Modern futbolda yaşanan değişimleri kendi ekollerine entegre etmeyi başaran ve yeni sistemler geliştiren ülkeler, milletlerarası alanda yakaladıkları başarılarla futbolun bugününü şekillendiriyor. Bu ülkeler içinde İtalya, Brezilya, İngiltere, Arjantin, Hollanda, Fransa ve İspanya üzere devlerin yanısıra Belçika, Hırvatistan ve Danimarka üzere kaynaklarını verimli kullanıp tepeye oynamaya başlayanlar da mevcut.
Endüstriyelleşen futbol anlayışının içinde sıkışan ve başarıyı “sadece önündeki maçı kazanmak” olarak gören Türk futbol paydaşları ise yıllardır günü kurtaracak tahlillerle yol almaya çalışıyor. Yeni bir kültür yaratmayı başaramayan futbolumuz; istikrar ve uzun vadeli planlamadan uzak tercihleri ve artık neredeyse rastlantısal hale gelen yabancı kuralı ile hem ulusal ekipler hem de kulüp düzeylerinde daima geri gitmeye devam ediyor.
Oysa ki 1996’da birinci kere Avrupa Şampiyonası’na katılıp kazanılan deneyim oyun tarzımızın oluşmasında kıymetli rol oynamıştı. Akabinde EURO 2000’de çeyrek final sevinci yaşadık. Daha sonra ‘Dünya Üçüncülüğü’ ile futbolumuzda bir ihtilale imza attık. EURO 2008’de ise finalin kapısından döndük.
Ancak 2008 sonrası ise işler hiç istediğimiz üzere gitmedi. EURO 2012’ye iştirak sağlayamadık. Akabinde kontenjan fazlası avantajı ile katıldığımız EURO 2016 ve EURO 2020’de makus sonuçlar… Ortalarda kaçan Dünya Kupası biletleri de eforu.
UEFA ULUSLAR LİGİ’NDE KÜME DÜŞTÜK!
Geriye yanlışsız gidiş UEFA Uluslar Ligi’nde ise tam manasıyla çöküşün yaşanmasına neden oldu. 2018’de B Ligi’nde İsveç ve Rusya ile birebir kümede yer alan Ulusallar, 4 maç sonunda topladığı 3 puanla kümesi son sırada tamamladı. Yapılan format değişikliği nedeniyle de küme düşmekten kurtulduk. 2020’de B Ligi’nde Macaristan, Rusya ve Sırbistan kümesinde yer alan Ay Yıldızlılar, 6 puanla sonuncu oldu ve bu sefer C Ligi’nin yolunu tuttu. Şayet son maçta Macaristan’ı yenebilseydik kümeden önder olarak çıkıp Dünya Kupası için play off oynama bahtını da yakalayacaktık.
2022-23 döneminde ise Türkiye, C Ligi’nde Lüksemburg, Litvanya ve Faroe Adaları’nın olduğu kümede yer aldı. Doğal olarak kümenin favorisi olan Ulusallar, 13 puanla kümesi başkan tamamlayıp bir üst lige çıkmayı başardı. Lakin FIFA sıralamasında 93’üncü sırada olan Lüksemburg’a karşı kendi konutumuzda alınan beraberlik ve en son Faroe Adaları (Sıra 125) hezimeti, mağlubiyetten de öte oyun olarak bu iki gruba alanda domine edilmek ‘Nerede kusur yapıyoruz?’ sorularının yükselmesine neden oldu.
Peki, gelinen bu süreçte neden bir türlü başarıyı yakalayamıyoruz? Dünyaca tanınmış ekiplerde oynayıp başarılı olan futbolcularımız neden tıpkı başarıyı Ulusal Takım’da gösteremiyor?
