Kıbrıs Barış Harekatı, 20 Temmuz 1974’te Kıbrıslı Türklerin Rumlar tarafından uğradığı zulmü ortadan kaldırmak ve Ada’ya barış getirmek üzere Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından gerçekleştirildi. Kıbrıs Barış Harekatı ne vakit yapıldı? İşte Kıbrıs Barış Harekatı’nın bilinmeyenleri…
KIBRIS BARIŞ HAREKATI’NIN BİLİNMEYENLERİ…
Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye, İngiltere ve Yunanistan ile Kıbrıs‘taki Türk ve Rum toplumları ortasında 1959’da imzalanan Zürih ve Londra muahedeleriyle kuruldu. Muahedede imzası bulunan 3 ülke Kıbrıs Cumhuriyeti’nin garantörü oldu.
Kıbrıs Türkleri ve Rumları ortasında paydaşlık temelinde, milletlerarası antlaşmalar uyarınca 1960’da kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’nda iki halka eşit siyasi hak ve statü verildi.
Kıbrıs Rum tarafı, Cumhuriyet’in kurulmasının ardından Kıbrıs Türklerini devlet kurumlarından izole etme, Ada’daki varlıklarını sona erdirme ve Yunanistan ile birleşme (Enosis) yolunu açmaya yönelik teşebbüslerini sürdürdü.
Kıbrıs Cumhuriyeti, Kıbrıslı Rumların tek taraflı güç kullanımıyla Anayasa’yı feshetmelerinden sonra 1963’te fiilen son buldu.
Enosis gayelerini ulaşabilmek için silahlanan Rumlar, Yunanistan’ın da dayanağıyla 1963-1974 devrinde Kıbrıslı Türklere yönelik baskı, zulmü ve ambargoyu durmaksızın devam ettirdi.
RUMLAR İÇERİSİNDE FİKİR AYRILIKLARI BAŞLADI.
EOKA mensupları ortasındaki görüş ayrılıkları, Türkiye’nin müdahalesinden telaş eden ve Kıbrıs Türklerini ekonomik yoldan bitirmeyi dileyen Rum başkan Makarios ve daha süratli sonuç alınmasını isteyen eski cuntacılardan oluşan EOKA-B mensuplarının karşı karşıya gelmesine sebep oldu.
EOKA başkanı Nikos Sampson, Yunan cuntasının dayanağıyla 15 Temmuz 1974’te Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlamak hedefiyle Makarios’a karşı darbe yaptı ve iktidarı ele geçirdi.
Bu darbeyle Kıbrıs’ın egemenliğine ve toprak bütünlüğüne kastedilmiş oldu.
TÜRKİYE HAREKAT ÖNCESİ DİPLOMASİ YOLUNU SEÇTİ
Türkiye, darbenin akabinde 1960 Garanti Antlaşması gereği birinci evrede diplomatik teşebbüsleri önceledi.
Bu noktada 17-18 Temmuz 1974’te Türkiye ile İngiltere ortasında darbenin akabinde atılabilecek adımlara yönelik Londra’da görüşmeler de yapıldı.
İstişarelere garantör devlet olarak Yunanistan da davet edildi lakin Yunanistan’daki cunta idaresi görüşmelere katılmadı.
Dönemin Başbakanı Bülent Ecevit ile İngiltere Dışişleri Bakanı James Callaghan ortasındaki görüşmelerde İngiltere’ye ortak müdahale teklifinde bulunuldu.
Dönemin Başbakanı Ecevit ve Yardımcısı Necmettin Erbakan, İngiltere’nin olumsuz yanıt vermesi üzerine, garantörlük hakkını kullanarak ve Ada’daki Türklerin güvenliğini de dikkate alarak 20 Temmuz 1974’te Kıbrıs Barış Harekatı’nın başlaması kararını aldı.
Harekat, dünyaya Ecevit’in yaptığı tarihi, “Biz aslında savaş için değil, barış için ve sırf Türklere değil, Rumlara da barış getirmek için Ada’ya gidiyoruz.” açıklamasıyla duyuruldu.
Barış harekatıyla Kıbrıs’ın Yunanistan’a ilhakının önüne geçilirken Kıbrıs Türk halkının güvenliği ve varlığı garanti altına alındı.
“BARIŞIN TEKRAR TESİSİNİ SAĞLAMAK ÜZERE MÜZAKERELERE BAŞLAMA”
Türkiye, 20 Temmuz 1974’te Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun (BMGK) 353 sayılı kararı ile İngiltere ve Yunanistan’a “barışın tekrar tesisini sağlamak üzere müzakerelere başlama” davetinde bulundu ve 22 Temmuz 1974’te harekatı durdurdu.
