Gideon Rachman
Financial Times
Neden Türkiye’yi NATO’dan sallamıyoruz? Kulağa güzel bir fikir üzere geliyor- Bilhassa tepenin akabinde içilecek birkaç dubleden sonra.
Recep Tayyip Erdoğan‘ın hudut bozucu bir müttefik olduğuna kuşku yok. Geçen hafta Finlandiya ve İsveç’in NATO üyeliğine itirazını sonlandırdıktan sonra Türkiye Cumhurbaşkanı çabucak yeni kuşkular uyandırdı; İsveç’in Türkiye’nin terörizmle suçladığı 73 kişiyi iade etmemesi durumunda TBMM’nin muahedeyi onaylamayacağını söyledi.
Herhangi birini Erdoğan’ın adalet sistemine teslim etmek demokrasiler için yapması sıkıntı bir şey. Muhalefetin önde gelen isimlerinden Kürt siyasetçi Selahattin Demirtaş, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin hür bırakılması tarafındaki kararı ve tutuklamayı “siyasi münasebetlerle yapılmış” diye nitelendirmesine karşın 2016’dan bu yana cezaevinde.
Bu, tek örnek de değil. İş insanı ve filantrop Osman Kavala, Nisan ayında darbe planlamakla suçlanarak ağırlaştırılmış müebbet mahpus cezasına çarptırıldı. Ona yönelik ispatların zayıflığına Batılı devletler, insan hakları kümeleri ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi reaksiyon gösterdi. Ortalarında tanınmış akademisyen Hakan Altınay da bulunan Kavala’yla birlikte yargılanan 7 kişi, şaibeli ispatlarla 18 yıl mahpus cezasına çarptırıldı.
Erdoğan’ın davranışları NATO için rahatsız edici sorular doğuruyor. İttifak, bedellerinin demokrasiyi savunmak ve insan hakları olduğunu söylüyor. Lakin siyasi rakipleri düzmece suçlamalarla mahpusa atmak kulağa Vladimir Putin‘in yapacağı bir şey üzere geliyor. O denli ki Rus ve Türk başkanın uzun periyodik münasebetleri var.
Erdoğan’ın NATO’ya Finlandiya ve İsveç üzerinden şantaj yapmaya açık olması, Türkiye’nin gelecekteki krizlerde nasıl davranabileceği konusunda soru işaretleri yaratıyor. İttifakın en değerli işlevi olan, Rus saldırısı durumunda tetiklenecek ortak savunma garantisini veren 5. Unsur’un yürürlüğe girmesi için oy birliği gerekiyor.
O vakit NATO, Türkiye’siz daha âlâ olmaz mı? Muhakkak hayır. Şayet yasal olarak mümkün olsaydı bile Türkiye’nin ittifaktan atılması, stratejik bir felaket olurdu. Karadeniz, Rusya ve Ukrayna için Akdeniz’e ve dünyanın geri kalanına çıkan stratejik bir yol. Şayet Ukrayna tahılı bir gün ülkenin limanlarından çıkıp dünya piyasalarına gidebilecekse, Karadeniz’den geçmesi gerekecek. Türkiye, denizin girişini denetim ediyor. Bu kritik rol, Türkiye’nin Ukrayna’dan çalınmış tahıl taşıdığı argüman edilen bir gemiye el koymasıyla öne çıktı.
Eğer Türkiye NATO’dan atılıp Rusya’nın de-facto müttefiki olsa, Ukrayna karaya sıkışmış bir ülke olur ve Rusya Akdeniz’in kapısına dayanırdı.
Orta Doğu’daki güvenlik istikrarı de çok karmaşık hale gelirdi. Türklerin Suriye’de geniş bir askeri varlığı var. Amerikalılarla Kürtlerin rolü konusunda uyuşmazlıklar yaşamış olsalar da Rusya ve Esad rejimi ortasındaki ittifakın karşısında duruyorlar. Türkler birebir vakitte 3.7 milyon Suriyeli sığınmacıya müdafaa sağladı. Bu insani atılım, Avrupa Birliği’nin üzerinden önemli bir yük aldı.
Erdoğan’ın Türkiye’nin demokratik siciline önemli ziyan verdiğine kuşku yok. Lakin Rusya’nın bilakis, Türkiye NATO’nun geri kalanına tehlike oluşturmuyor. Erdoğan’ın Ege Denizi’ndeki güç gösterisi karşısında alarma geçen Yunanistan’ı bunun dışında tutabiliriz. NATO’nun Rusya’ya karşı durmasının değerini göz önünde bulundurduğumuzda, Türkiye’yi kendi tarafında tutmasının hiç olmadığı kadar kıymetli olduğunu görüyoruz.
Erdoğan bunu biliyor. Ukrayna savaşının ona verdiği etki gücünü kullanıyor. Durum can sıkıcı, fakat yönetim edilemez değil. Türkiye başkanı işine geldiğinde duruş değiştirebiliyor. Öbür NATO üyelerinin de Türkiye’ye karşı kullanabilecekleri etki güçleri var.
Suudi Arabistan’a yönelik hal değiştirişi, Erdoğan’ın esnekliğini gösteriyor. Türkiye ve Suudi Arabistan uzun müddettir kavgalıydılar. Bölgesel liderlik istekleri ve İhvan’a yönelik farklı duruşları onları karşı karşıya getirdi. Bir noktada Suudileri Türk eserlerini boykot etti. Türk iktisadı makûs durumdayken Erdoğan bu düşmanlığı kaldıramaz hale geldi. Bu yüzden Suudilerle münasebetleri düzeltti. Yakın vakitte ülkenin de-facto önderi Muhammed bin Selman, Ankara’da ağırlandı.
Türk iktisadının zayıflığı, öteki NATO üyelerine Erdoğan’a karşı etki gücü veriyor. Enflasyon Türkiye’de artık neredeyse yüzde 80. Bunun sebebi büyük oranda Erdoğan’ın ekonomiyi yanlış yönetmesi. Türk Lirası son iki yılda yüzde 60’dan fazla kıymet kaybetti. Ülkenin önemli cari açığı var ve IMF’ye gitmesinin gerekeceği konuşuluyor. 2023’te seçimler gelirken bu Erdoğan için küçük düşürücü olur.
Ekonomik felaketten kaçınmak için Türkiye büyük ihtimalle yabancı takviyeye muhtaçlık duyacak. Ekonomik yardım karşılığında Türkiye’nin Finlandiya ve İsveç’in NATO üyeliğine karşı daha makul bir hal üstlenmesi gerekebilir. Şayet bu kulağa Kapalı Çarşı’da pazarlık yapmak üzere geliyorsa da o denli olsun.
Gideon Rachman tarafından kaleme alınan bu yazı “Erdoğan is an infuriating but indispensable ally” başlığıyla birinci olarak Financial Times’ta yayımlanmış, T24 Dış Haberler Servisi tarafından Türkçeye çevrilmiştir