ANKARA – “Türkiye’de en uzun müddet iktidarda kalan parti” unvanına sahip AK Parti, 21 yaşına girdi. Periyodunda, kapatma davasından e-muhtıraya, Seyahat Parkı protestolarından 15 Temmuz darbe teşebbüsüne kadar birçok siyasi ve toplumsal olay yaşayan AK Parti, tüm bu gelişmelere rağmen geçen 21 yılda girdiği bütün seçimlerden birinci olarak çıktı.
15 Temmuz sonrası MHP paydaşlığı ile Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçen AK Parti, 2018 yılında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimi ve Meclis çoğunluğunu ise lakin MHP dayanağıyla sağlayabildi. Son iki yılda içinden daha evvel partide kritik vazifeler üstlenmiş Ahmet Davutoğlu ve Ali Babacan’ın liderliğinde kurulan iki parti çıkaran AK Parti, bugün en kritik seçimlerinden birine hazırlanıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da, “kritik bir dönüm noktası” olarak nitelendirdiği 2023 seçimlerini kamuoyunun nabzını tutan araştırmacılarla, akademisyenlerle konuştuk. Uzmanlar “doruk noktasına ulaşan” AK Parti’nin 21 yıldaki değişim ve dönüşümünü anlattı, yapılacak seçimlerin AK Parti’nin “en kuvvetli seçimi” olduğunu söyledi.
‘TOPLUMDAKİ TÜM İNANÇ KISIMLARINA YÖNELİK VAADİ HİÇBİR VAKİT OLMADI’
Prof. Dr. Dava Doğanay’a nazaran, AK Parti’nin 21 yıllık iktidarında dönüm noktaları var. Kuruluşundaki AK Parti ile 2007 seçimlerini kazanan AK Parti ortasında farklar olduğunu belirten Doğanay, 2011 yılında ise “kırılma” olduğunu söyledi. AK Parti’nin kuruluşunda kendisini muhafazakâr olmakla birlikte “demokrat bir parti” olarak tanımladığını, Türkiye’nin milletlerarası alandaki pozisyonunu ve ülke içindeki ilgilerini “demokratiklik vaadi” üzerinden kurmayı hedeflediğini vurgulayan Doğanay’a nazaran, iktidarın “demokrasi” algısı epeyce sonlu bir alana denk düştü.
AK Parti’nin birinci yıllarında, “Seçmeniyle temas halinde ve onlardan biri olan parti” manzarası çizdiğini söyleyen Doğanay, bugün gelinen basamakta “halkla ve yurttaşla” kastettiği şeyin “kendi siyasi tabanı” olduğunu belirtti. Doğanay şöyle devam etti: “AKP’nin hiçbir vakit yurttaşlarla kurduğu bağlantıda ‘yurttaşların hizmetçisi olan’, onun gereksinimlerine cevap vermek ve güvenliğini sağlamak üzere bir devlet anlayışı yok. Toplumdaki tüm inanç bölümüne yönelik vaadi hiçbir vakit olmadı. ‘Yaratılanı yaratandan ötürü severiz’ demiş olsa da aslında belirli Sünni, Müslüman çoğunluğun özgürlükleri kastediliyordu. Bunları teminat altına aldığını düşündüğü periyotla, başörtüsü yasakları ortadan kalktı, cemaatle alakalarını güçlendirerek bürokrasiyi denetim altına alabildiği devirde özgürlük vaadi de ortadan kalktı ve hem Avrupa Birliği’nden hem de özgürlük vaadinden tümden uzaklaştı. Kendince dini inanç özgürlüğünü sağladığını düşündüğü andan itibaren ülkede özgürlük sorunu kalmadı, yurttaşın da taleplerinin dinlenmesini gerektirecek bir durum kalmadı.”
