Dikildi. Kente baktı.
Yüzlere, yüzlerin içindeki yüzlere…
…
Sonra indirip başını ellerindeki yangın izlerine ve
başladı anlatmaya.
Tevfik Taş
Işığın vakitlerini, konutlarla koruluğun dolambaçlı aralıklarını, beşerlerle gölgeleri, patikalarla yokuşlar ortasındaki afallatıcı ahengi geometrinin ve sanatsal perspektifin imkanlarıyla steril halde, tertemiz bir biçimde tuvale taşıyan ressamların yapıtları alıcısına, izleyicisine çoğunlukla dinginlik, aşikâr bilinmeyen bir huzur ilham ediyor.
***
Bu sanat objeleri duvarda uslu, terbiyelice duran görüntülerdir aslında… Lakin yüzyıllardır gördüğümüz bu tablolarda insanın gözünü, zihnini hizaya sokan bir yan vardır. Bu fonksiyona, görme biçiminin terbiye edilmesi de diyebiliriz.
***
Bu hizaya sokmayı, terbiyeyi olumlu manada söylemiyorum. Uzamın, görünümlerin homojen, uyumlu, simetriye ya da kusursuz geometrik ölçülere sahip olduğunu, olması gerektiğini düşünenler bakışımızın gelişmesini pek çok istikametten ve küçümsenmeyecek ölçüde sakatlıyor. Biz aslında o tablolarda gösterildiği, görmemizin istendiği üzere görmüyoruz. İnsanın etrafını izlemesi, objelerle gözün, bakışın ve beynimizin bağlantıları bu türlü tertemiz, nizamlı, geometrik olmak bir yana, bilakis inanılmaz karmaşıktır.
***
Ressam Emine Şenses’in tablolarına uzaktan baktığınızda tastamam bu uslu görünümlerle karşı karşıya olduğunuzu düşünebilirsiniz. Dahası rastgele bir telefonun kamerasıyla çekilebilecek fotoğrafları akla getiren bu görüntülerin, insan portrelerinin, vücutların neden bu kadar büyütüldüğüne bir mana vermek epey sıkıntı olacaktır. Ta ki tabloların davetini kabul edip yakınına gidinceye dek.
***
Kişisel tecrübemi özetleyecek olursam. Şenses’in atölyesine birinci girdiğimde karşımda kocaman bir İstanbul silueti duruyordu. ‘Olur’ dedim içimden, ‘ressam çalışırken kentin çağdaş siluetine bakmaktan hoşlanıyordur…’ Rahmet ki bazen duraksamayı, tekrar bakmayı akıl edebiliyorum. Turizm fotoğraflarında sıklıkla gördüğümüz bu İstanbul görünümünü, 13 Mayıs 2014’te, Manisa’da, Soma Holding şirketlerinden Soma Kömür İşletmeleri A.Ş. tarafından işletilen ocaklarda öldürülen üç yüz bir maden personeli yapıp yaratmıştı.
***
İstanbul siluetinde öne çıkan gökdelenlerden biri SOMA HOLDİNG’in binasıdır.
***
Ressam, binanın her zerresini alın teriyle, kanıyla, canıyla yaratan madencilerin yüzleriyle yine yaratmıştır. Şenses, yeraltındaki emek sömürüsünün, iş cinayetlerinin sömürenin dünyasındaki karşılıklarını, şekillenişlerini bir de bu gözlerle görmemizi sağlıyor. Öldürülmüş her madencinin yüzü, Soma’dan çok uzaktaki bir kentte yükselen holding binasının özüdür. Ölen, ölülerine haksızlık edilen madenciler, hukuksuzluğun tabanından çıkıp bu sanatsal form aracılığıyla bize bakıyor.
***
Soma holdingin binasının bu kadar yükselebilmesinin bütün şartlarının süzülüp kristalize olduğu asıl kavrama, yani emek hırsızlığına bakmadan o binayı nasıl anlamlandırırsanız anlamlandırın boş olacaktır… Soma’da ve öbür her yerde personellerden çalınanı yahut onlardan esirgenerek onların açlığına, vefatına yol açanı anlamadan bütün bu şaşaanın, “görkem” denenin temel niteliklerini anlamak pek imkanlı olmayacaktır.
***
Şenses’in sanatsal diyalektiği aslında salt bir neden-sonuç münasebeti kurmuyor. Nedenleri, öteki nedenlerle bağıntısı içinde manaya gayretini; emeğin aritmetiğini boyutlandırmayı da düşündürüyor: O, onun içinde vardır; o, onun nedenlerinin nedenlerindedir… Soma’da maden ocaklarındaki personellerin bütün sömürülme ve öldürülme nedenleri, Soma Holding binasının bütün niteliklerinde vardır. İstanbul görünümünün da belirleyicisi, hükümranıdır. Bitmiş değildir. Sürmektedir.
***
Örneğin dünyanın gözdesi Ayasofya’yı, bir de onu yaratan kölelerin emeğini düşünerek izleyin, inceleyin derim. Lakin bu çıplak gerçek aslında gereğince açıklayıcı değildir. Asıl mabetlerin, gökdelenlerin, çağdaş köleliğin bütün yaratıcılarının işçilerin hangi yanlarına basarak yükseldiği, dahası işçilerin hangi yanlarına basarak sömürüyü süreğen kılabildiklerini anlamak için bakmalıyız, derim. Emine Şenses’in fotoğraflarıyla giriştiği efor bunları da düşündürdüğü için, “Soma Holdingli İstanbul Silueti” tıpkı vakitte emekçi sınıfı için harikulâde güçte bir pankarttır.
***
Resim sanatında kolaja ait pek çok tartışma yapıldı. Örneğin kendisi de kolaja yakın duran Max Ernst, Rene Magritte’in fotoğraflarını “tamamen elle boyanmış kolajlar” olarak nitelendirdi. Magritte’in bundan hoşlandığını söylemek güç. Lakin, Ernst’in dediğiyle kolaj kavramının boyutu bir gıdım daha genişlemiş oluyordu.
Emine Şenses’in sanatı da kolaj kategorisindedir. Ne var ki bu kavram içinde anılanların çoğunluğundan emek vakti bakımından ayrılıyor. Şenses bir manada acıyı, üzüntüsü, direnişi zerrelerine bölerek taşıyor tablolarına. Örneğin öldürülen bayanların fotoğraflarını topluyor ve onların yüzlerini birleştirerek bir “Havva Ana” tablosu yaratıyor. Eskiler “pösteki saymak” kaygısı. Yani bir koyun postundaki yünleri tel tel saymak. Şenses tam bunu yapıyor.
***
Manzaranın karşısına geç…
Kuleleri, surları, sarayları, villaları, tapınakları, muntazam taşlarla döşenmiş sokakları, ölçülü biçili duvarlarıyla harika kent tasvirlerine bak…
Fakat… İşte…