İskandinavya ve Kuzey ülkelerinin birçoklarında kırsal kesim, kır meskenleri, kulübeler ve tabiatla iç içe yapılarla bezeli.
Bu ülkelerde insanların tabiatta artık ulusal kimliklerinin bir modülü haline gelen açık hava yürüyüşü, kayak, göllerde yüzme üzere hobilerini yapabilecekleri kolay tatil konutlarına gitme geleneği var.
İskandinavların açık havada vakit geçirmek için kullandıkları özel bir sözcük bile bulunuyor. Buna ‘friluftsliv’ diyorlar.
Türkçedeki üzere söylem edilen friluftsliv, “açık havada yaşam” manasına geliyor ve 1850’lerde ünlü Norveçli oyun müellifi ve şair Henik Ibsen’in meşhur ettiği bir sözcük.
Ibsen’e nazaran friluftsliv, ruh ve vücut sıhhati için ıssız yerlerde vakit geçirmeyi söz ediyor.
Dışarıdaki görüntüyü içeriye taşıyan geniş cam kaplı dizaynlar tatil meskenlerinin en değerli özelliklerinden
Bugünlerde friluftsliv’e, doğal gereçlere duyulan hayranlığın yapıtı yerler da eklenmiş durumda.
Mimarların çağdaş dizaynlara, lokal gereçlere ve yenilikçi inşaat tekniklerine yük verdikleri gözleniyor. İsveç ve Finlandiya üzere ülkeler, en uzaklara kadar gönderdikleri paketlenmiş paneller, tamamı evvelden monte edilmiş odalar ya da modüllerle prefabrik konut sanatını kusursuz hale getirdi.
Finlandiya’nın Salamajärvi Ulusal Parkı yakınlarında Studio Puisto tarafından inşa edilen Niliaitta kabini tek bir sütun üzerinde duruyor.
Finlandiyalı mimarlık şirketinin dizayncısı Jenna Ahonen, kuzey ülkelerinde yaşayan en eski kültürlerden Samilerin dışarıda hayvanların ulaşamaması için bir direk üzerine inşa ettikleri niliaitta ismi verilen yiyecek depolarından esinlendiklerini söylüyor.
Snøhetta mimarlık ofisi, Norveç’in en önde gelen prefabrik konut markası Rindalshytter için Gapahuk ismi verilen bir kır meskeni üretti. Gapahuk, Norveççe iki-üç duvar ve bir çatıdan ibaret kolay ahşap yapılara verilen isim.
Genelde makûs hava şartlarında sığınılacak bir yer fonksiyonu görüyor. Snøhetta’nın Gapahuk meskeni, farklı hava şartlarına ahenk sağlayacak formda tasarlanmış bir çatıya sahip.
Çatının eğri yüzeyine güneş panelleri yerleştirerek elektrik üretmek mümkün.
İsveç’te ise prefabrik kır konutlarının geçmişi 11. yüzyıla kadar uzanıyor.
Merkezi İsveç’te bulunan White Arkitekter mimarlık şirketinin ortaklarından mimar Lukas Thiel, kışın ağaç kesilen yerlerde kerestenin nakledilmeden evvel soğuk, kuru havada bekletilmesi için kütük konutlar yapıldığını anlatıyor.
“Ortalık karla kaplandığı vakit kereste taşımak daha kolay” diyor.
Merkezi Norveç’te bulunan Snøhetta mimarlık ofisinden Tonje Frydenlund’a nazaran Norveç’te kabin meskenlerin atası, büyükbaş hayvan sürülerinin yazları taze ot yemek için yaylaya çıkarıldıklarında kaldıkları barınaklar.
Daha sonra tatil emelli yapılan kır meskenleri boş vakitleri geçirecek tanınan yerler haline gelmiş.
Norveç’in her yerinde tatil meskenleri işleten Nature Compact Living’e nazaran, Norveç’in yaklaşık beş milyonluk nüfusunun yarısı ya bir tatil konutuna sahip ya da bu türlü bir konutu kullanma imkanı var. Ülkede her yıl 6500 tatil meskeni yapılıyor. Bu da 1980’lerin başından bu yana yılda yüzde 75’ten fazla bir artış olduğunu gösteriyor.
Tonje Frydenlund bunu “doğada vakit geçirmeye duyulan hasretin artmasına” bağlıyor. Bu meskenler de kompakt bir ömür konsepti sunuyor; rahat ve tabiatla iç içe.
Modern inşaat prosedürleri, görünüm gören geniş camlarla kaplı, hoş dolapları ve çok emelli möbleleri bulunan ve mevcut alanı âlâ kullanan tatil konutları üretimine imkan tanıyor.
Frydenlund, prefabrik meskenlerin tercih edildiğini söylüyor, “çünkü bunlar çok fazla temel kazmaya gerek olmadan kolaylıkla kurulabiliyor.” İnşaatı da uzun sürmüyor.