Bunun üzerine garantör ülkelere bir ortaya gelerek Kıbrıs sorununun tahlili için görüşmelere başladı.
25 Temmuz 1974’te toplanan 1’inci Cenevre Konferansı, 30 Temmuz 1974’te imzalanan Cenevre Deklarasyonu’nu ile son buldu.
Deklarasyonda, Yunanistan ve Rumlar tarafından işgal edilen Türk anklavlarının (bölgelerinin) ivedilikle boşaltılması ile Ada’da barışın ve anayasal sistemin yine tesisini teminen dışişleri bakanları ortasında müzakerelere devam edilmesi öngörüldü.
Öte yandan deklarasyonla Ada’da Kıbrıs Türk toplumu ile Kıbrıs Rum toplumu olmak üzere iki özerk idarenin mevcudiyeti ilkesel olarak tanındı.
İkinci harekat “Ayşe tatile çıksın” parolasıyla başladı
Konferansın 8 Ağustos’ta başlayan ikinci basamağında, Yunanistan, Ada’da yeni anayasal sistemin kurulmasına yönelik tüm teklifleri reddetti ve anayasaya ait varılacak bir uzlaşma için Türk birliklerinin geri çekilmesini ön şart olarak ileri sürdü.
Ayrıca ikinci toplantıya kadar Rum ve Yunan askerlerinin Türklerin bulunduğu bölgeden çekilmeleri gerekiyordu fakat çekilmedikleri üzere akınlar da sürdü.
2’nci Cenevre Konferansı görüşmelerinden de bir sonuç çıkmayınca 14 Ağustos’ta “Ayşe tatile çıksın” parolasıyla Kıbrıs Barış Harekatı’nın ikinci etabı başladı ve 16 Ağustos’ta ateşkes ilan edildi.
Türkiye’nin başlattığı harekat muvaffakiyetle sonuçlanırken Ada’da yaşayan Kıbrıs Türk halkının güvenliği de sağlanmış ve Ada’ya barış hakim oldu.
İkinci harekat sırasında geri çekilen Rum askerleri, geçtikleri Türk köylerini yakarak silahsız insanları katletti. Toplu katliamlar ve mezarlar, harekatın bitiminde ortaya çıkarıldı.
Kıbrıs Barış Harekatı sırasında, Türk ordusu 498 şehit verirken Kıbrıs Türk tarafı ise 70’i mücahit, 270 kişiyi kaybetti. Kıbrıs Türkleri genel olarak ise 1672 şehit verdi.
Harekatın akabinde Kıbrıs Türkleri kendi idarelerini kurdu
Kıbrıs’ta mevcut hudutların çizilmesine imkan sağlayan harekatın çabucak ertesine Kıbrıslı Türkler, 1 Ekim 1974’te Otonom Kıbrıs Türk İdaresi’ni kurdu.
Ardından Kıbrıs Türklerinin devlet yapısını kökleştirme, anayasa yapma ve çok partili sisteme geçme üzere deneyimler yaşadığı Kıbrıs Türk Federe Devleti (KTFD) 13 Şubat 1975’te ilan edildi.
KTFD Meclisi, 15 Kasım 1983’te oy birliğiyle aldığı bir kararla Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) kurulduğunu ilan etti.
KKTC’nin ilanı, Kıbrıs Türk halkının Ada’daki siyasi ömrünü devlet olgusuyla dünyaya ilan ettiği kıymetli bir dönüm noktası olurken Kıbrıs Türk halkının kendi bahtını tayin etme hakkı da ilan edilmiş oldu.
Kıbrıs Türk halkının devlet olgusuna kavuştuğu KTFD periyoduyla birlikte, toplamda 41 hükümet (mevcut hükümetle birlikte) kuruldu ve 13 farklı kişi başbakanlık koltuğunda oturdu.
Kıbrıs Türkleri, cumhurbaşkanı seçmek üzere 1974’ten bu yana 10 defa sandığa gitti ve 5 farklı kişi cumhurbaşkanı makamında oturdu.
KKTC Anayasası temsili demokrasiyi öngörüyor. Çok partili demokrasinin uygulandığı KKTC’de devletin başında bulunan cumhurbaşkanı, 5 yılda bir düzenlenen seçimle başa geliyor.
Yasama yetkisinin 50 üyeli Cumhuriyet Meclisine ilişkin olduğu ülkede, yürütme yetkisi, cumhurbaşkanı tarafından atanan başbakanın idaresinde oluşturulan Bakanlar Heyetinde bulunuyor.