‘İSTİKRAR İKLİMİ YOK’
Konuyla ilgili görüşlerine başvurduğum Spor Muharriri Uğur Meleke, “Türk futbolunda istikrar iklimi ne yazık ki yok” dedi ve şu yorumda bulundu:
“Örneğin 2008 ve sonrası Fenerbahçe’nin Şampiyonlar Ligi’nde çeyrek finali var. Akabinde Galatasaray da çeyrek finali gördü ve Beşiktaş ise UEFA Avrupa Ligi’nde çeyrek finalde elendi. Avrupa’nın beş büyük liginde 25 kadar oyucumuz var. Özetle hem kulüp hem de oyuncu bazlı ilerlemeyi sürdürdük. Ancak Ulusal Takım’a bu muvaffakiyet yansımıyor. Son periyotta alınan sonuçlar ve başarısızlık ikliminin temel sebebi de teknik yönetici seçiminin başarısızlığı…”
‘FUTBOLUMUZ HAYATIMIZIN BİR YANSIMASI’
Spor Müellifi Uğur Vardan ise “Gel-gitli bir toplumsal yapıya paralel olarak futbolumuz, daima ileri geri dalgalanmakta ve ortalama bir yol çizememekte” dedi ve ekledi:
“‘Dar Alanda Kısa Paslaşmalar’ sinemasının o ünlü motto’sunu bir sefer daha hatırlayalım; ‘Hayat kötü halde futbola benzer’… Türkiye’deki siyasi kültür, eğitim, bireylerin sıkıntılara bakışı, öfke denetimlerimiz, ekonomik durumumuz; hepsi lakin hepsi aslında futbolumuz üzeredir. Süreklilik arz etmez, uçlarda dolaşır, bazen çok başarılı oluruz, bazen tabanı görürüz. Kurumsallaşma yoktur, sistem içinde her yeni gelen eskiyi reddeder, devamlılık ve unsurlara bağlılık gözlenmez… Futbolumuz da hayatımızın bir yansıması yani. 1954’ten sonra birinci kere 2002’de Dünya Kupası’na katılırız ve ‘Üçüncülük’ unvanıyla döneriz lakin bir sonraki turnuvaya gitmek için Letonya pürüzüne takılırız. Toparlarsak aslında gel-gitli bir toplumsal yapıya paralel olarak futbolumuz daima ileri geri dalgalanıyor. Gerçek ve akılcı bir yol çizmeyi bir türlü başaramıyor. Pek de başaracak üzere durmuyor.”
‘KUNTZ’UN CV’Sİ ULUSAL EKİP İÇİN KÂFİ DEĞİL’
2000’den beri Ulusal Kadro’yu yedi farklı isim çalıştırdı. Fatih Terim, Şenol Güneş, Ersun Yanal, Abdullah Avcı, Guus Hıddınk, Mircea Lucescu ve Stefan Kuntz… Şu an Kuntz misyonuna devam ediyor olsa da alınan son Faroe Adaları mağlubiyeti sonrası misyonu bırakması konusunda büyük bir kamuoyu baskısı var. Teknik yönetici konusundaki istikrarsızlık Ulusal Takım’ı nasıl etkiliyor? Örneğin Kuntz yarın vazifesi bıraksa tüm problemler çözülecek mi?
“Kuntz giderse tüm sıkıntılar elbette tam manasıyla tahlile kavuşmaz” diyen Uğur Meleke, öte yandan Kuntz’un teknik yöneticilik CV’sinin bu düzeydeki bir ulusal grup için kâfi olmadığının altını çizdi:
“Resme geniş bakarsak son yıllarda başarısız bir Türk Ulusal Kadrosu tablosu ortaya çıkmış olsa da son 13 büyük turnuvanın altısına katılma başarısı gösterdik. Bilhassa son iki Avrupa Şampiyonası’na üst üste gittik. Ulusal Grup için Avrupa’nın en düzgün 24 kadrosundan biri diyebiliriz hatta oyuncu bedellerine bakarsak tahminen en âlâ 15 kadrosundan biriyiz. Fakat şu an Stefan Kuntz’un teknik yöneticilik CV’si bu düzeydeki bir ulusal kadro için kâfi değil. Fenerbahçe Jorge Jesus’u getirebiliyorsa ya da daha evvel Bilic, Lucescu ve Mancini ülkemize gelebiliyorsa yeniden bu düzeydeki birini Ulusal Takım’ın başına getirebiliriz. Örneğin şu an Marcelo Bielsa ve Rafael Benítez üzere isimler boşta…”
‘KUNTZ’UN GİTMESİ MESELELERİ ÖRTMEZ’
Uğur Vardan da “Kuntz’un gitmesi gereğince açık olan meselelerin üzerine örtmez, kısa müddetli hayaller ve tahlil yaratır” sözlerini kullandı ve şu halde ayrıntılandırdı:
— Aslında ‘Uluslar Ligi’ zorlama bir turnuvadır. Futbolun kapital bir meta olarak sistem tarafından yeni bir kullanım biçimidir. “Hazırlık maçı yapacağınıza bir turnuva olsun, ortada az biraz gelir kaynağı elde edilir, klasik turnuvalara iştirak için de yeni baht kapıları aralanır”ın alandaki tabiridir. Ayrıyeten bir çeşit ‘Green card’ için ‘Uluslar Ligi’ne mi gereksinim var? Özetle bu kıymetsiz turnuvayı ve kümesini birinci sırada bitirmesi son derece olağan bir kadrosu bile tartışır hale getirdik.