‘AKP AÇISINDAN YURTTAŞTAN YANA HİÇBİR TALEP YASAL DEĞİL’
Doğanay, 2013 yılında yaşanan Seyahat protestolarını hatırlattı. AK Parti’nin parkın korunmasına yönelik talebin meşruiyetinin olmadığını düşündüğünü, bayan hareketi ve LGBTİQ+ hareketinin taleplerinin, HDP’nin yaşadıklarının, Kürtlerin taleplerinin yok sayılması üzere örneklerde de bu durumun açığa çıktığını belirtti. Doğanay, “Şimdi Cemevlerini ziyaret ediyorlar fakat orada da onu görüyorsunuz. Alevi örgütleri yıllardır ibadethane statüsünü talep ediyor lakin yok. Zira AKP açısından yurttaştan yana hiçbir talep legal değil” dedi.
Doğanay şöyle devam etti: “Üzerine bir de Başkanlık sistemi çıktığı andan itibaren bu talebi lisana getirmenin aracı kurumları da ‘düşman’ olarak görmeye başladı. Bütün sivil toplum örgütleri, tarafsız basın, hepsi düşmanlaştırıldı. AKP de bu formda büyüdü. Siz halktan gelen hiçbir talebi yanıtlamazsanız, o talebin lisana getirilmesini dahi kabul edilemez bulursanız o vakit halkla temas etmeyen, hatta bundan çekinip korkan bir idare anlayışına gerçek gidiyorsunuz demektir.”
‘AK PARTİ ÇAĞA AYAK UYDURAMADI’
AK Parti’nin 21 yılında hem süreklilik hem de kırılmalar olduğunu söyleyen Doğanay’a nazaran, iktidarın geldiği basamak siyaset bilimciler tarafından kestirim edilebilirdi. AK Parti’nin kuruluş metinlerine bakıldığında iştirak, demokratikleşme, yurttaşlık başlıklarında araçsallaştırmacı bir yaklaşımın açığa çıktığını ve “kendi iktidarını perçinlemeye yaradığı ölçüde kabul edileceği”nin görüldüğünü söz etti. Doğanay, “Bugün iktidarının doruk noktasında olduğunu düşünüyor olmalılar. Hasebiyle bunların hiçbirine de gerek kalmamış üzere davranıyorlar. Rastgele bir biçimde atılacak adım, geri adım atmak olarak görülüyor” diye konuştu.
Doğanay’a nazaran bu süreçte AK Parti’nin kendisi değişip dönüşürken seçmen ve seçmen davranışları da dönüştü. “Toplumsal yapıyı çökerten bir yol izledi” diyen Doğanay, iktidarın korkutarak, baskı kurarak ve basını engelleyerek bunu yaptığını söyledi. Doğanay, iktidarın süreç içerisinde öngöremediği noktayı ise şu sözlerle açıkladı: “Erdoğan çıkıp meydanlarda yaptıklarını işaret ederek ‘bunu gençlere anlatın’ diyor. Kendisi ve partisi yaşlanırken yeni bir seçmen jenerasyonu var. Bu küme dünyadan haberdar ve dünyayla bağı koparılmaya çalışılsa da bu mümkün değil. Buna karşılık her şeyi bir tarihte, geçmişte dondurmaya çalışan bir iktidar var. Seçim anketlerinin bütün o gösterdiği kopuş, bilhassa genç seçmende kelam konusu. Yıllarca ‘üç çocuk yapın’ diye seslendiler lakin artık o çocuklar büyüdüler ve oy kullanmaya başladılar. Kendilerinin sandığa gidip oy basmaktan öte bir kıymetinin olmadığını düşündürten bir iktidarla, bir siyasi partiyle nasıl ilişkilenecekler? AK Parti çağa ayak uyduramadı.”
‘AK PARTİ KAZANSA DA KAYBETSE DE ÇIKIŞI YOK’
Doğanay’a nazaran, 21 yılı geride bırakan AK Parti’nin gelecek seçimlerde kazansa da kaybetse de bu “olumsuz” tablodan çıkışı mümkün değil. Başkanlık sistemi nedeniyle AK Parti’nin siyasi parti olarak varlığından feragat ettiğini belirten Doğanay, “Bir iktidar partisi için sistem bu halde kurulduğundan o iktidar partisinin bir varlığı da kalmamış oluyor. Milletvekillerinin seçmenle ilişkilenememekten dolayı şikayetleri de bize bunu gösteriyor” dedi. Doğanay kelamlarını şöyle sürdürdü: “Seçimi kaybederse tekrar bir çıkış yolu yok. Erdoğan’ın akabinde öbür bir önderi, partinin tabanı kabul etmeyecektir. Sonuç her ne olursa olsun, Türkiye için bir çıkış yolu var ancak AK Parti için bence çıkış yolu yok.”
