Kadir Has Üniversitesi İktisadi, İdari ve Toplumsal Bilimler Fakültesi İktisat Kısmı Lideri Prof. Dr. Özgür Orhangazi, Türkiye’nin, artan ve genişleyen bir fakirleşme sürecinin başlarında olduğuna dikkat çekerek, “Gelecek devirde bu fakirleşmenin derinleştireceği bir toplumsal buhrandan kelam etmeye başlayacağız” dedi.
Türkiye’nin içine sürüklendiği durumdan kolay bir çıkış yolu olmadığını, enflasyonda yükselişin süreceğini vurgulayan Prof. Dr. Özgür Orhangazi ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– Enflasyon nereye varacak, ne tıp riskler öngörüyorsunuz?
Türkiye iktisadında enflasyonun ana belirleyicisi döviz kurları olagelmiştir. Bunun temel sebebi de başta güç olmak üzere ithal girdilere olan bağımlılıktır. Büyük şirketler ise kârlılıklarından feragat etmeden fiyatları artırabiliyorlar. Türk lirasının paha kaybı ve bu kaybın devam edeceği tarafındaki beklenti birleşince TÜİK enflasyonu dahi yüzde 70’i aştı. Fiyatlardaki süratli artışın durmayacağını düşünen ve bilhassa de kredi imkânları olan bölümler yarın daha değerliye almaktansa tüketimlerini öne çekerek talebi artırıyor. Dünya çapında güç fiyatlarının yüksek seyretmesi, tedarik problemleri vb. de buna eklenince enflasyonun bir müddet daha yüksek seyredeceği ve bir noktadan sonra da bu sürecin biraz kendi kendisini besleyen bir hal alacağını öngörebiliriz.
– Hayat pahalılığını düşününce yurttaşı nasıl günler bekliyor?
Ne yazık ki enflasyonun uzunca bir mühlet yüksek seyredeceği bir periyoda girmiş durumdayız. Buna karşılık fiyatlar tıpkı formda artmıyor. Çalışanlar uzunca bir müddettir pazarlık güçlerini yitirmiş durumda. Türkiye, artan ve genişleyen bir fakirleşme sürecinin başlarında görülebilir bu açıdan. Önümüzdeki devirde bu fakirleşmenin derinleştireceği bir toplumsal buhrandan kelam etmeye başlayacağız.
Çok uzun müddettir çalışan yoksulluğu konuşulan bir husustu, fakat bilhassa büyük kentlerde bu periyottaki çalışan yoksulluğu daha evvelki devirlerin bilakis nispî olarak daha yüksek gelir seviyesinde çalışanları da kapsar hale gelmesiyle diğer bir boyuta ulaşacağını düşünüyorum.
BÜYÜME TEHLİKEDE
– Pekala üretim tarafında, iş dünyasını nasıl günler bekliyor?
Şirketlerin epey kârlı bir devirden geçtiklerini görüyoruz. Geçen periyotta genel olarak büyük şirketlerin ciroları da enflasyonla birlikte arttı ve buna karşılık işletme sermayelerini epey düşük faizlerle finanse edebilmeleri kârlılıklarına katkıda bulundu. Kredi erişim imkânları geniş olan ve ihracat yapabilen şirketler uygulanan düşük faiz, yüksek enflasyon siyasetinden kârlı çıktı. Ne var ki bu sürdürülebilir görünmüyor. İç talebin daralacağı, risklerin arttığı bir ortamda büyüme de sekteye uğrayacaktır. Şirketler kesitinin döviz cinsi borçları en büyük risk ögesi. Şu anki durumun dahi sürdürülebilmesi için dış finansman gerekiyor.
ATILACAK ADIM KALMADI
– Kuru düşürmek için atılan adımlar ne derece hakikat?
Kur tarafındaki riskler büsbütün sermaye hareketleriyle cari açığın nasıl seyrettiğine bağlı. Türkiye iktisadının yapısı o denli bir hale gelmiş durumdaki dış açık vermeden ekonomik büyüme olmuyor. Bunun üstüne ABD merkez bankası Fed’in geçen günlerde yaptığı faiz artışı ve bu ay itibariyle bilançosunu küçülterek nakdî daralmaya gidiyor olması yalnızca Türkiye için değil, benzeri durumdaki tüm ülkeler için riskleri artırmış durumda. Türkiye’de hem özel dalın hem de kamunun yüksek borçlarını çevirme oranının ne olacağı da kur üzerinde tesirli olacak. Kuru düşürmek için atılabilecek pek bir adım kalmamışa benziyor. Artık dışarıdan ucuz maliyetle borçlanma devri de olmayacak.
