Semra Yansit
Derya Deniz’in direktör ve yapımcılığını yaptığı “Hêza” belgeseli, Şengal, Rojava ve Rakka’da çekildi. Avrupa’da sinema şenliklerinde gösterilen “Hêza”, Boden Memleketler arası Sinema Festivali’de En Uygun Belgesel Mükafatı, SiciliAmbiente Sinema Festivali’nde Memleketler arası Af Örgütü İnsan Hakları Mükafatı ve Portekiz’in hafıza, kimlik ve sonlar temalı MDOC-melgaco Belgesel Sinema Şenliği’nde Don Kişot Mükafatı olmak üzere toplamda 7 mükafata paha görüldü.
1985 yılında Mersin’de dünyaya gelen direktör Derya Deniz, aslen Urfa’nın Siverek ilçesinden. Kürt kültürel kıymetleriyle büyüyen sanatçı, “Ülke ve yurt şuuru derin olan bir aile gerçekliğim var” diyerek Kürtlere yönelik baskı ve zulme ailesinin de maruz kaldığını ve 1999 yılının Ağustos ayında ailesiyle birlikte kendi yurdundan Rusya’ya göç etmek zorunda bırakıldığını söyledi. Rusya’da büyüyen Deniz, orta ve yüksek tahsilini burada tamamladı. Gazetecilik kısmından mezun oldu ve bu alanda çalışmaya başladı.
“Hep daha fazlasını yapmam gerektiğine inandım ve gazeteci olarak şahit olduklarımı sanatla nasıl buluşturabilirim arayışı içerisinde oldum ve ‘Hêza’ ile müsabakamız, tanışmamız bu türlü oldu” diyen Derya Deniz’le birinci belgesel sineması “Hêza”yı, çalışma şartlarını ve yeni çalışmalarını konuştuk.
Derya Deniz “Hêza” belgesel sineması neyi anlatıyor? İsmi nereden geliyor?
Hêza, 14 yaşında DAİŞ tarafından tüm ailesiyle bir arada kaçırılan bir kız çocuğu. Kaçırıldıktan sonra çocuk yaşta tekraren cinsel istismara maruz kalmış, ganimet muamelesi görmüş, şiddetin her türlüsünden nasibini almış. Hêza, yine özgür olabilmek, kendi yurduna dönmek ve ailesine kavuşmak için büyük bir gayret veriyor. O kızılca kıyamet içerisinde nefes almanın kendisi açısından dayanılmaz sancılarıyla 2 yıl kadar yaşıyor. Musul’un Tilafer ilçesi, Suriye’nin Tabka ve son olarak DAİŞ’in kendisine başşehir olarak belirlediği Rakka’ya götürülüyor. Rakka’da en son bırakıldığı konuttan kaçmaya karar verip bir Kürt aile aracılığıyla özgürlüğüne kavuşuyor.
Hêza, öfkeli bir bayan. Kendisine ve öbür tüm bayanlara yapılanları affetmemeye ve kesinlikle intikamlarını almaya yeminli tıpkı vakitte… Yine Şengal’e döndüğünde her şeyin çok öteki bir halde geliştiğine tanıklık ediyor. Artık savunmasız bir Şengal yok, kendi öz savunma güçlerini ve örgütlülüğünü oluşturan ve her türlü taarruza karşı kendisini koruyabilecek güçlü bir Şengal var. Hêza, bu gerçeklikle karşılaşınca öfkesini ve intikam alma hissini halkının özgürlüğünü savunma kelamına evriltiyor ve YJŞ’ye katılmaya karar veriyor. Bir mühlet öz savunma ve askeri eğitimden geçtikten sonra DAİŞ ile devam eden savaşa faal bir biçimde katılıyor. Ve kendi ısrarıyla YPJ-YPG ve QSD güçlerinin başlatmış olduğu ‘Fırat’ın Gazabı Hamlesi’ne katılıyor. Atılım tıpkı vakitte Êzidî bayanlarının intikamını alma atılımıdır de. Rakka’nın özgürleştirildiği güne kadar DAİŞ ile gayrette faal bir biçimde yer alıyor ve DAİŞ’in elinden kurtarılan Êzidî bayanlarını birinci kucaklayanlardan oluyor.
Neden öteki bir isim değil de Hêza?
Hêza, Kürtçe’de güçlü manasına geliyor. Hêza, DAİŞ’ten kurtulup Şengal özsavunma güçlerinde yer almaya karar verdiğinde bu ismi alıyor kendisine. Kıssa, Hêza’nın kıssası ve bu öyküyü özetleyecek söz Hêza’dır. O yüzden hem kahramanımızın ismi hem de bu öykünün özeti olduğunu düşündüğümden kaynaklı Hêza ismini tercih ettim.
‘SİNEMA, YAŞANANLARI ORTAYA KOYABİLECEK EN YETERLİ ARAÇ’
“Hêza” belgesel sineması sizin birinci çalışmanız. Daha evvel misal rastgele bir çalışmanın içinde yer aldınız mı?