‘AK PARTİ ÇÖKÜŞ PERİYODUNU YAŞIYOR’
Toplumsal Tesir Araştırmaları Merkezi (TEAM) Yöneticisi Ulaş Tol’a nazaran ise, kurumların ve yapıların “yaşam döngüsü” denilen bir dönüşüm çerçevesi var. Kurumların evvel kendi markasını inşa ederek bir çıkış yaptıklarını, büyüme devri ve olgunluk devri yaşadıklarını belirten Tol, düşüş devrinin âlâ yönetilememesiyle çöküşün beraberinde geleceğini söyledi.
AK Parti’nin 21 yılına bakıldığında bu evrelerden geçtiğini, süratli bir çıkış, büyüme periyodu, olgunluk devri yaşadığını ve düşüşe geçtiğini söz eden Tol, “Belki de günümüzde çöküş devrinde olduğunu söyleyebiliriz” değerlendirmesinde bulundu.
AK Parti’nin ‘çöküş’ döngüsüne girmesinin olgunluk periyodunu âlâ yönetememekle ilgili olduğunu söz eden Tol şunları söyledi: “Siyaset kurumları çıkış ve büyüme devrinde daha kapsayıcı, halka daha yakın ve farklı kesitleri gözeten yapılar olmaya çalışırlar. Zira çok özgüvenli değillerdir. Lakin olgunluk devrinde şayet ‘Ben ne yapsam olur artık’ üzere bir kanıya geçerlerse ki buna siyasette ‘güç zehirlenmesi’ de diyoruz, bir otoriterleşme gelir. Bu otoriterleşme periyodunda düşüş sinyallerini de almazsa, düşüş kaçınılmaz olur. Bu devirde gemiyi terk etmeye başlayan takımlar olur. Tüm bunlar AK Parti’de yaşandı. Düşüş periyoduna uzun bir müddettir girdi, artık de çöküş devrini yaşıyor.”
‘RÜZGÂRI ARDINA ALDIĞI BİRİNCİ PERİYODUN BİLAKİS RÜZGÂRA KARŞI DURMAYA ÇALIŞIYOR’
Ulaş Tol’a nazaran AK Parti büyüme ve çıkış devrinde âlâ bir konjonktüre denk gelmişti. Şartlar da partiyi destekledi ve rüzgârı ardına aldı. Bu periyotta AK Parti’nin “gönül bağını” uygun kurduğunu, AK Parti’ye oy verenlerin “kalbi duygularıyla” oy verdiğini belirten Tol’a nazaran, bu devirde kutuplaştırıcı olan AK Parti değil, muhalefetti. AK Parti siyasetinin uygun bir takım ve hikmete dayandığını, bir adım attıklarında, “Bunun bir hikmeti vardır, boşuna yapmamışlardır” telaffuzunun açığa çıktığını belirten Tol, bir müddettir bu faktörlerin bilakis döndüğünü lisana getirdi: “Koşullar onları desteklemiyor. Bunun yanında AK Parti de şartlara ayak uyduramıyor. Rüzgârı gerisine aldığı birinci periyodun aksine rüzgâra karşı durmaya çalışıyor. Dünyada ekonomik meseleler var lakin atılması gereken ekonomik adımların karşıtı adımlar atılınca yeterli bir idare performansı sergileyemedi ve halk da bunu gördü. Gönül bağı koptu. Halkı yakından takip etmiyor ve ‘bizi anlamıyor’ telaffuzları açığa çıktı. Saha gücünü kaybetti. Pak siyaset algısını da büsbütün kaybetti. Kapsayıcılığını da yitirdi. Bir de birinci devirler muhalefet daha kendi doğrularıyla hareket eden, AK Parti ise istişareye dayanan bir siyasi performansı topluma aksettiriyordu. Bu da aksine döndü. Kendi doğrularıyla hareket eden bir iktidar var.”
