Çin, ABD Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi’nin Tayvan ziyaretini “son derece tehlikeli” olarak nitelendirerek kınadı. Bu, Amerikalı bir siyasetçinin 25 yıl içinde adaya yaptığı en üst seviye ziyaret. Çin, Tayvan’ı, sonunda yine Pekin’in denetimi altında olacak bir ayrılıkçı eyalet olarak görüyor. Lakin Tayvan, kendi anayasası ve demokratik olarak seçilmiş başkanlarıyla kendisini bağımsız bir ülke olarak tanımlıyor. Çin Devlet Lideri Xi Jinping, Tayvan ile “yeniden birleşmenin gerçekleşmesi gerektiğini” söyledi ve bunu başarmak için muhtemel güç kullanımını dışlamadı.
TAYVAN NEREDE?
Tayvan, güney doğu Çin kıyılarından yaklaşık 100 mil uzaklıkta bir ada. ABD dış siyaseti için çok kıymetli olan birinci ada zincirinin içinde yer alır. Çin, Tayvan’ı ele geçirecek olsaydı, birtakım batılı uzmanlar, Batı Pasifik bölgesinde daha fazla güçleneceğini ve muhtemelen Guam ve Hawaii üzere uzaklardaki ABD askeri üslerini tehdit edebileceğini öne sürüyorlar. Fakat Çin, niyetinin büsbütün barışçıl olduğunda ısrar ediyor.
TAYVAN HER VAKİT ÇİN’DEN BAŞKA MIYDI?
Tarihsel kaynaklar, adanın birinci olarak 17. yüzyılda, Çing hanedanının idaresinde tam Çin denetimi altına girdiğini ileri sürüyor. Daha sonra, 1895’te, Birinci Çin-Japon savaşını kaybettikten sonra adayı Japonya’ya verdiler. Japonya, İkinci Dünya Savaşı’nı kaybettikten sonra 1945’te Çin adayı tekrar aldı. Lakin Çin anakarasında Chiang Kai-shek liderliğindeki milliyetçi hükümet güçleri ile Mao Zedung’un Komünist Partisi ortasında bir iç savaş patlak verdi. Komünistler 1949’da kazandı ve Pekin’de denetimi ele geçirdi. Chiang Kai-shek ve milliyetçi partiden geriye kalanlar – Kuomintang olarak bilinirler – Tayvan’a kaçtılar ve sonraki birkaç on yıl boyunca burada karar sürdüler.
“SADECE 13 ÜLKE TAYVAN’I HÂKİM BİR ÜLKE OLARAK TANIYOR”
Çin, Tayvan’ın aslen bir Çin eyaleti olduğunu söylemek için bu tarihe işaret ediyor. Fakat Tayvanlılar, 1911 ihtilalinden sonra kurulan çağdaş Çin devletinin yahut 1949’da Mao tarafından kurulan Çin Halk Cumhuriyeti’nin hiçbir vakit bir modülü olmadıklarını tez etmek için tıpkı tarihe işaret ediyor. Kuomintang o vakitten beri Tayvan’ın en önde gelen siyasi partilerinden biri oldu – tarihinin değerli bir kısmında adayı yönetti. Şu anda yalnızca 13 ülke (artı Vatikan) Tayvan’ı hükümran bir ülke olarak tanıyor. Çin, öbür ülkelere Tayvan’ı tanımamaları yahut tanıma manasına gelen rastgele bir şey yapmamaları için kıymetli derecede diplomatik baskı uyguluyor. Tayvan savunma bakanı, Çin ile münasebetlerin 40 yılın en berbatı olduğunu söyledi.
TAYVAN KENDİSİNİ SAVUNACAK DURUMDA MI?