Kuşkusuz kendi halkımın, bayanların sesini duyurmak için yol, metot ve araçlar da gereklidir. Yaşadıklarımız ve öykülerimiz daima kendi hudutları içerisinde kaldı. Çok ağır bedeller ödendi, beşerim diyen herkesin vicdanının, yüreğinin kaldıramayacağı acılara, trajedilere daima birlikte tanıklık ettik. Halkım ve halkımın bayanları bunları yaşarken, kâfi seviyede dünyada duyulmaması, hissedilmemesi ve sahiplenilmemesi beni daima öfkelendirdi ve daha düzgün nasıl yansıtıp duyurabilirim eforu içerisine koydu. Şunu fark ettim, yaşadıklarımız esasen çok etkileyici, sarsıcı. Yaşananları en düzgün ortaya koyabilecek bir araç daha bulma arayışıydı benimkisi. Tıpkı vakitte bir hafıza oluşturmamız lazım, her şeyden evvel gelecek jenerasyonların de hatırında kalması ve asla unutmaması gereken yaşanmışlıklar var. Bunlar bizim kimliğimiz üzere. Sinema ya da belgesel de güzel bir yol ve araç diye düşünüyorum.
Daha evvel görsel alanda programcılık, kameramanlık vs. birçok faaliyet içerisinde bulundum. Ama “Hêza” belgeseli hem direktör hem proje olarak birinci tecrübem.
. Belgeseli çekerken yaşadığınız zorluklar nelerdi?
Çekimin tüm etapları hem benim için hem de Hêza için çok sarsıcıydı. Hêza yaşadığı o kabus dolu günlere tekrar gidiyordu ve birçok kere onu hüngür hüngür ağlarken yakalıyordum. Yaşadıklarının büyük ihtimalle tesirini bir ömür uzunluğu üzerinden atamayacak. O zulüm ve azap dolu günler daima öfkesini besleyecek. Alışılmış Hêza ile birlikte her birimiz açısından bu durum değişmeyecek. Meskeninin avlusundan çıkarıldığı gün Hêza için savunmasız ve dehşet dolu günler başlıyor. Münasebetiyle götürüldüğü birinci yerden son yere kadar her bir yere yine adım attığında o günleri tekrar yaşıyor üzereydi. O güçlü silahlı bayan, kendisine azap edilen konutların eşiğine vardığında o kaygı, zulüm ve azap dolu vakitlere dönüyordu ve tanımı benim açımdan da imkansız bir ürkeklik, çaresizlik kendisini dışa vuruyordu. Ben o anlarda yer, vakit ve hafızada yer edinenler ortasında kalıyordum. Hêza’nın kendisi de o denli. Sonra kendi kendime o denli kolay geride, geçmişte bırakılamıyormuş her şey dedim. Hele bu bir bayan olunca çok daha fazla sıkıntı.
Tabii bu çalışmanın zorluklarının bir boyutuydu. Başka taraftan belgesel çalışması devam ederken, Şengal, Türk devleti tarafından bombalanıyordu, Rakka’da hâlâ yer yer DAİŞ’in taarruzları gerçekleşiyordu. Şengal’den Kuzey Doğu Suriye’ye geçmek bile çok zorluydu. Zira Irak hükümeti, DAİŞ çeteleri Şengal’e saldırdığında QSD güçleri tarafından büyük bedeller verilerek açılan koridoru bile kapatmıştı. O koridordan binlerce Êzidî YPG ve YPJ güçlerinin savunması eşliğinde inançlı bölgelere geçirilmişti. Ancak çekimler devam ederken artık o koridor da yoktu. Lakin bu kuvvetli süreçlerin hiçbirinde yalnız değildim. Benim bu belgeseli sağlıklı bir biçimde tamamlayıp bitirmem için etrafımdaki herkes adeta seferber olmuştu. Hêza’nın öyküsünü duyan herkes bir halde bu öykünün tüm dünyaya duyurulmasını istiyordu. Nihayetinde belgeselin tüm çekim etaplarını tamamladık ve bugün dünyanın birçok ülkesinde Hêza’nın öyküsü bayanlar ve halklarla buluştu, onlara da yürek ve kararlılık ismine ilham kaynağı oldu.
‘EBU LEYLA SİNEMASININ ÇEKİMLERİ BİTTİ’
“Hêza” belgeseli 7. mükafatını aldı. Bu mükafatlar gelecekte yeni bir sinema çalışmasına vesile olur mu?
Bu mükafatlar DAİŞ faşizmi ve vahşeti karşısında korkusuzca savaşan, direnen ve özgür bir Şengal yaratmayı hayal eden ve bu hayalin peşinden koşanlarındır. Aslında Hêza, Kürt halkının direniş tarihinde birinci değil. 100 yıldır işgale ve soykırıma karşı direnen bir Kürdistan halk gerçekliği var. Bu direniş kendi bayan ve erkek kahramanlarını yarattı. Dün olduğu üzere bugün de onların yarattığı direniş geleneği ve mirası üzerinden şekilleniyor Kürt halkının direnişi. Hêza da elbette ki bu direnişin bir kesimi ve sürdürücülerinden oldu. Kürt halkı hiçbir vakit köleliği, boyun eğmeyi ve esareti kabullenmedi. Bu gerçeklikten yola çıkarak kısaca şöyle tabir edeyim; Hêza ne birinci ne de son olacak…
Minbic’in ve Kobanê’nin kahramanlaşan kumandanı Ebu Leyla’nın Leyla’sının gözünden hem Kobanê savaşını hem de babasının öyküsünü husus alacağım bir proje üzerinde çalışıyorum. Çekimlerinin birçoklarını tamamladım, başka hazırlık etaplarına önümüzdeki süreçte geçmeyi planlıyorum.