Almanlar ve İtalyanlar, 20’nci yüzyılın faşist tecrübelerini şahsen deneyim ettiler. Bu nedenle, bu iki ulusun aydınları, husus faşizm olunca, çok daha hassas ve derinlikli tahliller kaleme aldılar.
Pek çok toplumsal bilimci, 21’inci yüzyılın başından itibaren, yükselen yeni bir faşist dalgayı işaret ediyor. Bu faşist dalga 1980’den itibaren uygulanan neoliberal siyasetlerin sonucu olarak, tüm dünyada orta sınıfların çözülmesinden besleniyor. Orta sınıfların tasfiye edilmesiyle, demokrasiyi, toplumsal özgürlükleri, kamusal eğitim ve sıhhat hakkını savunacak toplumsal kısımlar yok oluyor. Bireyler, kendilerini bir ülkenin yurttaşı olarak değil, bir şirketin müşterisi olarak görüyor. Buradan yükselen milliyetçilik ise devleti yalnızca bir güvenlik aygıtı olarak kodluyor. İtalyan aydın Umberto Eco, “21’inci yüzyılın beşerinin en büyük yanılgısı faşizmin tekrar Nazi üniformasıyla geleceğini sanmasıdır” diyor ve 21’inci yüzyılın yeni faşizmine işaret ediyor.
ABD’de Trump, Brazilya’da Bolsanaro, Macaristan’da Orban, Hindistan’da Modi, Türkiye’de Erdoğan bu dalganın birinci akla gelen isimlerinden sayılıyor. Kimi toplumsal bilimciler bu isimlerin temsil ettiği lakin yalnızca bu isimlerden ibaret olmayan bu politik akımı “rekabetçi otoriterlik” üzere tabirlerle açıklasa da bu terim yaklaşan tehlikeyi tam olarak işaret etmiyor. Çünkü, neofaşizm, 20’nci yüzyıldaki klasik faşist tecrübelerden farklı olarak bir idare biçimi olmaktan çok bir “süreç” olarak tanım ediliyor. Buradan hareketle, 2012’deki Erdoğan liderliğiyle 2017’deki Erdoğan liderliği ortasındaki fark bu sürecin nasıl ilerlediğine ait bizlere fikir veriyordu. 2017’den günümüze yaşadıklarımız düşünüldüğünde ise gören gözler için yaklaşan şeyin ne olduğu artık aşikardır. Türkiye, 21’inci yüzyıla has açık faşist bir tecrübe ile kör topal bir demokrasi ortasında arafta kalmış durumda. 2023 seçimlerinde ya açık faşizmi ya da kör topal demokrasiyi tercih etmek zorunda kalan bu halk bu nedenle ümitsizlik hastalığına tutulmuş durumda. 2023 seçimlerine giderken iktidarın nelere kalkışabileceği hayal gücümüzün hudutlarında zımnî. Mesela Rasim Ozan Kütahyalı bile, bu tehlikeyi işaret ederek 21 Mayıs’ta attığı twitte “Tayyip Erdoğan bu DEVLET’in Başı olarak istemezse o koltuktan ayrılmayabilecek güçte” diyebiliyor. Bu türlü bir durumda, çağdaş manada bir devletten bahsedebilmemiz mümkün müdür?
Erdoğan’ın bir daha kazanması halinde, benim tanıdığım pek çok gazeteci mesleğini bırakacak. Beyaz yakalı, kentli, fiyatlı meslek sahibi kesitler, yurtdışında yaşamanın yollarını aramaya başlamış durumda. Hekimler üniversal bir mesleğin sahibi oldukları için birinci göç edenlerden… Pekala ya başkaları? Türkiye, cumhuriyet tarihi boyunca sınanmadığı bir tehditle karşı karşıya. Cumhuriyet bir varlık yokluk uğraşının içinde. Ülkenin idare aygıtını bir ortaya getiren sistemler tel tel çözülüyor. Kolay, teknik sıkıntılar değil, yapısal, esaslı krizler yaşıyoruz. Kriz ekonomik üzere görünse de çok daha derin. Eğitim, sıhhat, dış ve iç siyaset ve ekonomi… Her bir sistemde inanç veren kurumlar tasfiye edilirken yerine tek bir kişinin otoritesi yerleştirilmeye çalışılıyor. Sonuç; bir hastane yangınına bile Cumhurbaşkanının talimatıyla müdahale edildiği sav edilebiliyor.
Tüm bu yeni faşist yükseliş karşısında, ekonomik refahı da içine alacak demokratik kıymetler dizisini savunan bir anlayış gelişmiyor. Demokrasi talebi bir harekete dönüşmedikçe, hepimizi içine alan bu ırmağın ülkeyi bir uçuruma sürüklediği de görülmüyor. Birebir ırmak, debisini İslamcı faşizmden alıyor fakat bu ırmakta farklı faşizmlerin de ürediği görülüyor. Göktürk alfabesiyle dolaşmanın olumlu manada milliyetçilik sayıldığı, bu halkın bedellerinin Anadolu’da değil, Moğol steplerinde arandığı, 1930 model bir milliyetçiliğin, Atatürk’e referans verilerek İslamcılığa teşne edildiği bir politik akım da bu ırmağın içinde büyüyor. Bunun çabucak yanı başında, Müslüman olmayan bir Türk’ün Türk yahut insan sayılmadığı, Türk ulusunun Sünni, Maturidi, Hanefi kimliğiyle var olduğunun sav edildiği bir diğer akım da büyüyor. Sonuç, Atatürkçü olduğunu argüman eden bir milletvekili Mehmet Ali Çelebi, yükselen yeni faşizme omuz verip, Cumhur İttifakı’nın güzelleyebiliyor. İYİP’li Yavuz Ağıralioğlu, PKK’ya karşı çıkmasının münasebetini örgütün ateist olmasında arıyor. Bu çelişkilerle dolu bakış açılarını ortaya çıkaran iklime odaklanılmazsa Türkiye’nin geleceği karanlıktır.
Peki, bu ülkeden filizlenen, yurtsever, cumhuriyetçi, toplumcu bir demokrasi hareketini yükseltemezsek ne olacak? Erdoğan, bu şartlar altında yapılacak bir seçimde kaybedecek. Fakat kazanan demokrasi değil ekonomik kriz olacak. Yerine gelecek 13’üncü cumhurbaşkanından yalnızca ekonomiyi düzeltmesi beklenecek. İstek edilen düzelme sağlanamazsa, bu halkın bedellerini Moğol steplerinde arayanlarla Arabistan çöllerinde arayanlar varsayım etmediğiniz biçimde bir ortaya gelecek. Bir adım biri, bir adım oburu yaklaşsa, bir başkan etrafında birleşebilecek iki faşist akımdan bahsediyoruz. Erdoğan tahminen gidecek fakat bu birleşme yüzde 65-70’lik bir çoğunlukla tekrar iktidar olacak ve bir daha gitmesi tahminen de hayal olacak. Bugünün gayreti bu yüzden faşizme karşı demokrasi gayretidir. Bu yüzden, solcu, sağcı ya da Atatürkçü fark etmeksizin, geniş manada cumhuriyetçi tüm güçlerin yeri demokrasinin yanıdır.