‘DÜŞÜŞÜ BİLAKİS ÇEVİRMEK ÇOK MÜMKÜN GÖZÜKMÜYOR’
Muhalefetin AK Parti’nin çıkış ve yükseliş devirlerinde bu durumu “aczi bir durum” olarak algıladığını ve reddettiğini belirten Tol’a nazaran muhalefet, uzun müddet seçmeni kazanılacak bir özne olarak görmedi. Tol, AK Parti karşısında muhalefetin “kabullenilmiş çaresizlik moduna” büründüğünü, bu durumun 2019’daki lokal seçimlerin akabinde aksine döndüğünü belirterek şunları söyledi: “İktidarda hikmet kaybı olurken muhalefet daha hikmetli davranmaya başladı. Kutuplaştıran taraf olmaktan birleştirici taraf olmaya yöneldi. Dindar, milliyetçi, seküler çevreler bir ortaya gelip birlikte davranabilmeye başladı.”
AK Parti’nin en sıkıntı seçimiyle karşı karşıya olduğunu tabir eden Tol, AK Parti’nin yakın gelecekte değişim sergileyip sergilemeyeceğine ait sorumuza ise şu cevabı verdi: “Siyasi davranışın ardında bir rasyonel vardır ve onu anlamak gerekir. O rasyoneli kaybettikleri için bu düşüşü aksine çevirmeleri çok mümkün gözükmüyor. AK Parti’de 2018’den bu yana düşüş eğrisi var. Bu devir içerisinde birçok atılım yapıldı lakin rastgele ve stratejisiz ataklar ola geldiği için de düşüşü durdurmadı. Örneğin, ulusal hisleri desteklemek emeliyle Ayasofya’nın açılması, ulusal otomobilin çıkarılması, çeşitli milletlerarası harekatlar bu adımlara örnek. İdareye Erdoğan el koyuyor, idare güçlenecek hissi uyandırıyor fakat o denli gitmiyor. Devir periyot doğal gaz bulunması, seçim yasasının değişmesi üzere ataklar görüyoruz. Lakin bunların toplamı stratejik akla oturmadığı için de net bir dönüş alamıyorlar. Bundan sonrası muhalefetin ne yapıp yapmayacağına, kusur yapıp yapmayacağına bağlı kalıyor. AK Parti hala birinci parti, bu düşüş eğrisi devam ederse onu da kaybedecek.”
‘HÂLÂ ÖNEMLİ MANADA KAMUOYU DAYANAĞI VAR’
Optimar Araştırma Lideri Hilmi Daşdemir’e nazaran ise başta ekonomik zorluklar olumsuzluk yaratsa da AK Parti’nin bunları aşma potansiyeli var. Erdoğan’ın “devrimci” bir başkan olarak ortaya çıkmasıyla Türkiye’de birçok değişim ve kalkınmaya imza atıldığını söyleyen Daşdemir, tekrar Erdoğan’ın, öbür önderlerden başka olarak darbe teşebbüsleri ve buna misal olaylardan ders çıkardığını, bu şekil teşebbüslere karşı duruş sergilediği için toplum takviyesinin sürdüğünü kaydetti.
Erdoğan’ın 21 yıllık iktidar periyodunda “doğru çıkarım” ve “argümanlarla” seçmene gittiğini, bu sayede dayanağın artarak devam ettiğini belirten Daşdemir, “Şu an ekonomik manada bir sıkışmışlık olsa da Erdoğan’a dayanak, en yakın rakibinin iki katı düzeyinde” dedi.
Daşdemir kelamlarını şöyle sürdürdü: “Seçilebilir mi, onu vakit gösterecek. Hâlâ önemli manada kamuoyu dayanağı var. Bunun en temel sebebi toplumun kıymetlerini bir halde dillendirmesi, bir refah toplumu oluşturması. AK Parti’nin muvaffakiyet öyküsünün arkasında en büyük yatan etken budur. Tahlil süreci, Alevi açılımı, Cemevi’ne gitmekten kaçınmaması, Kürtlerin geçmişteki taleplerinde hiç kimse bir şey yapmazken, orada da devrimci teşebbüslerde bulunması… Doğu ve Güneydoğu’da yapılan araştırmalarda yaşanan sıkıntılara tahlil bulacak önder konusunda Erdoğan’ın ismi birinci akla gelenler ortasında. Bu da bu süreç için epeyce değerli bir etken.”
