Hürriyet Gazetesi Muharriri Sedat Ergin bugünkü köşesinde Rusya-Ukrayna krizi üzerinden periyodun ABD Dışişleri Bakanı James Baker ile Sovyet Rusya’nın son devlet lideri Mihail Gorbaçov ortasındaki taahhütten bahsetti.
ABD’nin, Rusya-Ukrayna savaşından ötürü özeleştiri yaptığını belirten Sedat Ergin, “Putin’in Ukrayna’daki hareketini de işgal olarak görüyorum ve hiçbir mazeretinin olamayacağını düşünüyorum, Baker ne demiş olursa olsun Gorbaçov’a…” dedi.
Sedat Ergin’in yazısı şöyle:
“Buradan son otuz yıldır süren tartışmanın püf noktasına, yani NATO’nun genişleme atılımlarının Gorbaçov’a ABD tarafından aksi tarafta verilen bir taahhüde karşın mi yapıldığı sorununa geliyoruz.
Tartışmanın merkezinde, 9 Şubat 1990 tarihinde, yani Berlin Duvarı’nın yıkılmasından üç ay kadar sonra Gorbaçov ile Baker ortasında Moskova’da yapılan ve Batı ve Doğu Almanyaların birleşmesini de mevzu alan bir görüşmede geçen konuşmaların yorumuyla ilgili uyuşmazlık yer alıyor. Hatta bu, biraz “Dedin, hayır demedim” tipinde bir uyuşmazlık…
Rus tarafının başından itibaren savunduğu, Putin’in de tekrarladığı tez şudur: Baker, bu görüşmede ABD ismine Gorbaçov’a “Eğer iki Almanya’nın birleşmesine müsaade verilirse NATO’nun doğuya hakikat bir inç bile genişlemeyeceği” yolunda garanti vermiş, fakat sonradan bu kelam tutulmamıştır. (Bu ifadeyi bir inç yerine -bir santim- diye de çevirebiliriz.)
Baker ise Gorbaçov’a tabirlerinin bu halde kategorize edilemeyeceğini belirterek, kendisine teminat verdiğini ısrarla reddetmiştir.
Güvence tartışmasıyla ilgili sayısız haber, makale, akademik yayın, hatta kitaplar mevcuttur. Harvard Üniversitesi’nin milletlerarası bağlantılar alanındaki ünlü ismi Prof. Steven Walt’un geçen ocak ayında Foreign Policy mecmuasında yayımlanan bir makalesine bakarsanız, Baker bu garantiyi pekâlâ vermiştir. Prof. Walt, Gorbaçov’un bu kelamlı garantiyi metne dökmeyerek, yani resmi bir evraka dönüştürmeyerek “akılsızlık ettiği” görüşündedir.
Bir görüşe nazaran, Baker bu garantiyi vermiş, lakin daha sonra Lider Bush’u bu bahiste ikna edememiştir.
Guardian’ın diplomatik editörü Patrick Wintour’un geçen ocak ayında çıkan “Rusya’nın NATO’nun ihanetine ait inancı” başlıklı yazısı da çok enteresan. Yazıya nazaran, bu mevzuda “Bir İnç Bile…” başlıklı bir kitap yazan ödüllü tarihçi Prof. Mary Elise Sarotte, kurallar açısından bakıldığında ihanet suçlamasının gerçek olmadığına kanaat getirmiştir. Lakin Sarotte’ye nazaran “psikolojik bir hakikat”ten kelam edilebilir.
Baker’ın Gorbaçov’a bu garantiyi verip vermediği sorusunun karşılığı bu etapta galiba tarihin gri bir alanına düşüyor.
Baker, “Böyle bir teminat vermedim” diyor. Ancak bugün 92 yaşında olan Baker’ın geçen salı günü çıkan makalesine bakarsanız, garanti bir tarafa, ABD olarak NATO genişlemesinde sabırsız davrandıklarını kabul etmesi, neresinden bakarsanız bakın önemli bir özeleştiridir.
Benim görüşümü soracak olursanız… Prensip olarak Amerikalıların ve Rusların kendi ortalarında Doğu Avrupa’daki halklar üzerine onların gıyaplarında pazarlığa oturmalarını yanlışsız bulmuyorum. Diğerlerini tehdit etmedikleri, barışçı bir çizgiye bağlı oldukları sürece her ülkenin hangi ittifakta yer alacağına kendi özgür iradesiyle karar vermesi gerektiğini düşünüyorum.
Putin’in Ukrayna’daki hareketini de işgal olarak görüyorum ve hiçbir mazeretinin olamayacağını düşünüyorum, Baker ne demiş olursa olsun Gorbaçov’a…”