Snøhetta, Nature Compact Living şirketi için birçok modüler kabin tasarladı, artık de helikopterle, en uzak bölgelere bile taşınabilecek daha küçük kabinler üzerinde çalışıyor.
Frydenlund, bunun yalnızca yürüyerek ya da tekne yahut kayakla ulaşılabilen yerler için kullanışlı bir seçenek olduğunu söylüyor.
Prefabrik yapılar tabiata fazla ziyan vermeden bina üretimine da imkan tanıyor.
Studio Puisto’nun tek sütun üzerindeki Niliaitta’sı üzere Norveçli mimar Marianne Borge’nin ‘Woody35’ konutu de tabiatta bıraktığı ‘ayak izi’ en az halde olacak halde tasarlanmış.
Prefabrik yapıların başarısı yalnızca tatil konutlarıyla hudutlu değil.
Kuzey ülkelerindeki meskenlerin bir kısmı yıllardır evvelce montaj edilerek üretiliyor.
Bunun nedeni, kışın klasik yollarla inşaat yapmayı güçleştiren çetin hava şartları ve gün ışığının kısıtlı olduğu çalışma saatleri.
İsveçli mimar Lukas Thiel bu durumun her şeyin inşaat alanında yapılması gerekmediği anlayışını yerleştirdiğini söylüyor.
İsveç’te prefabrik konutlar 1965 -1974 yılları ortasında bir milyon yeni konut yapılmasını hedefleyen inşaat programı sırasında patlama yaptı.
Thiel, bu türlü büyük ölçekli programlar için vakitten kazandıran prefabrik konutların çok uygun olduğunu söylüyor.
İsveç’te çağdaş inşaat metotlarına duyulan ilgi 1960’larda artarken Finlandiyalıların emsal usullere yönelmesi 2. Dünya Savaşı sonrasındaki yıllara rastlıyor.
1939-1940 ortasındaki Rusya-Finlandiya savaşı 420 bin Finlandiyalının meskenlerinden olmasına yol açtı. Ortaya çıkan acil konut gereksinimini karşılamak için Puutalo Oy isminde bir ahşap konut şirketi kuruldu.
Geleneksel inşaat metotları, materyalleri ve işgücünün kullanılması kelam konusu değildi.
Bu nedenle 1928’de Helsinki Olimpiyat Stadyumunu tasarlayan Toivo Jäntti üzere mimarlar sanayicilerle işbirliği yaparak fabrikalarda üretilen yeni bir konut modeli ortaya çıkardı.
Finlandiya’nın Espoo kentindeki Aalto Üniversitesi’nden Kristo Vesikansa, “Seri halde ahşap yapı üretimi için yapılan birinci büyük girişimdi” diyor.
Savaşta evsiz kalanların muhtaçlığını karşılamak için üretilen bu konutlar, savaştan sonra Finlandiya’nın en büyük ihracat kalemlerinden biri oldu. Üretilen prefabrik konutların yüzde 95’inden fazlası yurt dışına satıldı.
Hammadde ve makine muhtaçlığı içinde olan Finlandiya, bu konutları diğer mallarla takas etmeye başladı.
Evlerin karşılığında İngiltere’den kömür, demir, çelik ve traktör; Danimarka’dan dana eti, hayvani yağlar ve tereyağı, Hollanda’dan patates, kimyasal husus ve dokumacılık eserleri, İsrail’den üzüm ve portakal alıyordu.
1950’lerin sonuna gelindiğinde 50’den fazla ülkeye milyonlarca metrekare hacminde konut sevk edilmişti.
Ancak Puutalo Oy’un bu başarısı mimari dünyasında pek de hak ettiği yeri bulmadı.
Aalto Üniversitesi’nden Philip Tidwell, “Finlandiya’da savaş sonrası mimariye resmi binalar ve burasının refah devleti olduğunu gösteren yapılar hakimdi. Puutalo Oy konutları bu çerçeveye pek uymadı” diyor.
Tidwell, kolay tasarımı nedeniyle göz arkası edilmesine karşın, Puutalo Oy konutlarının çağdaş inşaat teknikleri üzerindeki tesirinin büyük olduğunu söylüyor.
Tidwell’e nazaran Puutalo Oy şirketinin arkasında bıraktığı miras, panel üretimine dayalı prefabrik konut teknolojisi.
“Bütün bunlar, nostalji üzere gelebilir. Fakat eleştirel gözle baktığımızda çağdaş inşaatın temellerinin o periyotlarda atıldığını görüyoruz” diyor Tidwell.
Basit dizaynlar bugün hala İskandinav ülkelerindeki çağdaş ömür üslubunu yansıtan bir tercih olarak görülüyor.
Böyle bir tatil meskeninde kalıp, İskandinav usulü ‘friluftsliv’ için dışarıya çıkmak çok sevilen bir aktivite.
Mütevazı kütük konutların içine, bütün bir bölgenin kültürel kimliğinin sığacağı kimin aklına gelirdi ki?