‘SÖYLEM MANASINDA AK PARTİ MUHALEFETİN GERİSİNE DÜŞTÜ’
Daşdemir’e nazaran 2023 yılında yapılması beklenen seçim AK Parti’nin “büyük oranda” en güç seçimi ve bu seçimin “Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci yüzyılının devamı niteliğinde” olduğu için sembolik de bir manası var.
AK Parti’nin zorluğu rahat bir formda aşabilme ihtimalinin ve potansiyelinin olduğunu söyleyen Daşdemir’e nazaran, AK Parti yapmış olduğu hizmetleri yeteri kadar anlatamıyor. Telaffuz ve gündem belirlemede AK Parti’nin muhalefetin gerisine düştüğünü belirten Daşdemir, “Erdoğan’ın tüm ekonomik sıkışmışlığa karşın elinin çok güçlü olduğunu düşünüyorum. Bilhassa milletlerarası siyaset alanında yaptıklarının kendisini rahatlatacağını söyleyebiliriz. İktisatta de birazcık güzelleşme koşuluyla önümüzdeki seçimde ipi göğüsleyen önder olabilir” tabirlerini kullandı.
‘AK PARTİ ESKİ SİSTEMLE DEVAM EDİYOR OLSAYDI DAHA AZ KAN KAYBEDERDİ’
MAK Danışmanlık Lideri Mehmet Ali Kulat’a nazaran, AK Parti iktidara geldiği devir birçok sıkıntı şeyi başardı. Türkiye’nin önemli altyapı sıkıntılarının bu devirde çözüldüğünü, başörtüsü ve imam hatip okulları üzere “28 Şubat’ın yansıması sorunlar” karşısında önemli adımlar atıldığını belirten Kulat, “Türkiye birinci on yılı çok başarılı, ikinci 10 yılı gitgide kan kaybeden bir iktidarla karşılaştı” dedi.
AK Parti’nin güç bir sürece girdiğini, kamuoyu araştırmalarında hala birinci parti pozisyonunda olsa da rakiplerinin kendisine yaklaştığını belirten Kulat, “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesi büyük bir siyasi dezavantaj oluşturdu. Kanaatimce AK Parti eski sistemiyle devam ediyor olsaydı daha az kan kaybedebilirdi. İttifaklara kendisini zorlaması, kendisinin de yapısal önemli değişimlere uğramasına neden oldu. Hem kendi ortaklarını dikkate alması hem de rakiplerini dikkate alması bir siyasi parti için kolay bir süreç değil” dedi.
‘MUHALEFETİN UMUT VERMESİ, TAHLİL SUNMASI GEREKİYOR’
AK Parti’nin, “seçim kazanma kabiliyeti yüksek bir parti” olmasının yanında gelecek seçimlerin “en güç sınav” olacağını söz eden Kulat’a nazaran, kısa mühlet içerisinde olacak bir seçimde iktidarın bu durumu toparlaması çok mümkün değil. Muhalefetin bu devirde lisana getirdiği “memleket bitti, vatandaş perişan” telaffuzlarının seçimi kazanmak için kâfi olmayacağını belirten Kulat kelamlarını şöyle sürdürdü: “Muhalefetin asıl yapması gereken Türkiye’deki temel hak ve özgürlüklere yönelik vaatlerini güçlendirmek. Aksi takdirde seçim kazanma hüneri çok yüksek bir Recep Tayyip Erdoğan ve çok tecrübeli siyasetçi Devlet Bahçeli bu seçimi kolay kolay muhalefete vermeyecektir. Münasebetiyle muhalefetin insanlara siyasetin yanı sıra umut da vermesi, tahlil tekliflerini sunması gerekiyor. İktidarın iktisatla ilgili atacağı bir iki adımla muhalefetin iktisatla ilgili tezleri alabora olabilir. Onun için sıkıntıyı yalnızca iktisatta tutmak kâfi değil. Muhalefetin çok daha güçlü argümanlar geliştirmesi gerekiyor.”