaklaşık 20 milyar doları düzeyinde.
İki hafta evvel dördüncü reaktör ünitesinin temeli atılan nükleer tesisin, 4 bin 800 megavatlık kapasiteye sahip olması amaçlanıyor.
Projenin devreye alınmasıyla Türkiye, Rosatom’a 15 yıl boyunca kilovat saat başına 12.35 dolar sent ödeyecek. Analistler bunun dünya ortalamasının 2-3 kat üzerinde olduğunu düşünüyor.