Çin, ekonomik bağları güçlendirmek üzere askeri olmayan yollarla “yeniden birleşme” sağlamaya çalışabilir. Fakat rastgele bir askeri çatışmada, Çin’in silahlı kuvvetleri Tayvan’ınkileri gölgede bırakacaktır. ABD hesaba katılmazsa Çin, savunmaya rastgele bir ülkeden daha fazla harcama yapıyor ve deniz gücünden füze teknolojisine, uçak ve siber akınlara kadar çok çeşitli kapasiteden faydalanabilir. Çin’in askeri gücünün birden fazla öbür yerlere odaklanmış durumda, lakin örneğin faal misyonlu işçi açısından genel olarak iki taraf ortasında büyük bir dengesizlik var.
BİDEN: ASKERİ OLARAK SAVUNABİLİRİZ
Bir çatışmada, kimi Batılı uzmanlar Tayvan’ın en uygun ihtimalle bir Çin saldırısını yavaşlatmayı, Çin özel kuvvetlerinin kıyıya inmesini önlemeyi ve dışarıdan yardım beklerken gerilla akınları düzenlemeyi hedefleyebileceğini iddia ediyor. Bu yardım, Tayvan’a silah satan ABD’den gelebilir. Şimdiye kadar, Washington’ın “stratejik belirsizlik” siyaseti, ABD’nin bir hücum durumunda Tayvan’ı nasıl savunacağı yahut nasıl koruyacağı konusunda kasıtlı olarak açık olmadığı manasına geliyordu. Diplomatik olarak, ABD şu anda “Tek Çin” siyasetine sadık kalarak yalnızca Pekin’deki Çin hükümetini tanıyor ve Tayvan yerine Çin ile resmi bağ kuruyor. Fakat Mayıs ayında ABD Lideri Joe Biden, Washington’ın tavrını sertleştirmiş göründü. ABD’nin Tayvan’ı askeri olarak savunup savunmayacağı sorulduğunda Biden, “Evet” karşılığını verdi. Beyaz Saray, Washington’ın tavrını değiştirmediği konusunda ısrar etti.
DURUM BERBATA Mİ GİDİYOR?
2021’de Çin, tek taraflı ilan edilen ve yabancı uçakların ulusal güvenlik çıkarları doğrultusunda tanımlandığı, izlendiği ve denetim edildiği bir alan olan Tayvan Hava Savunma Bölgesi’ne askeri uçak göndererek baskıyı artırıyor üzere görünüyordu. Tayvan, 2020’de uçakların hudut ihlallerine ait dataları kamuoyuna açıkladı. Rapor edilen uçak sayısı, tek bir günde 56 ihlal ile Ekim 2021’de tepe yaptı.
TAYVAN NEDEN DEĞERLİ?
Tayvan iktisadı son derece değerli. Telefonlardan dizüstü bilgisayarlara, saatlere ve oyun konsollarına kadar dünyanın günlük elektronik ekipmanlarının birden fazla, Tayvan’da üretilen bilgisayar çipleri tarafından desteklenmekte. Bir ölçüye nazaran, tek bir Tayvanlı şirket – Taiwan Semiconductor Manufacturing Company yahut TSMC – dünya pazarının yarısından fazlasına hükümran. Çin’in Tayvan’ı alması, Pekin’e dünyanın en kıymetli sanayilerinden biri üzerinde bir ölçü denetim sağlayabilir.
TAYVANLILAR ORTASINDAKİ DURUM NE?
Çin ve Tayvan ortasındaki son tansiyonlara karşın, araştırmalar birçok Tayvanlı’nın nispeten kaygısız olduğunu gösteriyor. Ekim 2021’de Tayvan Kamuoyu Vakfı insanlara sonunda Çin ile savaş olacağını düşünüp düşünmediklerini sordu. Neredeyse üçte ikisi (%64,3) ‘Hayır’ yanıtını verdi. Farklı bir araştırma, Tayvan’daki birden fazla insanın kendini Tayvanlı olarak tanımladığını ve besbelli bir halde farklı bir kimliği benimsediğini gösteriyor. 1990’ların başından beri Ulusal Chengchi Üniversitesi tarafından yürütülen anketler, kendilerini Çinli yahut hem Çinli hem de Tayvanlı olarak tanımlayanların oranının düştüğünü ve birçok insanın kendilerini Tayvanlı olarak tanımladığını gösteriyor.