YÜKSEK BORÇ, KURU PATLATACAK
– Türkiye‘nin CDS primi yükseliyor. Dış borç ve kredi ödemeleri konusunda bir külfet bekliyor musunuz?
En son baktığımda 847 düzeyini görmüştü. Bunun ne kadar yüksek olduğunu anlamamız için 2008 global finansal krizi sırasında dahi 240 puan civarında olduğunu hatırlamak gerekiyor. CDS’in bu kadar yüksek olması yurtdışından borçlanma maliyetlerinin de çok yüksek olması manasına geliyor. Örneğin, yurtdışında şu anda kredi faizleri yüzde 1.5 civarında ise bu Türkiye’li kurumlar için yüzde 10 civarında bir döviz kredi maliyeti yaratıyor.
Hem yeni borçlanma hem de borçların çevrilmesi çok değerli hale gelmiş durumda. Birinci tesiri döviz kredisi ile yatırım yapan şirketler için görülecektir. Bu şirketlerin bir müddet yatırımdan kaçınmalarını bekleyebiliriz. Bir kısım dış borcun vadesi geldiğinde ödenmeye çalışılacağını, bunun da ek bir döviz talebi yaratarak kurları üst iteleyeceğini bekleyebiliriz.
PAKETLER GÜNÜ KURTARIYOR
– Son periyotlarda atılan adımlar sıkıntıları çözmeye ne derece tesir ediyor?
Son periyotta açıklanan paketlerin hepsi günü kurtarmaya, ana meseleleri birkaç gün de olsa ertelemeye yönelik adımlar. Ki bunu dahi yapabilecekleri kuşkulu. Rastgele bir sorunu çözecek bir adım atılmadı.
– Türkiye iktisadının en can yakıcı problemleri nelerdir?
Kuşkusuz en can yakıcı sorun artan yoksulluk ve geniş kitlelerin alım güçlerindeki sert düşüş. Bu probleme yönelik tahlil geliştirmeye niyetli bir idare ortada yok. Türkiye’nin büyümeye devam edebilmesi, dış borçlarını döndürebilmesi için dış finansman gerekli. Lakin bu çok sıkıntı. İktisat siyasetlerine inanç yok. Bu ortamda yeni bir döviz şoku riski mevcut. Bu türlü bir şey gerçekleşirse düşük faiz siyasetini aksine çevirmek gerekir fakat çok çok yüksek faiz artışları gerekecektir artık. Bu türlü bir durumda ise iktisat sert biçimde küçülecek, işsizlik ve yoksulluk daha da artacaktır.
Bugün yaşanan birçok sorunun kökeninde 2000’lerde ve 2010’ların birinci yarılarında uygulanan iktisat siyasetleri olduğu gerçeğini akıldan çıkarmamak lazım. İçine sürüklendiğimiz durumdan kolay bir çıkış yolu yok. Mucizevi bir biçimde 2000’lerin ya da 2010’ların birinci yarısına dönemeyiz. Bu cins durumların ortodoks tahlili çoklukla IMF’yi içerir. İktidarın IMF’yi kategorik olarak reddettiğini biliyoruz lakin bu türlü bir yol seçilirse de işsizlik ve yoksullaşmadaki artışı durduramaz, bilakis besler.
YOKSULLAŞTIRAN BÜYÜME
– Yıl sonu büyüme, işsizlik, faiz, cari açık ile ilgili öngörüleriniz neler?
Türkiye iktisadı uzunca bir müddettir yanlışsız düzgün istihdam yaratamıyor. Buna “istihdamsız büyüme” diyorduk. Son devirde ise buna yoksulluk eklendi. “Yoksullaştıran büyüme,” Türkiye en sıhhatsiz iki büyüme formülünü birleştirmiş durumda. Hem gerçek düzgün istihdam yaratmayan hem de fakirleştiren bir büyümeyle karşı karşıyayız.
Türkiye iktisadı çok uzunca bir müddettir cari açık vermeden büyüyemeyen bir iktisat. Birinci dört aylık cari açık 21 milyar dolara ulaşmış durumda. Büyüme devam ettikçe cari açığın yüksek seyretmesini ve döviz meseleleri yaşamaya devam etmemizi bekleyebiliriz. Hayli istikrarsız bir devir bizi bekliyor.