— Son iki maçta hem sakatlar çoktu hem de aslında liderlik bir manada garantiydi ve ortada bir motivasyon yoktu. Faroe Adaları ise itibar için oynadı, İskandinav ruhundaki inatçı ve mücadeleci karakterleriyle de amaçsız Türkiye’yi yendiler. Ayrıca bizim futbol tarihimiz bu türlü tökezlemelerle doludur. Önümüzdeki yeni turnuvalarda gerçek ölçüleri ortaya çıkar, mümkün başarısızlıkta aslında her vakit yaptığımız üzere faturaya keser, grubu yeni bir teknik yöneticiye teslim eder, iki-üç maç sonra ona da “Gitsin”, “İstifa etsin” deriz. Kelamın özü Kuntz’un gitmesi gereğince açık olan sıkıntıların üzerine örtmez, kısa müddetli hayaller ve tahlil yaratır fakat ortada olmayan bir sistemin açmazları, kim gelirse gelsin bir tabiat kanunu üzere kendini hatırlatır ve tekrarlayıp gider…
SÜREKLİ DEĞİŞEN YABANCI KURALI FUTBOLUMUZU NASIL ETKİLİYOR?
Türk futbolunda her dönem bitmek bilmeyen bir yabancı kuralı sorunsalı hâkim… Sineması biraz geri sardığımızda 1995 öncesinde Türkiye liglerinde oynayan yabancı oyuncu sayıları katı sınırlamalar sebebiyle oldukça düşüktü. ‘Bosman Kuralları’ sonrasında başlayan hareketlilik ülkemizde hem bu sayının artmasına hem de kısıtlama metotlarının sıklıkla değişmesine neden oldu. Örneğin kural son 10 dönemde 10 defa değişime uğradı.
‘MİLLİ EKİP DERDİMİZ YAPAY, HERKESİN KEDERİ TUTTUĞU TAKIMLAR’
“Sorun yabancı kuralı üzerinde sayısal olarak oynanarak çözümlenecek çeşitten bir sorun değil” diyen Uğur Vardan, “Multi-kültürel bir dünyada futbol en iç içe geçmiş spor kısımlarından biridir. Sorun aldığın kadar dışarıya da futbolcu ihraç edebilme kapasitendedir” dedi ve şöyle devam etti:
— Bu alışverişi yakın yüzdelerle yaptığında esasen aşikâr standartlarda, tahminen bir çizgiye sahip bir ulusal ekibin ortaya çıkması neredeyse doğal bir biçimde gerçekleşebilir. Ancak bizdeki günü, anı, şimdiki vakti kurtarma gayreti ve bütün bileşenleriyle (kulüp idaresi, medya ve taraftar) sabırsız görünen futbol kültürü sayesinde yeni kısımların yeşermesine, filizlenmesine, uzunluk atmasına müsaade vermiyor. Hal bu türlü olunca da Avrupa’nın üst liglerinde miadını doldurmuş yıldızlar transfer edilerek durum kurtarılıyor. Oradan gelen yaşlı yıldızlarsa teknikleri, birikimleri, futbol bilgi ve görgüleriyle ‘mücadeleci ve fizikî açıdan zorlu’ olduğu sav edilen bu ligde çok rahat top oynayabiliyor.
— Öte yandan bütün mantalite kazanmak üzerine kurulduğu için de yerli oyuncuların bu sistemde tutunması güç; zira birinci yanlışta fatura onlara yüklüce çıkarılıyor, çabucak kadrodan gönderilmesi ve yerine yabancı oyuncu getirilmesi isteniyor. Milli Takım’a ait tasalar ise yalnızca maçların oynandığı devir ve bilhassa alınan makûs sonuçların akabinde gündeme geliyor lakin çabucak akabinde kaldığı yerden başlayan lig yarışı sıkıntıları unutturuyor; herkes tuttuğu gruba odaklanıyor. Yani aslında Ulusal Takım’a ait kederler ve sızlanmalar bence yapay; zira herkesin kederi kendi kadrosu ve kadrosunun aldığı sonuçlar. Ayrıyeten Ulusal Kadro için havuz belirli lakin kulüp gruplarında paranın satın aldığı mutluluklar ön planda. Formül de aşikâr; beğenmediğin oyuncuyu yolla, yenisini getir ve böylece meseleleri çözdüğünü düşün.
‘YENİ JENERASYONUN FUTBOLCU MANTIĞINDA ‘AİDİYET’ KIYMETLİ BİR KRİTER DEĞİL’
Türk futbolunun en büyük meselelerinden biri de yerli oyuncunun çok fazla yetişmiyor olması… Pekala, neden yerli oyuncu yetiştirme konusunda çok gerideyiz?
Bu soruma Uğur Vardan, “Bu sistem yarını önemsemediği sürece yeni futbolcuları, genç yetenekleri yetiştiremez; ortaya çıkaramaz” yanıtını verdi ve şu noktaların altını çizdi:
— Genç bir oyuncunun yetişmesi uzun müddetli bir yapımın tabiri. Bunun için sabır, inanç, müsamaha gerekiyor. Ayrıyeten şöyle bir durum da var; yeni kuşağın futbolcu mantığında ‘aidiyet’ o kadar kıymetli bir kriter değil. Genç bir oyuncu, potansiyel yıldız ışığını üzerinde taşıdığını düşündüğü andan itibaren yurtdışına gidip orada oynamanın yollarına bakıyor. Bu durum alandaki cüret ve özgüven üzere hayatta da birebir vasıfları yansıtma uğraşı içeriyor.
— Gencecik bir futbolcu, yurtdışına gidiyor, farklı kadrolarda forma giyiyor, farklı kültürlerin süzgecinden geçiyor, farklı ülkeleri, kentleri tanıyor; kusursuz bir serüven bu. Mesela Enes Ünal’ı bu açıdan çok takdir ediyorum… Toparlarsak bu sistem yarını önemsemediği sürece yeni futbolcuları, genç yetenekleri yetiştiremez; ortaya çıkaramaz. Lakin dışarıdan bakan ve harekete geçen gözler bu işi üstlenir ve Zeki Çelik ya da Merih Demiral üzere isimleri alır, işler ve hazır hale getirir.
‘OYUNCU YETİŞTİRME KADAR TEKNİK ADAM YETİŞTİRME DE SIKINTILI’
Futbolcu yetiştirme kadar geliştirmede de problemlerin olduğu gözle görülüyor. Örneğin Muhammed Demirci başta olmak üzere “star olacak” denilen pek çok futbolcu bekleneni veremedi. Bu noktada ‘Neden futbolcuları geliştiremiyoruz?’ sorusunun yanıtı da epey değerli…
Bu mevzuda Uğur Meleke, baş aktörlerin teknik yönetici olduğunu ve teknik adam yetiştirmede de problemler yaşadığımızı lakin son periyotta bir dönüşüm olduğuna dikkat çekti:
— Şu an ligimizde 40-50 yaş ortası yeni kuşak, yabancı lisan bilen ve kendini geliştiren yerli teknik yöneticilerimiz var. Bu sorunun teknik adam kalitesinin artmasıyla azalacağını düşünüyorum. Dünyanın her yerinde Muhammed Demirci üzere oyuncular var. Yani her oyuncu alt yaş kümesinde parladığında üst yaş kümesinde tıpkı düzeye gelemeyebiliyor. Dele Alli 20 yaşındayken İngiltere’nin en büyük yeteneği olacağı düşünülüyordu, 26 yaşında Harika Lig’e geldi. Bu türlü örnekler çok fazla, o nedenle bu formda bakıp enseyi karartmamak lazım.
— Ama bizde oyuncu yetiştirme ve geliştirme dışında Avrupa’da yetişmiş Türk oyuncuları Ulusal Gruba kazandıramama sorunu da var. Örneğin, Yusuf Demir ve Ercan Kara, Rapid Wien’de çıkış yaptıkları vakit A Ulusal Ekip teklifini onlara yaptık mı, yapmadık mı hâlâ resmi bir açıklama yok. Ümit Ulusal Kadro seviyesinde Yusuf’a gittik ancak tercihini yapmıştı diyorlar, olabilir. Ferdi Kadıoğlu Hollanda, Salih Özcan ise Almanya Ümit Ulusal Gruplarını seçmişti fakat sonra tercihleri Türkiye oldu. Bu durum bile ne kadar makûs bir idare olduğunu gösteriyor.
EURO 2024’E KATILABİLİR MİYİZ?
Bir-iki ay sonra Dünya Kupası başlayacak ve biz yeniden turnuvada yokuz. Ulusal Kadro’nun konsantresi büsbütün 2024 Avrupa Şampiyonası üzerine konseyi. Pekala, 2024’teki turnuvaya katılabilme bahtımız nedir?
“Avrupa Şampiyonaları 24’lü olduktan sonra artık bütün turnuvalara katılmamız lazım” diyen Uğur Meleke, “Arnavutluk, Kuzey Makedonya ve İrlanda’nın gittiği turnuvada her vakit olmamız lazım. Zati 10 kümede birinci ikilerin hepsi bilet alacak. Bizim de her vakit birinci ikiye girecek düzeyde olmamız gerekiyor. Euro 2016 ve 2020’ye gittik, 2024’e de gitmemiz gerekiyor. Makus bir teknik yöneticimiz olsa bile şu ortamda dahi gidemezsek bu büyük bir başarısızlık olur” tabirlerini kullandı.